حجت الاسلام ایمان شکیبایی از پژوهشگران و اساتید نهج البلاغه به مناسبت فرا رسیدن ۲۱ تیرماه سالروز عفاف و حجاب، در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری‌حوزه، به تبیین راهکارهای ترویج و استحکام بخشی عفاف و حجاب بر محور نهج البلاغه پرداخت و گفت: پدیده عفاف و حجاب در طول تاریخ، فراز و نشیب‌های زیادی طی کرده و گاهی تشدید و تخفیف یافته، ولی هیچ‌گاه به طور کامل از بین نرفته است، مورخان به ندرت از اقوام بدوی که زنانشان دارای پوشش مناسب نبوده یاد می‌کنند تمام ادیان آسمانی، حجاب و پوشش را بر زن واجب و لازم شمرده‌اند و جامعه بشری را به سوی آن فراخوانده‌اند؛ زیرا حیاء و لزوم پوشش به طور طبیعی در نهاد زنان به ودیعه نهاده شده و دست تدبیر و آفرینش، عفت و حیا را در باطن زن به طور فطری قرار داده است.

اصل عفاف و حجاب و پوشش، جزو غریزه فطری انسان است

وی با بیان این که عفاف و حجاب به عنوان دو ارزش در جامعه بشری و به ویژه جوامع اسلامی مطرح است افزود:  همواره این دو واژه در کنار هم بکار برده می‌شوند و در نگاه اول به نظر می‌آید هر دو به یک معنا باشند، اما با جستجو در متون دینی و فرهنگ‌نامه‌ها به تفاوت این دو واژه پی می‌بریم. عفاف حالتی درونی و نفسانی است که زمینه گرایش فرد به پوشش و حجاب را فراهم می‌سازد، از آنجا که به نفس آدمی برمی‌گردد، اصل عفاف و حجاب و پوشش، جزو غریزه فطری انسان است، چون در نهاد او عامل بازدارنده‌ نیرومندی به نام شرم و حیاء وجود دارد که او را از برهنه شدن و همانند چهارپایان زندگی کردن دور می‌دارد. اسلام نیز به زن و مرد مسلمان سفارش می‌نماید که با حفظ عفاف و حجاب طرفینی، خود و جامعه را از افتادن در منجلاب تباهی و فساد، حفظ نمایند.

این استاد نهج البلاغه،‌گفت: عفاف و حجاب، یک حکم تحمیلی و مشقت‌زا نیست، بلکه طرحی است عمیق و عالمانه جهت پیشگیری از بیماری‌های جسمی و روحی فرد، تا زنان و مردان در معرض تحریک مستمر و بیمارگونه قرار نگیرند و فرصت شکوفایی استعدادها و قابلیت‌ها در جامعه فراهم شود، در توسعه فرهنگ عفاف و حجاب، لازم است به تحکیم ارزش‌ها و مفاهیم اخلاقی خاصی از قبیل: تقوا، عفت، حیا، غیرت که با حجاب رابطه نزدیک و با واسطه دارند و از ثمرات ایمان محسوب می‌شوند توجه ویژه نمود.

وی افزود: پس از قرآن کریم، کتابی از جهت تبیین معارف گوناگون ارزشی (اخلاقی، معنوی، عرفانی و...) و اثرگذاری در بعد معنوی همتای نهج‌البلاغه نیست؛ زیرا سرچشمه زلال آن «امام علی(ع)» خلاصه اسلام و قرآن، سخن‌گوی سنت و سیره ی پیامبر(ص) است. کسی که در زندگی شخصی خود نیز الگوی پاک‌دامنی، پارسایی، پرهیزکاری و دیگر ویژگی‌های ارزشمند اخلاق می‌باشد. به همین علت است که سخن آن حضرت سخنی اثرگذار است.

مدرس نهج البلاغه گفت:در نهج البلاغه به موضوع با اهمیت عفاف و حجاب نیز پرداخته شده که به نمونه هایی از فرمایشات آن حضرت اشاره می کنیم: امیرالمومنین(ع)در حکمت ۴۷۴درباره مقام والای انسان عفیف می فرماید:پاداش رزمنده شهید در راه خداوند، بالاتر از پاداش انسان پاک‌دامنی نیست که توان انجام گناه را دارد ولی خود را آلوده نمی‌سازد. انسان پاک‌دامن، نزدیک است که فرشته‌ای از فرشتگان الهی گردد.

وی ادامه داد: همچنین امام علی(ع)در حکمت ۲۳۴ درباره روزنه های عفت ورزی بانوان فرمودند : خِیَارُ خِصَالِ النِّسَاءِ شِرَارُ خِصَالِ الرِّجَالِ: الزَّهْوُ، وَالْجُبْنُ، وَالْبُخْلُ؛ فَإِذَا کَانَتِ الْمَرْأَةُ مَزْهُوَّةً لَمْ تُمَکِّنْ مِنْ نَفْسِهَا، وَإِذَا کَانَتْ بَخِیلَةً حَفِظَتْ مَالَهَا وَمَالَ بَعْلِهَا، وَإِذَا کَانَتْ جَبَانَةً فَرِقَتْ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ یَعْرِضُ لَهَا.خصلت‌های نیک زنان، خصلت‌های بد مردان است (این خصلت‌ها عبارتند از:) تکبر و ترس و بخل (زیرا) هنگامی که زن متکبر باشد بیگانه را به خود راه نمی‌دهد و اگر بخیل باشد مال خود و همسرش را حفظ می‌کند(مثلا در مسیر بی عفتی و بی حیایی خرج نمی کند)و اگر ترسو باشد از هر چیزی که ممکن است به آبرو و عفت او صدمه بزند می‌ترسد (و از آن فاصله می‌گیرد).

کارشناس این نشست علمی، بیان کرد: به قدری توجه به موضوع عفاف و حجاب مهم است که امیرالمومنین(ع)به امام حسن(ع)می فرماید:اِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ لایَعْرِفْنَ غَیْرَکَ فَافْعَلْ؛ اگر می  توانی کاری کن که زنان، مردان دیگر را نشناسند؛این عبارت اوج موضوع عفاف و حجاب در نهج البلاغه است یعنی یک زن مسلمان باید به گونه ای پوشش و عفت را رعایت کند که نه او نامحرمی را ببیند و نه نامحرمی با چشم های هوس آلود او را تعقیب کند.

راهکارهای ترویج و استحکام بخشی عفاف و حجاب در جامعه بر محور نهج البلاغه

 حجت الاسلام شکیبایی در ادامه به تبیین راهکارها  از جمله علم و آگاهی، پرداخت و گفت: این مورد شامل آگاهی های اصول دین و فروع دین و سایر معارف اسلامی می شود،‌تقویت دانش و بینش نسبت به موضوع عفاف و حجاب،موجب ترویج و استحکام بخشی آن می شود.از آنجا که افرادی آگاهانه از انجام وظایف الهی و وجدانی خود سربازمی زنند، امام(ع)به آنها هشدار می دهد که علم و آگاهی، راه عذر را بر این افراد بسته است؛ (قَطَعَ الْعِلْمُ عُذْرَ الْمُتَعَلِّلِینَ).

وی ادامه داد:‌ واقعیت آن است که گروهی از مردم ناآگاهانه گرفتار کارهای خلاف و بی بند و باری می شوند؛ اما گروه دیگری می دانند و بهانه جویی می کنند و پیوسته شانه از زیر بار مسئولیت خالی می نمایند. گاه به گمان اینکه خداوند غفور و رحیم است وگناه آنها را می بخشد و گاه به این بهانه که علم آنها قطعی و یقینی نیست و گاه سعی می کنند علم خود را به فراموشی بسپارند و خود را به نادانی بزنند و بگویند:دلت پاک باشد.همه اینها در پیشگاه خدا مسئولند و بهانه جویی ها هرگز عذری برای آنها نزد خدا درست نخواهد کرد و اگر تاریخ اسلام را از اوّل تاکنون با دقت مطالعه کنیم، بسیاری را می بینیم که مشمول این کلام امامند و گمان می کنند عذر دارند، در حالی که در پیشگاه خدا مسئولند. این حکم شامل همه کسانی می شود که آگاهانه به بهانه های واهی با اصول یا فروع دین به مخالفت برخاسته اند.

واکنش علی(ع) به بی غیرتی سربازان معاویه

مدرس نهج البلاغه،‌ غیرت ورزی مردان را از دیگر راهکارهای ترویج و استحکام بخشی عفاف و حجاب در جامعه برشمرد و بیان کرد:‌ امیرالمومنین(ع)در خطبه ۲۷از بی غیرتی مردان ابراز ناراحتی می کند و می فرماید:اطلاع یافته ام یکی از سربازان معاویه به یک زن مسلمان حمله کرده و دیگری به زنی غیر مسلمان که با مسلمانان هم پیمان بوده است و سپس طلاهای او را از بدنش به زور بیرون آورده است و زن تنها وسیله ی دفاعش التماس، خواهش و گریه و درخواست کمک بوده است. سربازان معاویه بدون رنج و زحمت و بدون ریختن یک قطره خون و زخم دیدن با دست پر بازگشته اند. اگر مرد مسلمانی از این پس از روی تأسف و غصه بمیرد سزاوار است و سرزنش نمی شود. بسیار جای تعجب است بخدا سوگند اتحاد اینان در راه باطل و اختلاف و متفرق بودن شما در راه حق قلب را ریشه کن میکند و غم را افزایش می دهد.

وی ادامه داد: در ادامه حضرت فریادگونه می فرماید:روی شما زشت باد، زیان و ضرر متوجه تان گردد، هدف دشمن شده اید. به شما حمله می کنند، شما تکان نمی خورید، با شما جنگ می کنند، شما از خود دفاع نمی کنید پیروان معاویه گناه می کنند و شما به گناه آنان راضی هستید.یَا أَشْبَاهَ الرِّجَالِ وَ لَا رِجَالَ حُلُومُ الْأَطْفَالِ وَ عُقُولُ رَبَّاتِ الْحِجَالِ لَوَدِدْتُ أَنِّی لَمْ أَرَکُمْ وَ لَمْ أَعْرِفْکُمْ مَعْرِفَهً وَ اللَّهِ جَرَّتْ نَدَماً وَ أَعْقَبَتْ سَدَماً قَاتَلَکُمُ اللَّهُ لَقَدْ مَلَأْتُمْ قَلْبِی قَیْحاً وَ شَحَنْتُمْ صَدْرِی غَیْظاً.ای مرد نمایانی که مرد نیستید؛ کودکان بزرگسال نما با اندیشه های نو عروسان، دوست داشتم شما را ندیده بودم و نمی شناختمتان. بخدا سوگند شناختن شما غیر از پشیمانی و غصه برای من نیاورده مرگ بر شما،قلبم را مالامال از چرک و خون کردید، سینه ام را از غیظ انباشته ساختید.

حجت الاسلام شکیبایی گفت: با توجه به عبارات فوق،انسان بی غیرت مورد نفرین امیرالمومنین(ع)واقع می شود.باید توجه داشت که غیرت ورزی مردان یکی از راهکارهای مهم در ترویج و استحکام بخشی مقوله عفاف و حجاب به شمار می رود.

 وی از دیگر راهکارهای ترویج و استحکام بخشی عفاف و حجاب در جامعه را عفت ورزی زنان بیان کرد و افزود: امیرالمومنین(ع)در نامه ۳۱به فرزندشان امام حسن(ع)توصیه می فرماید: «و از طریق حجاب، دیده زنها را از دیدن مردان بیگانه باز دار، زیرا تأکید بر حجاب، آنها را سالم تر و پاک تر نگاه خواهد داشت»; (وَاکْفُفْ عَلَیْهِنَّ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ بِحِجَابِکَ إِیَّاهُنَّ، فَإِنَّ شِدَّةَ الْحِجَابِ أَبْقَی عَلَیْهِنَّ). این سخن شبیه دستوری است که در آیه ۳۱ سوره نور آمده است: «(وَقُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ); و به زنان باایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند و دامان خویش را (از بی عفتی) حفظ کنند».

این محقق ادامه داد:‌عبارات فوق نشان می دهد که بر خلاف تصور بسیاری از مردم، همه فتنه ها از ناحیه نگاه مردان به زنان نیست، بلکه بسیاری از آنها به سبب نگاه زنان به مردان و وسوسه های آنهاست که امام(علیه السلام) برای جلوگیری از آن دستور می دهد آنها را در حجاب نگه دار. روشن است که این قبح نیز همه زنان را شامل نمی شود، بلکه زنان بی بند و بار یا ضعیف الایمان را می گوید.

به گفته حجت الاسلام شکیبایی،‌حیا ورزی اجتماعی و امر به معروف و نهی از منکر از دیگر راهکارهای ترویج و استحکام بخشی عفاف و حجاب در جامعه است که امام علی(ع)در حکمت ۲۲۳فرمود: مَنْ کَسَاهُ الْحَیَاءُ ثَوْبَهُ، لَمْ یَرَ النَّاسُ عَیْبَهُ.کسی که حیاء، لباس خود را بر او بپوشاند، مردم عیب او را نخواهند دید.

وی گفت: امام علی(علیه السلام) در این گفتار حکیمانه به نکته ای درباره حیا اشاره کرده، می فرماید: «کسی که حیا لباس خود را بر او بپوشاند، مردم عیب او را نخواهند دید»; (مَنْ کَسَاهُ الْحَیَاءُ ثَوْبَهُ، لَمْ یَرَ النَّاسُ عَیْبَهُ). «حیا»حالتی نفسانی است که سبب می شود انسان در برابر زشتی ها حالت انقباض پیدا کرده و از آنها چشم بپوشاند.

استاد نهج البلاغه بیان کرد: در واقع، حیا سپری است در مقابل اعمال قبیح و منکرات و اگر این سپر وجود نداشته باشد، انسان به آسانی آلوده هر کار زشتی می شود و تیر قبایح بر بدن او فرو می نشیند. «حیا» گاهی سبب ترک گناه و زشتی ها نمی شود، بلکه سبب پوشاندن و مخفی ساختن آن می گردد که این نیز در حدّ خود اثر مثبتی است. امام(ع)در گفتار حکیمانه بالا به هر دو اشاره می کند; حیا را به لباس (زیبایی) تشبیه کرده که بر تن انسان مؤمن است و اگر عیبی نیز داشته باشد به وسیله آن پوشیده می شود و مردم آن را نمی بینند.

وی ادامه داد: امیرالمومنین(ع)درنامه ۳۱ درادامه‌ی وصیّت‌های دلسوزانه خود به‌ فرزندش می‌فرماید: وَ أمُرْ بِالْمَعْرُوفِ تَکُنْ مِنْ أهْلِهِ وَ اَنْکِرِ الْمُنکَر؛پسرم!در زندگی امر به‌ معروف کن کم‌کم خودت هم اهل معروف و نیکوکاران می‌شوی و همچنین نهی از منکر کن.

این محقق حوزوی با بیان این که هر مسلمانی به‌ حکم عقل و شرع دارای دو وظیفه است گفت: اول این که عمل به‌ معروف یعنی انجام دادن آنچه شرعاً دستور داده شده است و ترک منکر یعنی ترک آنچه شرعاً حرام اعلام شده است، دوم،‌وظیفه او امر به‌ معروف است یعنی دیگران را وادار کردن به ‌انجام دادن واجبات و ترک حرام و اجتناب از گناه.

حجت الاسلام شکیبایی خاطرنشان کرد: هر مسلمانی موّظف است که هم خودش عامل به‌ واجبات و ترک حرام باشد و هم دیگران را به ‌ادای واجبات امر و از ارتکاب گناهان نهی کند و این مهم به علت حس نوع دوستی است که انسان شخصی را به رعایت عفاف و حجاب دعوت می کند وگرنه مثل کشورهای اروپایی و غیر مسلمان اصلا برای افراد عفاف و حجاب معنایی نداشت چه برسد به امر به معروف و نهی از منکر،لذا از تمام مومنین و مومنات خصوصا خواهران محترمه توقع می رود با بدزبانی بی حجابان و بدحجابان از میدان امر به معروف و نهی از منکر خارج نشوند و به انجام تکلیف خود ادامه دهند تا ان شاء الله جامعه مهدوی ما آمادگی مطلوب خود را برای ظهور امام زمان(عج)فراهم سازد.

گفت و گو از: یوسف شعبانعلی