به گزارش خبرگزاری حوزه،‌حجت الاسلام والمسلمین مهدی رجایی نیا در هم اندیشی عدالت در برنامه های مجلس و دولت با موضوع "عدالت در اندیشه رهبر معظم انقلاب" خاطرنشان کرد: از نظر رهبر معظم انقلاب، دست‌یابی به یک جامعۀ پیشرفته، توسعه‌یافته، انسانی و اسلامی مرهون نهادینه‌سازی عدالت است و بدون عدالت، رسیدن به یک جامعۀ ایده‌آل ممکن نخواهد بود.

وی به سطوح سه گانه عدالت فردی، روابط اجتماعی و نظام اجتماعی اشاره کرد وبیان داشت: باید نخست نظام اجتماعی عادلانه را ایجاد کرد تا عدالت در دو سطح دیگر محقق شود، نظام عادلانه به معنای نظامی برخوردار از ساختار، کارگزار و قوانین عادلانه می باشد.

وی ادامه داد: عدالت اجتماعی بر عرصه های دیگر عدالت محوریت دارد و برای رسیدن به آن باید عدالت اقتصادی و فرهنگی محقق شود و نتیجۀ نهادینه‌سازی عدالت در سه سطح و سه قلمرو، تحقق جامعه طیبه یا حیات طیبه است.

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا خاطرنشان کرد: بر اساس اندیشه های رهبر معظم انقلاب، باید عدالت را به گفتمان عام جامعه و یکی از مطالبات جدی مبدل نمود.

*ضرورت تبدیل سخنان رهبری به برنامه ای کاربردی و اجرایی

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: مقام معظم رهبری بارهاوبارها از عدالت، نحوۀ اجرا و نهادینه ساختن آن سخن گفته و بر آن تأکید کرده‌اند. برای فهم صحیح و اجرای دقیق اندیشۀ ایشان دربارۀ عدالت، لازم است که ابتدا سخنان ایشان در مناسبت‌های مختلف را در متن واحدی گردآوریم و سپس به برنامه‌ای کاربردی و اجرایی تبدیل کنیم.

وی ادامه داد: آنچه دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را برجسته می‌سازد، این است که ایشان، برخلاف فیلسوفان قدیم و جدید، به عدالت به‌عنوان یک مفهوم فلسفی و نظری صرف نمی‌پردازد، چنان‌که صرفاً به‌مثابۀ یک عالم اخلاق و فقه نشسته بر کرسی تدریس نیز عدالت را مورد مداقه قرار نمی‌دهد، بلکه از همۀ دیدگاه‌ها دربارۀ عدالت استفاده و آن را به‌عنوان اساس ضروری تشکیل نظم اجتماعی مطرح می‌کند.

*مبانی نظری عدالت

وی که با موضوع عدالت در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی سخن می گفت، به مبانی نظری عدالت اشاره کرد و گفت: در بخش مبانی نظری باید به مساله اصلی عدالت، مفهوم و چیستی عدالت، نسبت عدالت با معنویت و عقلانیت، نسبت عدالت با آزادی، عدالت به‌مثابۀ ارزش مطلق، عدالت به‌مثابۀ آرمان و هدف، عدالت به‌مثابۀ مبنا و معیار و عدالت به‌مثابۀ نقشۀ راه و برنامۀ عمل و عدالت به مثابه راهبرد هدف غایی... پرداخته شود.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه مهم‌ترین بحث در جامعه‌سازی و تمدن‌سازی تعیین مسأله است. نظام لیبرال‌دموکراسی، رفاه و پیشرفت، و نظام مارکسیستی، عدالت به معنای نفی مالکیت خصوصی را به‌عنوان مسألۀ جامعه انسانی مطرح نموده‌اند، اما از نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مسالۀ اصلی، تحقق عدالت به‌معنای اسلامی آن است.

وی گفت: اگر به کاربرد عدالت در مواضع مختلف ازسوی مقام معظم رهبری توجه کنیم، روشن می‌شود که مطابق دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، جوهر و اساس عدالت از حیث معنایی، مرادف حق یا رعایت توازن، انسجام و تناسب است.

*تفاوت اندیشه های رهبری با لیبرال ها و مارکسیست ها در باب عدالت

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا اظهار داشت: در اندیشه‌های لیبرالی و مارکسیستی عدالت، تک واژه‌ای است که نسبت مفهومی و نظری با مفاهیم دیگر ندارد، اما مقام معظم رهبری، عدالت را درهم‌تنیده با دو مفهوم معنویت و عقلانیت دانسته و شرط تحقق عدالت را پیوند با آن‌ها می‌داند.

وی تصریح کرد: به تعبیر رهبر معظم انقلاب، «این انقلاب بر پایۀ اصول مستحکمی بنا شد؛ هم اجرای عدالت را مورد نظر قرار داد، هم آزادی و استقلال را مورد توجه قرار داد، هم معنویت و اخلاق را، این انقلاب، ترکیبی از عدالت‌خواهی و آزادی‌خواهی و مردم‌سالاری و معنویت و اخلاق است.

*عدالت معیار رفتارها

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا اظهار داشت: از دیدگاه قرآن، عدالت معیار رفتارهاست. تعبیر «میزان» در آیۀ 25 سوره حدید همین معنا را می‌رساند. برهمین‌اساس از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، اساس نظام مطلوب، عدالت است و با عدالت بقا و تداوم نظام اجتماعی تضمین می‌شود.

وی با اشاره به اینکه عدالت مهم‌ترین خصوصیت نقشۀ راه و برنامۀ عمل است، گفت: مسیر و راهی که از مبدأ آغاز می‌کنیم و به هدف می‌رسیم نیز باید عادلانه باشد. به زبان حقوقی و اداری، مقصود، قوانین، مقررات، اسناد بالادستی، سیاست‌ها، استراتژی‌ها و هر نوع برنامه‌ای است که رفتارهای انسان‌ها در قالب آن‌ها انجام می‌شود.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: در منظومۀ فکری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، عدالت صرفا یک آرمان و آرزو نیست، بلکه اولین و واجب‌ترین مأموریت نظام اسلامی است.

وی گفت: در اندیشۀ رهبر انقلاب اسلامی، عدالت و پیشرفت باید در کنار یکدیگر مورد توجه و اهتمام قرار بگیرند؛ هیچ کدام را نباید به دیگری تقلیل داد و ترجمه نمود. هریک از این دو بدون دیگری ناقص است.

وی ادامه داد: بنابراین عدالت، پیشرفت و توسعه هم‌زمان باید تحقق پیدا نماید، اما سؤال این است که نسبت این سه در سلسلۀ اهداف چگونه است؟ رهبر انقلاب اسلامی ایران بر این نکته تأکید دارد که در تفکر اسلامی، توسعه و پیشرفت باید جهت‌دار باشد و در چارچوب تأمین عدالت اجتماعی تعریف شود.

*مقدمات رسیدن به عدالت و هدف غایی تحقق عدالت در اندیشه رهبری

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا خاطرنشان کرد: در اندیشه رهبر معظم انقلاب، مفاهیمی چون رشد، پیشرفت، توسعه، رفاه و... مقدمۀ رسیدن به عدالت است.

وی بیان داشت: برخلاف تفکر سوسیالیستی و مارکسیستی که عدالت را هدف غایی می‌داند، از نظر مقام معظم رهبری قسط و عدل، ابزاری مقدس و راهبردی اصلی برای کمال انسانی است. تکامل اجتماعی به‌عنوان تکامل انسان، و قرب الهی به‌عنوان هدف غایی انسان مطرح است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس بیان داشت: عدالت در سطوح مختلف حیات فردی و اجتماعی انسان مطرح است. وقتی مقام معظم رهبری از عدالت صحبت می‌کند، با بیانی بسیار ساده و روان از یک مطلب مهم و اساسی خبر می‌دهد، و آن نظم عادلانه است. نخستین سطح عدالت، سطح فردی یا رعایت عدالت در حق خود از سوی هر فردی است.

وی بیان داشت: سطح دیگری از عدالت، عدالت در روابط اجتماعی، عدالت تعاملی یا عدالت در سطح نظام کنش است. کنشگران اجتماعی لازم است که در ارتباط و تعامل با همدیگر عدالت را رعایت کنند.

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا با اشاره به عدالت ساختاری در اندیشه رهبر معظم انقلاب گفت: مقصود از ساختار، مجموعه‌ای از موقعیت‌ها، نقش‌ها و منزلت‌هاست. آنچه سه فاکتور مذکور را مشخص می‌کند، قوانین و قواعد است. یعنی قوانین و قواعد موقعیت‌ساز، نقش‌ساز و تعیین‌کنندۀ امتیازات مرتبط. بنابراین نظام عادلانه نظامی است که ساختارهای آن برمبنای عدالت شکل گرفته باشد؛ یعنی مطابق با حق باشد؛ یعنی مطابق ارادۀ خداوند و متوازن یا متناسب باشد.

وی گفت: مقام معظم رهبری به صورت مگر از سه خرده نظام نام‌ می‌برد که هر سه مکلف به اجرایی عدالت است؛ عدالت قضایی، عدالت تقنینی و عدالت اجرایی .

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: برای تصدی مناصب عدلی و قضایی، این شرط به صراحت بیان شده است. بدون شک کارگزاران عرصۀ تقنین نیز باید عادل باشند. ضرورت این مدعا از دو طریق قابل اثبات است. راه نخست توجه به فلسفۀ بعثت است.

وی اظهار داشت: یکی از دلایل اثبات ضرورت نبوت برای جامعه بشری، نیاز بشر به قانون عادلانه و عدم برخورداری انسان از چنین توانی است. راه دوم شرط بودن عدالت برای فقهاست؛ یکی از دلایل شرط مذکور هم این است که قانون‌گذاری یکی از شئون فقه در زمان غیبت است.

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا بیان داشت: در نظام اسلامی مانند دیگر نظام‌های عرفی وظیفۀ رسمی قانون‌گذاری برای عرصه‌های عمومی جامعه به مجلس سپرده شده است. بنابراین کسانی که در شرایط کنونی در موقعیت‌های قانون‌سازی و تصویب قانون قرار دارند، لازم است که متصف به صفت عدالت باشند تا بتوانند قوانین عادلانه تهیه کنند.

وی ادامه داد: از این منظر اگر حتمیت عدالت برای کارگزاران مناصب تقنینی، بیشتر نباشد، کم‌تر نیست؛ زیرا تدوین و تصویب قانون عادلانه، مقدم بر داوری عادلانه است؛ چون داوری بر مبنای آن صورت می‌گیرد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس خاطرنشان کرد: مجریان قانون هم اگر واجد صفت عدالت نباشند، تدوین قانون لغو و بیهوده است. استنباط این سخن از متون دین بسیار آسان است و نیازی به بحث بیش از این نیست. در بیانات مقام معظم رهبری نیز به صورت‌های مختلف تأکید شده است.

وی ادامه داد: بنابراین همۀ کارگزاران از بالاترین سطح تا پایین‌ترین سطح در همۀ بخش‌های نظام باید عادل باشند. البته با این تفاوت که شدت و ضعف آن متناسب با سلسله مراتب موقعیت‌ها فرق می‌نماید.

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا در بخش دیگری از سخنان خود گفت: یکی از مهم‎ترین موضوع قابل توجه در سطح نظام، قواعد و قوانین عادلانه است، یکی از محورهایی که مقام معظم رهبری بارها به آن سفارش نموده است، همین موضوع است.

وی ادامه داد: قواعد ورود و خروج عادلانه یکی از پیش‌شرط‌های استقرار نظام عادلانه است، در میان مصداق‌های که مقام معظم رهبری برای عدالت بیان نموده است، تعداد آن‌ها مربوط به این بعد نظام عادلانه است.

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا همچنین دادن فرصت‌های برابر برای ورود در ساختار، عدالت در عزل و نصب‌ها، قضاوت‌ها نسبت به کارکرد افراد، اظهار نظرها، تشویق درستکار و مهار متجاوزان به ثروت ملی را از مصادیق قطعی عدالت در اندیشه رهبری دانست.

وی گفت: مطابق فرمایشات مقام معظم رهبری، هدف نخست اسلام از دعوت و سفارش به تحقق عدالت، سطح نظام عادلانه است. در گام دوم بسترسازی و فراهم کردن زمینه برای تحقق عدالت در روابط اجتماعی و در عدالت فردی در سطح سوم اهمیت قرار دارد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در قسمت دیگر از صحبت‌های خود به عرصه‌ها و ابعاد عدالت پرداخت؛ در این قسمت ایشان عدالت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را از مهم‌ترین قلمروهای عدالت بر شمرد.

بخش سوم صحبت‌های دکتر رجایی را راهکارهای تحقق عدالت تشکیل می‌داد؛ ایشان از راهکارها را به دو بخش عام و خاص دسته بندی نموده است.

*راهکارهای عام تحقق عدالت

وی ادامه داد: خلق گفتمان نظری و ارایه راهکار عملی، راه‌اندازی رشته‌های عدالت‌پژوهی، عدالت پیش‌شرط ضروری انتخاب کارگزاران نظام، وجود معیار و شاخص برای تطبیق عدالت، برخورداری هر قانون و برنامه از پیوست‌ عدالت، جهت دهی رسانه‌های جمعی به سمت پروش روحیۀ عادلانه، تقویت معنویت و نهادینه‌سازی عقلانیت اسلامی، طراحی مکانیزمی برای عادلانه ساختن قوانین و برنامه‌های بالا دستی را از راهکارهای عام تحقق عدالت ذکر کرد.

*راهکارهای تحقق عدالت اقتصادی در اندیشه رهبری انقلاب

وی یادآورشد: عدالت اقتصادی یکی از عرصه‌های مهم عدالت است. در ادبیات رایج با تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات پیوند می‌خورد، اما رهبر انقلاب تفسیرهای جدیدتری نیز از این نوع از عدالت دارد. بدون نادیده‌انگاری تفاسیر رایج. آنچه که جوهرۀ بحث ایشان را در این خصوص تشکیل می‌دهد، اولویت عدالت یا تولید ثروت در عرصۀ اقتصاد است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس مهم‌ترین راهکارهای مقام معظم رهبری برای تحقق عدالت اقتصادی، را فقرزدایی و جلوگیری از تمرکز و تراکم منابع و ثروت ملی، افزایش تولید و رشد سرمایۀ کشور، استفاده متوازن از منابع طبیعی، عدالت در الگوی مصرف می باشد.

*راهکارهای تحقق عدالت اجتماعی

وی با بیان اینکه عدالت اقتصادی مرتبط با عدالت اجتماعی است، گفت: در ادبیات مقام معظم رهبری تفکیک میان این دو، کاری دشوار است. ایشان تصریح می‌نماید که نه تنها عدالت به صورت عام، بلکه عدالت اجتماعی نیز یکی از آرمان‌های نظام اسلامی است: «رسیدن به عدالت اجتماعی، جزو آرمان‌هاست».

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به راهکارهای تحقق عدالت اجتماعی گفت: کاهش فاصلۀ طبقاتی به‌شیوۀ مثبت، کاهش نابرابری جغرافیایی و فضای شهری به‌شکل مثبت، دسترسی متوازن به فرصت‌ها و امکانات زندگی، جهت‌بخشی به پیشرفت و توسعه را از راهکارهای تحقق عدالت اجتماعی در اندیشه رهبر معظم انقلاب دانست.

*راهکارهای تحقق عدالت فرهنگی

حجت الاسلام والمسلمین رجایی نیا گفت: عدالت فرهنگی یکی از مهم‌ترین عرصه‌های عدالت است؛ چون اولاً سرمایه فرهنگی، امروز یکی از انواع سرمایه در کنار دیگر سرمایه‌ها مطرح است؛ ثانیا امروزه سبک زندگی بحثی بسیار مهمی است.. ثالثا در شرایط اکنون وضعیت بگونه‌ای ‌رقم خورده است که توانمندی‌های فرهنگی و آموزشی افراد نقش به سزایی در تحصیل دیگر سرمایه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی وی دارد.

وی ادامه داد: لازم است که این عرصه نیز در تحقق عدالت مورد توجه قرار گیرد. اگرچه در ادبیات مقام معظم رهبری این عرصه در ذیل عدالت اجتماعی توجه شده است، اما در عین حال به صورت متمایز نیز به این عرصه و قلمرو عدالت توجه داده است؛

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، گفت: اگرچه در بیانات مقام معظم رهبری عدالت فرهنگی در ذیل عدالت اجتماعی نهفته است، اما اگر تفکیک شود، عدالت فرهنگی نیز آن‌گونه که تبیین شد، در خدمت و مقدمه عدالت اجتماعی است. امکانات فرهنگی و سرمایۀ فرهنگی به‌گونه‌ای توزیع شود که درنهایت انسان از مزایای اجتماعی و زندگی بهرۀ بیشتر و بهتری ببرد، و الا هیچ مطلوبیتی ندارد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس همچنین دسترسی عادلانه به اطلاعات استراتژیک، کاهش فاصله میان رشته‌ها و مدارک تحصیلی و کاهش فاصلۀ اعتبار میان مراکز تحصیلی را مهم‌ترین راهکارهایی که برای تحقق این نوع عدالت دانست که از فرمایشات رهبری استخراج می‌شود .