به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین ایراندوست، مدیر مسئول مجله مطالعات فقهی فلسفی در نوشتاری به موضوع «دستور کارِ ریاست جمهوری ۱۴۰۰ با استناد به بیانیه گام دوم انقلاب» پرداخته است.

مقدمه :

انقلاب  اسلامی ایران، آنگاه که چهلمین سالگرد پیروزی خود را پشت سر گذاشت و از سر انگشتِ تدبیر تا پاشنه ی استقامت خود را به دهه‌ی پنجم زندگیِ سبز خود گذاشت. دشمنانِ مستکبرش هم چنان در قیلوله ی باطل خودشان منتظر شکست انقلاب بودند. وگمان‌های باطلی در سر داشتند . اَحلام ِ خود را با اَخبار ایران تعبیر می کردند و رؤیای موهوم خود را با شایعات شکست انقلاب تفسیر می کردند.

در چنین نقطه‌ی حساس و سرنوشت سازی، رهبر حکیم انقلاب اسلامی با صدور «بیانیه‌ی گام دوم انقلاب» و برای ادامه‌ی این راه روشن، به تبیین دستاوردهای  مهم چهار دهه‌ی گذشته پرداختند. ایشان بعد از ذکر برکات و آثار انقلاب در ۷ محور ، سرفصل ها و توصیه‌های اساسی در پرتو امید و نگاه خوش‌بینانه به آینده را مطرح فرمودند. چهارمین سرفصل توصیه های رهبری « عدالت و مبارزه با فساد » است که به عنوان یک فریضه عقلی و شرعی باید دستورِ کار همه مسئولین خصوصاً ریاست جمهوری ۱۴۰۰ قرار گیرد. در این نوشتار این ضرورت  مورد بحث قرار گرفته است.

تبیین منطقی چهارمین سرفصل توصیه های رهبری

چهارمین سرفصل توصیه های رهبری «عدالت و مبارزه با فساد» است. شاید نخستین سئوال این باشد که چرا «عدالت» با «مبارزه با فساد» توأم آمده است. ایشان در توضیح آن گفته اند : « این دو لازم و ملزوم یکدیگرند.[۱]»

اصطلاح «ملزوم» در دانش منطق در قضیه شرطیه متصله لزومیه بکار رفته است.  توضیح این که نسبت تالی به مقدم گاهی به «لزوم» است. و «لزوم» آن است که پیوستگیِ مقدم و تالی سببی داشته باشد که با وجود آن سبب، پیوستگی لازم باشد، مثلا در این قضیه شرطیه که  «اگر حَسن به کرونا مبتلا  باشد، آنگاه حَسن تب دار است» . مقدم را ملزوم و تالی را لازم می‌نامند[۲]. 

لازم و ملزوم غالبا  یک طرفه است. مثل تب دار بودن که لازمه ابتلا به کرونا ست.  رهبر انقلاب در اینجا بر این باور هستند که بین «عدالت» و «مبارزه با فساد» رابطه لازم و ملزوم  برقرار است. ولی یک طرفه یعنی این  باور شرطی زیر صحیح است :

الف- اگر مبارزه با فساد حاکم شود  ، آنگاه عدالت حاکم می شود .  که «مقدم» ملزوم است و تالی لازم.[۳]

 یعنی ابتدا باید مبارزه با فساد رخ دهد و سپس عدالت حاکم شود . و در نتیجه اگر مردم حس کنند که عدالت حاکم نیست و ظلم حاکم است این نکته ما را به این نتیجه رهنمون می سازد که حتما مبارزه با فساد وجود ندارد.

علت یکطرفه بودن این رابطه در ادامه کلام ایشان روشن است :

« دستگاه‌های نظارتی و دولتی باید با قاطعیّت و حسّاسیّت، از تشکیل نطفه‌ی فساد پیشگیری و با رشد آن مبارزه کنند... این مبارزه بخش اثرگذاری است از تلاش همه‌جانبه‌ای که نظام جمهوری اسلامی باید در راه استقرار عدالت به کار برد.[۴]»

پس مبارزه با فساد مُقدم است نه تالی و ابتدا باید به مبارزه با فساد پرداخت. ریاست جمهوری ۱۴۰۰ باید «مبارزه با فساد» را در سرلوحه برنامه خود قرار دهد و آن را مُقدم بر شعارهای مختلف ، حتی شعار «عدالت» قرار دهد.

مفهوم شناسی فساد:

اما فساد چیست ؟ که مبارزه با آن سرلوحه برنامه ها باید باشد. فساد به معنای بدی، تباهی، خدشه، خرابی، خلل، شرارت، عیب، نادرستی، در جامعه است.[۵]

یکی از بیماری‌های اجتماعی که‌ گریبانگیر همه جوامع بشری از جمله کشور اسلامی ما هم می‌شود، مسئله فساد است. اصطلاح «فساد»  نقیض «صلاح»  است به معنای خروج هر چیزی از حد اعتدال و تعادل است[۶].  زیرا صلاح هر چیزی، همان حالت طبیعی است که بر اساس نظام احسن الهی بر اصول عدالت و اعتدال آفریده شده است.

خروج از حد اعتدال به دو صورت ممکن است :

الف- افراط:  که این راه اول فساد است

ب- تفریط :  و این راه دوم فساد است

نتیجه آنکه اگر کم یا زیادی در چیزی تحقق یابد و همین افزایش و کاهش، آن چیز را از اصل آفرینش آن بیرون کند، در حقیقت در آن چیز فساد راه یافته است. پس می‌توان گفت هر گونه تغییرات در چیزی که موجب شود تا آن چیز از اصل خود خارج و کاربرد خود را از دست دهد، تغییر فاسدی است.

اگر به مصادیق فساد در قرآن توجه کنیم آنگاه فساد ، بهتر شناخته خواهد شد و باید مبارزه با آن  برنامه ریزی شود. در سوره اعراف چنین آمده است:

« وَلَا تَقْعُدُوا بِکُلِّ صِرَاطٍ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَتَبْغُونَهَا عِوَجًا.... وَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ»  یعنی : « و بر سر هر راهی منشینید تا مؤمنان را تهدید کنید و (آنان را) از راه خدا، که کج جلوه می‌دهید بازدارید ... و بنگرید که عاقبت مفسدان چگونه بود! »

پس معنای کلی فساد این است که عده ای مفسد  بر سر هر راهی بنشینند و از هر راه خصوصا با وعده های خوب و بد مردم را بترسانند و  فتنه کنند و  راه حق را کج  نمایش دهند  و با حرفهای خود در رسانه و صفحه های مجازی خود در راه حق ، انحراف درست کنند.  این انحراف هم در عرصه اقتصادی و هم در عرصه اجتماعی و هم فرهنگی رخ می دهد. و فقط مخصوص عرصه اقتصاد نیست.

پیامدهای  این مفهوم شناسیِ قرآن از فساد چنین است :

۱- مفسدان ، همه جا، هم در فضای مجازی و هم در محیط خارجی ، در کمین هستند و از هر راه و شیوه‌ای استفاده می‌کنند. تا فساد ایجاد کنند. به دلالت عبارت : «وَ لا تَقْعُدُوا بِکُلِّ صِراطٍ»

۲-  مفسدان با ترساندن مردم از آینده ، فساد می کنند.  با ترساندن مردم از عدم حضور در برخی عرصه های خارجی و عدم امضای برخی قراردادهای استعماری و... آنها را از آینده بشدت می ترسانند . به دلالت عبارت : «تُوعِدُونَ»

۳- مُفسدان می‌کوشند تا سیمای دین را در همه حوزه ها تحریف کند و  دین را خیلی بَد جلوه دهد.  به دلالت عبارت : «تَبْغُونَها عِوَجاً»

۴- مفسدان نمی خواهند موفقیت ها و پیشرفتها در کار مردم بوجود آید و حتی نمی خواهند  این موفقیت ها ذکر شود . به دلالت عبارت  : «وَ اذْکُرُوا ... وَ انْظُرُوا»

دیگر مصادیق «فساد» در قرآن هم مهم است. برخی از مصادیق فساد در قرآن چنین است:

الف- تخریب آبادانی‌های زمین و به هدر دادن امکانات طبیعی آن (اعراف، آیه ۵۶)

ب- نابودی کشاورزی (بقره، آیه ۲۰۵)، یعنی مفسدان با شیوه های مختلف به نابود کردن کشاورزی اقدام می کنند.

ج- خونریزی و کشتار (بقره، آیه ۳۰)

د-  سرقت (یوسف، آیه ۷۳)

هـ جلوگیری از رواج دین توحیدی والهی در جامعه (نحل، آیه ۸۸)

و-  کم‌فروشی (هود، آیات ۸۴ و ۸۵ )

پس ضرورت درج «مبارزه با فساد» در سرلوحه برنامه ریاست جمهوری ۱۴۰۰ به معنای مبارزه به همه این مصادیق فساد است.

از بین بردن ریشه و بُن ِفساد ، بطورِ جدی و عملی و نه شعاری ، باید مورد توجه قرار گیرد. ضرورت ریشه کن نمودن ریشه ی فساد آنقدر در فرهنگ ناب ایرانی- اسلامیِ مردم ما ، بدیهی و روشن بوده که در فضای ادبیات شیرین فارسی ، که یک محیط ظریف و نغز است ،  و معمولا جای تیغ و دشنه و خشونت نیست. و صحنه غزل و مغازله و معاشقه است . اما  ضرورت مبارزه با فساد آن هم با جدیت و خشونت نشان داده شده است، تا آنجا که سعدی بزرگ می گوید:

 «نسل فساد اینان منقطع کردن اولی تر است و بیخ تبار ایشان بر آوردن که آتش نشاندن و اخگر گذاشتن و افعی کشتن و بچه نگه داشتن کار خردمندان نیست.

ابر اگر آب زندگی بارد            هرگز از شاخ بید بر نخوری

با فرومایه روزگار مبر                کز نی بوریا شکر نخوری[۷]»

توضیح فساد از دیدگاه رهبری:

ایشان در بیانیه دوم در توضیح «فساد» گفتند :

«فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی، توده‌ی چرکین کشورها و نظامها و اگر در بدنه‌ی حکومتها عارض شود، زلزله‌ی ویرانگر و ضربه‌زننده به مشروعیّت آنها است؛ و این برای نظامی چون جمهوری اسلامی که نیازمند مشروعیّتی فراتر از مشروعیّتهای مرسوم و مبنائی‌تر از مقبولیّت اجتماعی است، بسیار جدّی‌تر و بنیانی‌تر از دیگر نظامها است.[۸]»

پس فساد از نگاه ایشان یک طیف بزرگی از انحرافات اقتصادی و اخلاقی و سیاسی است. از نگاه ایشان «فساد اقتصادی » مقدم است. این فساد از نظر ایشان،  حتّی در عَلَوی‌ترین حکومت تاریخ یعنی حکومت خود حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) کسانی را لغزاند، پس خطر بُروز این تهدید در جمهوری اسلامی هم که روزی مدیران و مسئولانش مسابقه‌ی زهد انقلابی و ساده‌زیستی میدادند، هرگز بعید نبوده و نیست.

چند سرفصل مهم رهبری انقلاب در مبارزه با فساد:

۱-  مسئولیت رفع فساد به عهده قوه قضائیه است :

رهبری در دیدار با مسئولین قوه قضائیه فرمود : « نسبت به فسادِ درون قوّه‌ی قضائیّه سخت‌گیری کنید. علّتش هم این است که این [قوّه]، مسئولِ رفع فساد است؛ اگر خودش فاسد شد، گناه او نابخشودنی است.[۹]»

۲- قاطعیت در مبارزه با فساد :

رهبری در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت فرمود : « با مردم هم‌دردی کنید که مردم احساس کنند که همان رنجی را که او میبرد شما هم میبرید و نشان بدهید که عزم راسخ دارید که با قضیّه حقوقهای نجومی برخورد کنید و جلویش را بگیرید.[۱۰]»

۳- عذرتراشی برای فساد ممنوع:

و در همان دیدار فرمود : « در قضیّه حقوقهای نجومی برای متخلّف‌ اصلاً نباید عذر تراشید؛ برخورد هم بایستی قاطع باشد.[۱۱]»

۴- لازمه ی  کارِ اقتصادی ، مبارزه با فساد است

در دیدار با رئیس جمهور و هیات دولت گفتند : « واقعاً نمیشود ما کار اقتصادیِ درست و قوی بکنیم، اما با مفاسد اقتصادی مبارزه نکنیم؛ نشدنی است.[۱۲]»

پی نوشت ها :