به گزارش خبرگزاری حوزه،، اگر در کلام گهربار حضرات معصومین (ع) دقت کنیم به خوبی متوجه می‌شویم که یکی از نشانه‌های خوشبختی و سعادت آدمی در این دنیا، زندگی توأم با قناعت است چرا که با تحقق عزت و کرامت انسانی، ثمره و رهاوردش، آرامش در زندگی است.

امیرالمؤمنین علی (ع) در حدیثی می‌فرمایند: " انسان مؤمن به کم، قناعت می‌کند اما دست نیاز به سوی کسی غیر از خدا دراز نمی‌کند. "

اهمیت مساله قناعت و لزوم تبیین این مهم در ساحت رسانه‌های دنیای کنونی و نیز عرصه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، ما را بر آن داشت تا در همین خصوص و آشنا شدن با راهکارهای ترویج فرهنگ قناعت در جامعه با تنی چند از اساتید و کارشناسان حوزوی و دانشگاهی به گفت و گو بپردازیم که مشروح آن را در ادامه ملاحظه می‌کنید؛

دکتر مهدی اسلامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه امام صادق (ع) در خصوص چگونگی تبیین و ترویج فرهنگ قناعت می‌گوید: بر اساس آموزه‌های دینی آن چه متوجه می‌شویم این است که نقطه مقابل اسرافکاری، قناعت است. این مساله را باید برای خانواده‌ها و به ویژه نسل جدید به درستی جا بیندازیم که اگر قناعت نداشته باشیم، لذت از زندگی ما بیرون می‌رود در حالی که متأسفانه این گونه بیان شده که لذت در زندگی مترادف با ولخرجی و خوش گذرانی در سایه اسراف است.

سه مشخصه بارز انسان اسرافکار

وی می‌افزاید: امام صادق (ع) در حدیثی می‌فرمایند که لقمان حکیم به فرزندش گفت شخص اسرافکار سه مشخصه و علامت دارد: اول آن که چیزی را می خرد که برای او نیست یعنی در شأن او نیست، دوم آن که می پوشد آن چه را که برای او نیست یعنی برازنده او نیست و سوم هم این که می‌خورد از آن چه که فراخور حال او نیست یعنی برایش ضرر دارد.

وی با اشاره به این که به تعبیر بسیاری از اساتید اخلاق حوزه، یکی از پیش نیازهای دست یابی به حیات طیبه، باور به قناعت و انجام آن در همین زندگی دنیایی است، ادامه می‌دهد: واقعیت تلخی که وجود دارد آن است که نمایش ثروت و دارایی، بیماری فراگیر زندگی مدرن امروزی است، چه آن که متأسفانه در تبلیغات تلویزیونی به عینه مشاهده می‌کنیم که یک خانواده خوشبخت را خانواده مصرف کننده نشان می‌دهند که در خانه‌ای مجلل با آخرین وسایل و امکانات زندگی می‌کنند و طبعاً این گونه به تصویر کشیدن در ذهن مخاطب امروزی، پیام خاص خود را نیز القا می‌کند.

ایجاد نیازهای کاذب و ترغیب به مصرف بیشتر

این مدرس دانشگاه و پژوهشگر عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی همچنین می‌افزاید: تبلیغات در شبکه‌های صداوسیما و به خصوص در شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام باعث ایجاد نیاز کاذب در فرد می‌شود به عنوان مثال وقتی به فروشگاه می‌رویم قاعدتاً باید بر اساس میزان نیاز خود خرید کنیم، اما خیلی از اوقات ممکن است به جهت تبلیغات پرزرق و برق، ناخواسته به سمت خرید اجناس و کالاهایی برویم که چندان نیازی به آنها نداریم.

وی خاطرنشان می‌کند: در واقع بر این اساس یکی از آفت‌های مهم تبلیغات رسانه‌ای آن است که باعث تغییر در هنجارها و ارزش‌های جامعه می‌شود به طوری که الآن برای بسیاری از مردم و جوانان ما، پول خرج کردن و تجمل گرایی به ارزش تبدیل شده و حال آن که از نگاه آموزه‌های اسلامی، قناعت و درست مصرف کردن و از خودگذشتگی و به حال محرومان بودن ارزش است.

تحکیم بخش استقلال اقتصادی کشور

حجت الاسلام سیدمحمدحسین طباطبایی منش، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم نیز با بیان این که از جمله عوامل مؤثر بر تحقق استقلال اقتصادی، التزام به اصل قناعت است، ابراز می‌دارد: قناعت نه تنها منافاتی با استقلال اقتصادی ندارد، بلکه حتی در استقرار بخشیدن به این استقلال، کمک نیز می‌کند. آنچه منافات با استقلال دارد، اسراف و زیاده‌روی و وابسته بودن است؛ یعنی کشور در اثر گرایش به تجملات و استفاده بی‌رویه منابع به‌گونه‌ای وابسته باشد که اگر صادرات به آن قطع شد، زندگی دچار اختلال جدی شود.

وی می‌افزاید: نکته حائز اهمیت دیگر این که ما باید از دوران کودکی به بچه‌های خود چگونه خرج کردن و چگونه مصرف کردن را آموزش بدهیم، کما این که خیلی از کشورها همین رویه را دارند. از سویی باید به نحو شایسته ای، جلوی جلوه گری و تفاخر سلبریتی ها در بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی گرفته شود چرا که به هر حال اینها بر روی نسل جوان و نوجوان و از جمله دختران و بانوان ما بسیار تأثیرگذار هستند.

لزوم توجه همه جانبه و چند بُعدی به مصرف گرایی

این محقق و پژوهشگر علوم انسانی همچنین می‌گوید: البته مصرف گرایی در نگاه دینی و عقلایی یک مسأله چند بُعدی است که بخش مهمی از آن به فرهنگ عمومی و ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی باز می‌گردد. در سال‌های اخیر یک وضعیتی در کشور ما پدید آمده که گویا افراد برای مصرف بیشتر کردن و نشان دادن همین مساله با هم یک مسابقه گذاشته اند و الزاماً این طور نیست که بگوییم افراد ثروتمند و دهک‌های بالای اقتصادی این گونه هستند بلکه حتی اقشار متوسط و ضعیف نیز بعضاً دچار همین رویه غلط شده اند

وی با تأکید بر این که باور و اهتمام به اصل قناعت و رضایت در زندگی باعث افزایش عزت نفس انسان و گشایش در روزی می‌شود، می‌افزاید: نکته حائز اهمیتی که به عقیده بنده وجود دارد آن است که رسانه‌های جمعی ما اعم از روزنامه‌ها و سایت‌ها و فضای مجازی و به خصوص رسانه ملی باید با تولید آثار پرمحتوا و جذاب به مردم این را نشان بدهند که زندگی در سایه توکل بر خدا و قناعت و البته تلاش و کوشش چقدر شیرین و لذت بخش است و بر این اساس می‌توان فرزندانی را به دنیا آورد و در تربیت آنها برپایه آموزه‌های کلام وحی و بیانات گهربار ائمه اطهار (ع) کوشید تا ان شاءالله به انسان‌های موفق و متعهد و مؤمنی برای جامعه اسلامی ما تبدیل شوند.

وی همچنین اظهار می‌دارد: متأسفانه رسانه‌های جمعی ما چه رسانه ملی و چه روزنامه و سایت‌ها و خبرگزاری‌ها آن طور که باید و شاید در عرصه تبیین اهمیت و ضرورت التزام به فرهنگ قناعت، درخشان و پرفروغ ظاهر نشده اند و باید علت این کم کاری‌ها ریشه یابی شود تا بعد بتوان بر اساس نگاه آسیب شناسانه، این نقیصه را مرتفع نمود.

تأثیر مخرب فرهنگ و سبک زندگی غربی

نرجس شکرزاده، محقق و پژوهشگر حوزه علمیه خواهران نیز با اشاره به این که مصرف گرایی در دنیای مدرن به معنای اصالت دادن به مصرف و هدف قرار دادن رفاه و دارایی‌های مادی است، می‌گوید: امروزه بسیاری از جوامع انسانی متأثر از فضای کلی نظام سرمایه داری در دنیا به سمت مصرف گرایی بیشتر سوق داده شده اند که یکی از نمادها و شاخص‌های آن توسعه انواع فروشگاه‌های بزرگ، همچنین تنوع کالاها و ایجاد مدگرایی در جامعه است که باید از منظرهای گوناگون این نوع پدیده‌ها از سوی کارشناسان و صاحب نظران امر مورد توجه و تحلیل قرار گرفته و برای برون رفع از این وضعیت یا دست کم، کاهش میزان آن فکری جدی شود.

وی تصریح می‌کند: در این میان از صدا و سیما به عنوان رسانه ملی این انتظار به حق وجود دارد که با پخش برخی تبلیغات بازرگانی که موجب تغییر فرهنگ ایرانی- اسلامی است، مبلغ فرهنگ مصرف گرایِ غربی نباشد، به ویژه با توجه به این که عوامل مختلفی همچون پخش آگهی‌های بازرگانی و تبلیغ اجناس لوکس و غیر ضروری موجب توسعه فرهنگ مصرف‌گرایی در جامعه می‌شود و خود این امر می‌تواند در ایجاد و گسترش عقده‌های روانی در وجود افرادی که به هر حال امکان خرید آن وسایل و کالاها را به لحاظ اقتصادی و قدرت مالی ندارند، بسیار مؤثر باشد.

سلبریتی ها؛ مروج فرهنگ مصرف گرایِ غربی

وی همچنین ادامه می‌دهد: البته تنها رسانه ملی در این قضیه مقصر نیست بلکه حتی گاهی بدتر از آن، شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام باعث ایجاد مسابقه در نمایش تجملات و زندگی‌های به اصطلاح لاکچری در بستر فضای مجازی می‌شوند. به خصوص در این قضیه، سلبریتی ها و به قول معروف شاخ‌های فضای مجازی نقش مخربی دارند چرا که با جلوه گری‌ها و نمایش سبک زندگی مصرفی و غلط باعث می‌شود نسل جوان که مخاطب آنها هستند بیش از پیش به این سمت و سو کشیده شوند.

شکرزاده همچنین با بیان این که تبلیغات بی رویه و تشویق زندگی مصرف گرایی در گسترش شکاف طبقاتی در جامعه، تأثیرات انکارناپذیری بر جای می‌گذارد، ابراز می‌دارد: واقعیت تلخی که وجود دارد این است که در حال حاضر چه در شبکه‌های مختلف رسانه ملی و چه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، میلیاردها تومان صرف تولید برنامه‌ها و تبلیغات عموماً کم خاصیت و گاه بی‌خاصیت و بی‌ثمری می‌شود که به جز لطمه زدن به فرهنگ مردم، هیچ خاصیت دیگری ندارند.

فرهنگ سازی طولانی مدت؛ لازمه تغییر در سبک زندگی

وی در خاتمه با تأکید بر این که تغییر و تحول در سبک زندگی با دستورالعمل و بخشنامه محقق نمی‌شود بلکه نیازمند فرهنگ سازی طولانی مدت دارد و این که روی مقوله آموزش تأکید زیادی صورت گیرد، می‌افزاید جدای از این که این رویه غلط به شکل مستقیم و غیرمستقیم در ایجاد و تشدید شکاف طبقاتی مؤثر است، تأثیر مخرب فرهنگی و اخلاقی نیز برجای می‌گذارد و در این جا باید گفته شود که رسانه از جمله رسانه ملی چه وظیفه‌ای در زمینه فرهنگ سازی برعهده دارد و اگر از انجام درست این رسالت مهم ناتوان است، دلیل آن مشخص شده و آسیب شناسی لازم صورت گیرد.

گزارش از: سید محمدمهدی موسوی