ابراهیم نیک منش در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، که به مناسبت روز بانکداری اسلامی انجام شد، گفت: در سال ۶۳ نظام بانکداری اسلامی در مجلس به تصویب رسید و در این سال‌ها آثار و برکات مثبت و منفی بسیاری داشته است.
وی در پاسخ به سؤالی درباره نحوه اجرای بانکداری اسلامی در ایران، گفت: اگر بخواهیم تحلیلی منصفانه داشته باشیم باید خود را جای طراحان این مصوبه در همان سال بگذاریم. سال ۶۳ زمان جنگ بود و دانشگاه‌ها تعطیل شده بودند و حوزه تازه وارد فضای حکمرانی اسلامی شده بود، لذا اصلاً آمادگی ورود در بحث مدل‌های حکومت‌داری را نداشت. همچنین سازمان برنامه و بودجه کشور تعطیل شده و درگیری‌های نظامی گسترده‌ای وجود داشت و در این شرایط بانکداری اسلامی تصویب شد.
عضو مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه بیان کرد: با این شرایط از عملکرد بانک‌های ایرانی بعد از انقلاب که ده‌ها سال قبل از انقلاب در ایران حضور داشتند و عمدتاً از طرف بانک‌های خارجی پشتیبانی می‌شدند و مدل آنها کلاً مدل بانک جهانی بود می‌توان تا اندازه‌ای دفاع کرد.
وی گفت: این موضوع تنها در دهه ۶۰ و بخشی از دهه ۷۰ قابل دفاع است، چراکه ظرفیت کارشناسی کشور در آن زمان اندک بود ولی درمجموع ۴۰ سال گذشته مخصوصاً زمانی که حوزه و نظام اسلامی استقرار کامل یافت، خود و بانک را تا اندازه‌ای شناخت و عزیزانی مانند محروم موسویان و دیگران در این زمینه قدم و قلم زدند و طرح بانکداری اسلامی را باز تعریف کردند، نمی‌توانم از ۲۰ نمره بیشتر از ۱۰ به روند خلق و اصلاح بانکداری اسلامی در کشور بدهم که نمره‌ای نزدیک به مردودی است.
نیک منش ادامه داد: به خصوص طرح بانکداری دوم که از دولت نهم در ۱۳ سال گذشته کلید خورد و قرار بود در دو سه سال گذشته در مجلس دهم به تصویب برسد. طبق نظر صاحب نظران مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه، این طرح انصافا بهتر از طرح دهه شصت نبود و لذا تلاش زیادی انجام دادند و بحمدالله توانستند جلوی این طرح خطرناک و خسارت‌بار را بگیرند. اگر این طرح تصویب می‌شد آثار بسیار سوئی به لحاظ فرهنگی اجتماعی و حتی سیاسی امنیتی و همچنین اقتصادی و بازرگانی در جامعه می‌گذاشت و فتوای خوبی نیز از آیت‌الله مکارم شیرازی درباره خلق پول گرفتند و ایشان خوب ورود کردند و باعث شدند این طرح مسکوت بماند.
وی تصریح کرد: طرح بانکداری یک تفکر مبتنی بر ربا – یعنی ام المفاسد- و برخاسته از اندیشه ضد عدالت است. بر فرض اگر بتواند برای قشر ضعیف و متوسط جامعه، رفاه هم ایجاد کند که نتوانسته است (حتی در اردوگاه غرب که خاستگاه این پدیده اقتصادی است جز برای سرمایه داران و گردن کلفت ها رفاه ایجاد کند) اما حتما در بخش عدالت که بعثت انبیاء برای آن بوده است همیشه ناکام بوده و خواهد بود. اصولا ربا – چه پیدا و چه پنهان- چنین خصلتی دارد و ذاتش با ارزش های الهی بیگانه است. درباره رباخواری در آیات و احادیث، موارد بسیار با ادبیات تند بسیار است و به فرمایش آیت الله جوادی تعبیری به تندی آنچه که درباره ربا آورده شده است مانند اعلان جنگ با خدا و رسولش (فاذنوا بحرب من الله و رسوله) درباره گناهان دیگر به کار نرفته است.
عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی گفت: نظام بانکداری یعنی نظام ربوی؛ نقدینگی و تورم و نکبات بسیاری که از همین نظام ربوی و خلق پول حادث می‌شود و لطمات بدی در فرهنگ و روش و منش مردم و دولتمردان می‌گذارد که هر جا پول کم می‌آوردند مانند ۸ سال گذشته به بانک‌ها متوسل می‌شدند و عملاً این وضعیت بحران‌زده را به لحاظ فرهنگی اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی و امنیتی را منجر شدند چراکه ما را در مدل‌های نظام کارشناسی و هم در عملکرد به دشمن وابسته کرده و می کند.
وی ادامه داد: مخصوصاً در خصوص وام‌هایی که در زمان مرحوم رفسنجانی بیشتر می‌گرفتند و با دخالت رهبری تا یک اندازه‌ای جلوی این فاجعه گرفته شد وگرنه می‌شدیم مانند کشور لبنان با ۷ میلیون جمعیت و صد میلیارد دلار بدهی یا کشورهایی مانند ترکیه که خیلی هم ادعا دارند.
نیک منش با اشاره به راهکارهایی برای گسترش بانکداری اسلامی در کشور گفت: در مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی، دوستان ما دارند به برخی طرح های ایجابی جایگزین می رسند. اینکه نیاز است به خرده نهادهای اقتصاد هم مقاومتی و هم اسلامی مانند نهادهای وقف، صدقه، خمس، زکات، وجوهات و ... برگردیم. تا زمانی که ربا به صورت پیدا و پنهان و خلق پول و امثال اینها وجود دارد از این وضعیت نمی‌توانید خلاصی پیدا کنید و تنها راه نجات برگشتن به همان مبانی و نهادها است.
عضو مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه گفت: نهاد وقف نهادی قوی است؛ ما موقوفات بسیاری داریم ولی طرز استفاده از آنها را بلد نیستیم و این مشکل را سازمان اوقاف و کل نظام اقتصادی کشور دارد.
وی بیان کرد: قطعاً در طرح اسلامی اقتصاد چیزی به نام بانک نخواهیم داشت و اصلاً همین اسم تبعات حقوقی و معنوی و فرهنگی اجتماعی خاص خودش را می‌گذارد. بانک اسلامی چیزی شبیه رقاص خانه اسلامی است که جمع بینهما نشاید.
وی افزود: تا زمانی که بانک، بانک است بین عملکرد بانک‌های ما و بانکداری اسلامی زاویه وجود دارد و زاویه آن هم خیلی شدید است و آثار فرهنگی اجتماعی بسیاری دارد؛ چراکه فرهنگ پایه اقتصاد است و عملاً باوجود بانک، اقتصاد ربوی خواهیم داشت.
نیک منش با بیان اینکه فرهنگ، مبنای اصلی نظام سازی و جامعه سازی ماست گفت: در تفکری که امام و رهبری پرچم آن را بلند کردند از یک طرف و تفکری که کارشناسان و اقتصاددانان جهانی دارند از طرف دیگر تقابل جدی و مبنایی وجود دارد، چراکه آنها اقتصاد را اصل می‌دانند و ما فرهنگ را.
وی بیان کرد: در کتاب فرهنگ و توسعه نوشته گزاویه دوپویی که یکی از محققان فرانسوی فرهنگ پژوه است با صراحت آمده است که اقتصاد مبنای سیاست و فرهنگ و بقیه نظامات جامعه است درحالی که ما قائل هستیم که فرهنگ پایه است و مبانی اعتقادی و فرا اعتقادی و ساختارها را باید از اسلام و فرهنگ اسلامی و دینی بگیریم از جمله بانک.
عضو مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه گفت: وقتی این تفکر انسان محور و اومانیستی موجود، اصل قرار می‌گیرد از آن بانک ربوی استخراج می‌شود که همه چیز را در منافع شخصی، گروهی و سازمانی می‌بیند.
وی تصریح کرد: تنها راه استقرار بانکداری اسلامی این است که به فرهنگ اقتصادی اسلام و فرهنگ کار و تلاش برگردیم و برای آن ساختار سازی کنیم؛ این نظام سازی که صورت گیرد محصولاتی اسلامی خواهد داشت و این محصول، خود انسان الهی و ثروت پاک جامعه و خانواده است.
نیک منش گفت: ما در مبانی و مدل‌ها به شدت مشکل داریم؛ کارهایی در ۴۰ سال گذشته انجام شده است ولی نسبت به حرکت توفنده انقلاب که مرزهای منطقه‌ای را درنوردیده است این کارها اندک و مشتی از خروار است و برای توسعه آن حرکتی ۲۰ تا ۳۰ ساله لازم است که ای کاش این حرکت حداقل از دهه هشتاد آغاز شده بود.
وی عنوان کرد: اگر هر مقداری انقلاب فرهنگی یعنی انقلاب در بینش‌ها و اعتقادها و به تبع آن، انقلاب علمی و انقلاب در حوزه و دانشگاه داشته باشیم و نظام نرم‌افزاری کشور را تعالی الهی بخشیم قطعاً در نظام ساختارها کمتر دچار مشکل خواهیم شد.
عضو مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه گفت: وقف جزو نهادهایی در اسلام بوده که بخشی از مشکلات اقتصاد اسلامی را پاسخگو بوده و نیاز است نهاد وقف اسلامی را نوسازی کنیم.
وی با اشاره به تأثیر بانک‌های خصوصی در اقتصاد تصریح کرد: بانک خصوصی دمل چرکین نظام بانکداری ربوی است که با زد و بندهای سیاسی مخصوصاً تشکیل می‌شود. پشت قضیه بانکداری خصوصی عمدتاً صاحبان قدرت و دولتمردان هستند. در هشت بلکه بیست سال گذشته دیدیم که در بانک‌های خصوصی چه فسادهای بزرگی صورت گرفته است.
نیک منش گفت: بانک‌های خصوصی حیاط خلوتی برای صاحبان قدرت است تا سطح تأثیر خود را در نظام ثروت جامعه و کشور تقویت کنند. رهبری چند بار به وکلا و دولتمردان فرمودند که مراقب باشید در دام این خناسان ثروت‌اندوز نیفتید چراکه وامدار می‌شوید و وقتی به مجلس یا دولت رفتید عملاً باید از آنها پشتیبانی کنید.
وی بیان کرد: در دنیا بیشتر بانک‌ها خصوصی هستند و دنیا را اداره می‌کنند چراکه اگر بانک را از نظام قدرت بردارید تمام این قائمه به هم می‌خورد. چون در سیستم آنها اقتصاد اصل است و اگر به هم بخورد سیاست و فرهنگ و کل نظام اجتماعی آنها به هم می‌خورد. اصولا بانک، شرکت و رسانه با پشتوانه مدل های سرمایه سالار، قائمه کشورهای لیبرال اند که البته این نوع حکمرانی در حال اضمحلال قطعی است.
عضو مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه گفت: از کارشناسان اقتصادی به‌ویژه از نمایندگان مجلس انتظار داریم که به دولت کمک کنند تا از این مخمصه نظام بانکداری ربوی نجات پیدا کند.
وی ادامه داد: یکی از کارهای خوبی که دولت نهم حداقل شعارش را داد، ولی نتوانست آن را عملیاتی کند بحث اصلاح نظام بانکی بود؛ بنا بود آن را عملیاتی کند ولی این طرح ها در لجبازی سیاسی افتاد و نتوانستند آن را عملیاتی کنند. امید است جزو کارهای چهارساله آقای رئیسی قرار بگیرد.
نیک منش گفت: سازمان‌هایی مانند برنامه‌وبودجه و بانک مرکزی و البته کمیسیون‌های مربوطه در مجلس باید موضوع بانکداری اسلامی را مورد بررسی جدی قرار دهند و با استفاده از ظرفیت حوزه و دانشگاهیان همسو بتوانند در یک شیب منطقی چند ساله، تااندازه ای اصلاحات و سپس بر اساس مبانی الهی، ساختارهایی بر اساس خرده نهادهای اسلامی پدید آورند .
نظر شما