خبرگزاری «حوزه»، ضمن آرزوی قبولی طاعات و عبادات مؤمنین، شرح دعای روز چهاردهم ماه مبارک رمضان را با شرح حجت الاسلام والمسلمین محمد حسن زمانی، مسئول دفتر سیاسی اجتماعی حوزه علمیه منتشر می کند.
«اللَّهُمَّ لا تُؤَاخِذْنِی فِیهِ بِالْعَثَرَاتِ وَ أَقِلْنِی فِیهِ مِنَ الْخَطَایَا وَ الْهَفَوَاتِ وَ لا تَجْعَلْنِی فِیهِ غَرَضا لِلْبَلایَا وَ الْآفَاتِ بِعِزَّتِکَ یَا عِزَّ الْمُسْلِمِینَ/ خدایا! در این روز مرا به خاطر لغزش‌هایم مؤاخذه مفرما و از خطاها و اشتباهات دورم ساز و مرا هدف تیر بلاها و آفت‌ها قرار مده، به امید عزتت ای عزت‌بخش مسلمانان!»
انسان روزه دار در این دعا سه درخواست از خداوند متعال دارد.
در بند اول از این دعا آمده است: «اللَّهُمَّ لا تُؤَاخِذْنِی فِیهِ بِالْعَثَرَاتِ/ خدایا! در این روز مرا به خاطر لغزش‌هایم مؤاخذه مفرما».
گرچه عدالت خدا بر اساس آیه ۷ و ۸ سوره زلزال اقتضاء می کند که هنگامی که در برابر ذره ای از عمل خیر پاداش می دهد، در برابر ذره ای از عمل شر نیز عقاب کند «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ * وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ/ پس هر کس هموزن ذرّه ای کار خیر انجام دهد آن را می بیند! و هر کس هموزن ذرّه ای کار بد کرده آن را می بیند!»؛ اما آیا ما معتقدیم که خداوند به متعال به وعده های خود عمل خواهد کرد یا خیر؟ که باید پاسخ داد هم آری و هم خیر؛
پاسخ مثبت نسبت به عمل به وعده ها در مقابل وعده های مثبت حضرت حق است که فرمودند: «ان الله لا یخلف المیعاد»؛ اما درباره پاسخ منفی نسبت به عمل به وعده ها باید بگوییم که به نظر ما خداوند خود را ملزم نمی داند که به این وعیدها عمل کند و به دنبال راهی است تا بنابر حکمت خود گناه و لغزش را بخشیده و به وعید خود عمل نکند؛ اما احتیاج دارد که شخص خطاکار شایستگی بخشش را در خود ایجاد نماید.
کلمه عثرات به معنای لغزش هاست؛ لغزش ها در عرض گناهان کبیره است؛ به گناهان کبیره لغزش نمی گوییم؛ بلکه به گناهان صغیره لغزش گفته می شود؛ بنابراین نباید توقع بیجا از خدا داشته باشیم که گناهان کبیره ما را هم مجازات نکند؛ ولی درخواست بخشش لغزش ها و عثرات مقداری سهل تر است؛ چراکه در قرآن به ما راه را نشان داده است.
سه نکته در این زمینه قابل توجه است؛
نکته اول آنکه خداوند قول داده که اگر انسان ها از گناهان کبیره پرهیز کنند، گناهان صغیره و لغزش ها را ببخشد.
در سوره نساء آیه ۳۱ آمده است: « إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَریماً/ اگر از گناهان بزرگی که از آنها نهی می شوید دوری گزینید ما گناهان کوچک شما را از شما می زداییم و شما را به جایگاهی گرامی درمی آوریم. (کبیره و صغیره بودن گناهان نسبت به مفاسد فردی یا اجتماعی آنهاست و اما نسبت به نافرمانی خدا همه گناهان، کبیره است)» .
و یا در سوره نجم آیه ۳۲ می خوانیم: «الَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلاَّ اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ .../ همانها که همواره از گناهان بزرگ (که در دنیا تعزیر و برای آخرت وعده آتش دارد) و عمل های زشت (که در اسلام بر آنها حدی تعیین شده) دوری می جویند، مگر گناه صغیره یا گناهی که اتفاقا رخ می دهد که حتما مغفرت پروردگارت گسترده است ...».
نکته دوم قابل توجه آن است که گاهی خداوند یک درجه بالاتر می رود و اگر ما لیاقت را در خود ایجاد کنیم، همان عثرات و لغزش ها را تبدیل به حسنه خواهد کرد.
خداوند در آیه ۷۰ سوره فرقان فرمودند: « إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً/ مگر کسانی که (از آنچه در آن بودند) توبه کنند و ایمان آورند و عمل شایسته نمایند، پس آنهایند که خداوند گناهانشان را تبدیل به نیکی ها می کند (توفیق می دهد در آینده به جای آن گناهان عمل های نیک کنند ، یا نسبت به گذشته گناهانشان را محو و به جایش حسنات می نویسد) و همواره خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است».
* نشانه های گناه کبیره
نکته سومی که باید به آن اشاره کرد، آن است که گناهان کبیره چیست تا از آن پرهیز نماییم؟
در روایات نشانه های متعددی شمرده شده است:
۱. گناهانی که وعده عذاب برای آنان بیان شده، گناهان کبیره هستند.
۲. تکرار گناه صغیره، آن را کبیره خواهد کرد.
۳. عدم نیت بر ترک یک گناه موجب کبیره شدن آن می شود.
۴. کوچک شمردن گناه صغیره آن را تبدیل به کبیره خواهد کرد.
در بند دوم از این دعا می خوانیم: «وَ أَقِلْنِی فِیهِ مِنَ الْخَطَایَا وَ الْهَفَوَاتِ/ و از خطاها و اشتباهات دورم ساز».
أقل صیغه امر از باب افعال است؛ «أقال»- «یقیل»- «إقاله»
إقاله در تجارت و فقه اقتصادی به کار برده شده و به معنای برهم زدن معامله و شروع دوباره است؛ اما إقاله در اینجا یعنی خدایا از من درگذر و به من مهلت جبران بده؛ حال آیا می شود که انسان إقاله کرده و خدا بپذیرد؟ که پاسخ آن هم مثبت است؛ هم منفی.
* خداوند در کجا توبه انسان را قبول نمی کند؟
در چند جا خداوند قبول نمی کند؛
۱. إقاله هایی که در لحظه احتضار و قبض روح انجام شود؛ فرعون هنگامی که در حال غرق شدن بود، گفت به پروردگار موسی و هارون ایمان آوردم که خداوند فرمود: «آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدینَ/ (به او گفته شد) الآن (که وقت توبه گذشته)؟! در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی».
۲. إقاله های شب اول قبر؛ خداوند در آیه ۹۹ و ۱۰۰ سوره مؤمنون فرمودند: « «حَتَّی إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَ‌بِّ ارْ‌جِعُونِ * لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَ‌کْتُ کَلَّا إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَ‌ائِهِم بَرْ‌زَخٌ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ/ هنگامی که مرگ هریک از آنان فرا رسد، می‌گوید: پروردگارا! مرا بازگردانید * شاید در آنچه از خود به جای گذاشته‌ام، کار نیکی انجام دهم. هرگز ! این سخنی است که او به زبان می‌گوید و درپی آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند».
اما اگر انسان، إقاله و توبه واقعی کند، خداوند می بخشد که برای توبه واقعی چهار رکن ذکر شده که «پشیمانی از انجام عمل گذشته»، «تصمیم بر ترک تکرار گناه»، «جبران گناه گذشته» و «درخواست از خداوند برای گذشت» می باشد.
امام محمد باقر(ع) در روایتی فرمودند: «التائِبُ من الذَّنب کَمَن لا ذَنبَ له و المُقیم علی الذّنب و هو مستغفِرٌ منه کالمُستَهز/ توبه کننده از گناه همانند کسی است که گناه ندارد و آنکه در گناه بماند و در عین حال استغفار کند همانند مسخره کننده است».
در بند سوم از این دعا آمده است: «وَ لا تَجْعَلْنِی فِیهِ غَرَضا لِلْبَلایَا وَ الْآفَاتِ/ و مرا هدف تیر بلاها و آفت‌ها قرار مده»
بلایا و آفات در دنیا همانند تصادف ها، سیل ها، مریضی ها، بی آبرویی ها، ضربه های اقتصادی، ضربه های حیثیتی و ... می باشد؛ حال چه کنیم تا این دعا مستجاب شود؟ راه مصون ماندن از این بلاها چیست؟
عوامل نجات از بلایا در احادیث شمرده شده است که دعا، صدقه، توسل، تدبیر و ... از جمله عوامل نجات می باشد.
