خبرگزاری «حوزه»، در ادامه شرح دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان از سوی حجت الاسلام والمسلمین زمانی، مسئول دفتر اجتماعی-سیاسی حوزه های علمیه، شرح دعای روز بیست و چهارم را منتشر می کند.

«اللهمّ إنّی أسْألُکَ فیه ما یُرْضیکَ و أعوذُ بِکَ ممّا یؤذیک و أسألُکَ التّوفیقَ فیهِ لأنْ أطیعَکَ و لا أعْصیکَ، یا جَوادَ السّائلین/ خدایا من از تو می خواهم در آن آنچه تو را خوشنود کند و پناه می برم به تو از آنچه تو را بیازارد و از تو توفیق می خواهم برای اینکه فرمانت برم ونافرمانی تو ننمایم ای بخشنده سائلان».

بنده روزه دار در این روز سه درخواست از خداوند متعال دارد.

در بند نخست از این دعا می خوانیم: «اللهمّ إنّی أسْألُکَ فیه ما یُرْضیکَ/ خدایا من از تو میخواهم در آن، آنچه تو را خشنود کند».

در این بند، سه سخن قابل توجه است؛

سخن اول آنکه چه کارهایی موجب رضا و خشنودی خداوند از نگاه قرآن می شود که در شرح دعای روزهای گذشته به آن پرداختیم.

سخن دوم آنکه آیا دعا و درخواست از خدا لازم است؟ با توجه به اینکه خداوند عالم به غیب و اسرار و نیت انسان هاست، چه فایده ای دارد که از خدا درخواست داشته باشیم؟ که در پاسخ باید گفت فوائد فراوانی دارد.

* فوائد دعا و درخواست از خداوند متعال

۱. وقتی انسان مؤمن دعا و درخواست می کند، قلب او دارای گرایش واقعی به سوی آن دعا گشته و قلب او شایستگی عنایت خدا را دریافت می کند.

۲. وقتی گرایش پیدا شد، تلاش عملی برای وصول به دعا انجام خواهد داد.

۳. خود دعا یک عبادت است و توجه انسان و یاد خدا را در پی خواهد داشت که موجب کمال انسان می شود.

* انواع دعا از نگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران

سخن سوم آنکه آیا هر دعا و درخواستی که انسان از خدا داشته باشد، مستجاب است یا خیر؟ پاسخ آن است که دعا مطابق با توصیه های امام راحل در کتاب شرح دعای سحر به سه درجه: «دعا به لسان قال»، «دعا به لسان حال» و «دعا به لسان استعداد» تقسیم می شود که با یکدیگر متفاوتند.

اما «دعا به لسان قال» آن است که انسانی با زبان از خداوند بارها درخواست کرده؛ اما هیچ توجهی به معنای آن دعا و همچنین حال روحی نداشته باشد که این دعا تضمینی برای استجابت وجود ندارد؛ چراکه انسان باید با حال روحی دعا نماید.

اما «دعا به لسان حال» آن است که انسان با حضور قلب و توجه به خدا دعا می کند؛ اما امام راحل می فرماید تضمین استجابتی برای این دعا وجود ندارد؛ چراکه شاید شخص شایستگی اجابت دعا را در خود ایجاد نکرده باشد.

نوع سوم، «دعا به لسان استعداد» است که شخص دعا کننده، استعداد و شایستگی روحی و مادی را برای خود ایجاد کرده است که در این صورت آن دعا مستجاب شدنی است.

در بند دوم از این دعا می خوانیم: «و أعوذُ بِکَ ممّا یؤذیک/ و پناه می برم به تو از آنچه تو را بیازارد».

سه سخن در این بند از دعا قابل توجه است:

سخن اول آنکه از نگاه قرآن چه مواردی شامل اذیت خداوند متعال خواهد شد که با نگاهی به ماده اذیت در این کتاب آسمانی می توان به این مباحث دست یافت و ما چند مورد را ذکر می کنیم:

* انواع اذیت خداوند متعال از نگاه کلام الله مجید

۱. فساد در جامعه؛ آیه ۲۰۵ سوره بقره: « وَ إِذا تَوَلَّی سَعی‏ فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فیها وَ یُهْلِکَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الْفَسادَ/ (نشانه آن ، این است که) هنگامی که روی برمی گردانند (و از نزد تو خارج می شوند)، در راه فساد در زمین، کوشش می کنند، و زراعها و چهارپایان را نابود می سازند (با اینکه می دانند) خدا فساد را دوست نمی دارد».

۲. ربا و نزول؛ آیه ۲۷۶ سوره بقره: « یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَیُرْبِی الصَّدَقَاتِ ۗ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ/ خداوند، ربا را نابود می‌کند؛ و صدقات را افزایش می‌دهد! و خداوند، هیچ انسانِ ناسپاسِ گنهکاری را دوست نمی‌دارد».

۳. ظلم و ستم به مظلومین؛ آیه ۵۷ آل عمران: « وَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ ۗ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ/ امّا آنها که ایمان آوردند، و اعمال صالح انجام دادند، خداوند پاداش آنان را بطور کامل خواهد داد؛ و خداوند، ستمکاران را دوست نمی‌دارد».

۴. فخر فروشی بر دیگران؛ آیه ۳۶ سوره نساء: « وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَبِذِی الْقُرْبَیٰ وَالْیَتَامَیٰ وَالْمَسَاکِینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَیٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَنْ کَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا/ و خدا را بپرستید! و هیچ‌چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکی کنید؛ همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان، و همسایه نزدیک، و همسایه دور، و دوست و همنشین، و واماندگان در سفر، و بردگانی که مالک آنها هستید؛ زیرا خداوند، کسی را که متکبر و فخر فروش است، (و از ادای حقوق دیگران سرباز می‌زند،) دوست نمی‌دارد».

۵. خیانت به مردم و دیگران؛ آیه ۱۰۷ سوره نساء: « وَلَا تُجَادِلْ عَنِ الَّذِینَ یَخْتَانُونَ أَنْفُسَهُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَنْ کَانَ خَوَّانًا أَثِیمًا/ و از آنها که به خود خیانت کردند، دفاع مکن! زیرا خداوند، افراد خیانت‌پیشه گنهکار را دوست ندارد».

۶. بد زبانی و فحش به دیگران؛ آیه ۱۴۸ سوره نساء: « لَا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ ۚ وَکَانَ اللَّهُ سَمِیعًا عَلِیمًا/ خداوند دوست ندارد کسی با سخنان خود، بدیها (ی دیگران) را اظهار کند؛ مگر آن کس که مورد ستم واقع شده باشد. خداوند، شنوا و داناست».

۷. اسراف؛ آیه ۴۱ سوره انعام: « وَ هُوَ الَّذی أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشابِهاً وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ کُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ/ اوست که باغهای معروش [باغهایی که درختانش روی داربست ها قرار دارد] ، و باغهای غیر معروش [باغهایی که نیاز به داربست ندارد] را آفرید همچنین نخل و انواع زراعت را ، که از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند و (نیز) درخت زیتون و انار را ، که از جهتی با هم شبیه ، و از جهتی تفاوت دارند (برگ و ساختمان ظاهریشان شبیه یکدیگر است ، در حالی که طعم میوه آنها متفاوت می باشد.) از میوه آن ، به هنگامی که به ثمر می نشیند ، بخورید! و حقّ آن را به هنگام درو ، بپردازید! و اسراف نکنید ، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!».

۸. تکبر؛ آیه ۲۲ سوره نحل: « لَا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَمَا یُعْلِنُونَ ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِینَ/ قطعاً خداوند از آنچه پنهان می‌دارند و آنچه آشکار می‌سازند با خبر است؛ او مستکبران را دوست نمی‌دارد!».

۹. ثروت اندوزی؛ آیه ۷۵ سوره قصص: « إِنَّ قَارُونَ کَانَ مِنْ قَوْمِ مُوسَیٰ فَبَغَیٰ عَلَیْهِمْ ۖ وَآتَیْنَاهُ مِنَ الْکُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُولِی الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ/ قارون از قوم موسی بود، اما بر آنان ستم کرد؛ ما آنقدر از گنجها به او داده بودیم که حمل کلیدهای آن برای یک گروه زورمند مشکل بود! (به خاطر آورید) هنگامی را که قومش به او گفتند: «این همه شادی مغرورانه مکن، که خداوند شادی‌کنندگان مغرور را دوست نمی‌دارد!».

در بند سوم از این دعا آمده است: «و أسألُکَ التّوفیقَ فیهِ لأنْ أطیعَکَ و لا أعْصیکَ، یا جَوادَ السّائلین/ و از تو خواهم توفیق در آن برای اینکه فرمانت برم و نافرمانی تو ننمایم ای بخشنده سائلان».

چگونه ممکن است که خداوند به ما توفیق دهد؟ آیا خداوند به همه بندگان توفیق می دهد یا گروهی محروم از آن هستند؟ اگر عده ای محروم هستند، آیا این ظلم نیست؟

خداوند متعال دو مدل هدایت دارد که هدایت عام و هدایت خاص است؛ هدایت عام برای همه مردم است که همان وجود پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) می باشد؛ اما هدایت خاص برای برخی از بندگان بوده و راه را دقیق تر به آنان نشان می دهد.

از نگاه قرآن کریم، حضرت حق به چند گروه هدایت خاص و توفیق نمی دهد و نتیجه آن می شود که افراد، در گمراهی می مانند.

* چه گروه هایی توفیق هدایت خاص ندارند؟

گروه اول فاسقان هستند که گناهان را آشکار انجام می دهند؛ در آیه ۲۵ سوره بقره می خوانیم: « انَّ اللَّهَ لَا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا ۚ فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۖ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا ۘ یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا ۚ وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِینَ/ خداوند از این که (به موجودات ظاهرا کوچکی مانند) پشه، و حتی کمتر از آن، مثال بزند شرم نمی‌کند. (در این میان) آنان که ایمان آورده‌اند، می‌دانند که آن، حقیقتی است از طرف پروردگارشان؛ و اما آنها که راه کفر را پیموده‌اند، (این موضوع را بهانه کرده) می‌گویند: «منظور خداوند از این مثل چه بوده است؟!» (آری،) خدا جمع زیادی را با آن گمراه، و گروه بسیاری را هدایت می‌کند؛ ولی تنها فاسقان را با آن گمراه می‌سازد!».

گروه دوم، ظالمان هستند؛ در آیه ۲۵۸ سوره بقره آمده است: « ... وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ/ و خداوند، قوم ستمگر را هدایت نمی‌کند».

گروه سوم، ریاکاران هستند؛ در آیه ۲۶۴ سوره بقره می خوانیم: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَیٰ کَالَّذِی یُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا ۖ لَا یَقْدِرُونَ عَلَیٰ شَیْءٍ مِمَّا کَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ/ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخششهای خود را با منت و آزار، باطل نسازید! همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند؛ و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد؛ (کار او) همچون قطعه سنگی است که بر آن، (قشر نازکی از) خاک باشد؛ (و بذرهایی در آن افشانده شود؛) و رگبار باران به آن برسد، (و همه خاکها و بذرها را بشوید،) و آن را صاف (و خالی از خاک و بذر) رها کند. آنها از کاری که انجام داده‌اند، چیزی به دست نمی‌آورند؛ و خداوند، جمعیت کافران را هدایت نمی‌کند».

گروه چهارم، کسانی هستند که متمسک به کفار برای امنیت خود و خانواده می شوند؛ در آیه ۵۱ سوره مائده می خوانیم: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَارَیٰ أَوْلِیَاءَ ۘ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ ۚ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ/ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! یهود و نصاری را ولّی (و دوست و تکیه‌گاه خود،) انتخاب نکنید! آنها اولیای یکدیگرند؛ و کسانی که از شما با آنان دوستی کنند، از آنها هستند؛ خداوند، جمعیّت ستمکار را هدایت نمی‌کند».

اما خداوند به گروه هایی توفیق می دهد که به دو گروه از زبان قرآن اشاره می کنیم:

۱. کسانی که جهاد در راه خدا انجام می دهند؛ در آیه ۶۹ سوره عنکبوت می خوانیم: « وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ/ و آنها که در راه ما (با خلوص نیّت) جهاد کنند، قطعاً به راه‌های خود، هدایتشان خواهیم کرد؛ و خداوند با نیکوکاران است».

۲. کسانی که به دنبال رضوان و خشنودی خداوند هستند: در آیه ۱۶ سوره مائده آمده است: « یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَیُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَیٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ/ خداوند به برکت آن، کسانی را که از خشنودی او پیروی کنند، به راه‌های سلامت، هدایت می‌کند؛ و به فرمان خود، از تاریکیها به سوی روشنایی می‌برد؛ و آنها را به سوی راه راست، رهبری می‌نماید».