آنچه که این روزها تحت عنوان "جراحی اقتصادی" از سوی اصولگرایان مدافع دولت مطرح می‌شود، کم‌وبیش همان سیاستی است که دولت اول هاشمی رفسنجانی تحت عنوان "تعدیل اقتصادی" در پیش گرفته بود. اسم این سیاست اقتصادی هرچه باشد، نتیجه‌اش "آزادسازی قیمت‌ها" در اثر کاهش حمایت‌های دولتی و در واقع کاهش دخالت دولت در اقتصاد است. هدف از این کاهش هم، کوچک‌تر شدن دولت است. هرچه دولت کوچک‌تر شود، احتمال ابتلای دولت به کسری بودجه نیز کاهش می‌یابد. کسری بودجه یعنی کمتر بودن درآمدهای دولت نسبت به هزینه‌هایش. برای کاهش هزینه‌ها، لاجرم دولت باید کوچک شود. این کوچک شدن هم معنایی جز کاهش مداخلۀ دولت در اقتصاد ندارد. آزادسازی قیمت‌ها، یکی از پیامدهای دردناک این کاهش مداخله است. چنین سیاستی وقتی از سوی دولت‌های هاشمی و روحانی دنبال می‌شد، "نئولیبرالیسم" نام می‌گرفت، ولی الان که از سوی دولت رئیسی درحال اجراست، "جراحی" قلمداد می‌شود. اصولگرایان دولت رئیسی را مشغول جراحی اقتصاد کشور می‌دانند، ولی به این سؤال پاسخ نمی‌دهند که چرا وقتی که هاشمی رفسنجانی سی‌سال قبل مشغول این جراحی بود، مدام بر طبل مخالفت با او می‌کوبیدند و حاضر نبودند از او حمایت کنند. یک پاسخ محتمل شاید این باشد که اصولگرایان آن‌موقع به اندازۀ امروز به لوازم کشورداری واقف نبودند و نمی‌دانستند که "جراحی‌های نئولیبرالیستی" تنها راه علاج اقتصاد کشور در دنیای کنونی است. چنین جراحی‌هایی در بسیاری از کشورها صورت‌گرفته و در ایران هم به ناگزیر باید صورت گیرد. یک پاسخ دیگر این است که آن‌موقع اولویت نه جراحی، که تضعیف هاشمی بود. بنابراین اقدامات ناگزیر او را، که خودمان می‌دانستیم دیر یا زود باید انجام شود، با ژستی عدالت‌خواهانه تقبیح می‌کردیم تا هم او تضعیف شود، هم پایگاه اجتماعی خودمان تقویت شود. پاسخ محتمل بعدی، شاید شبیه همان پاسخ مربوط به رابطۀ ایران و آمریکا باشد. این‌که مشکل ایران و آمریکا را "ما باید حل کنیم نه فرد یا جریان دیگری." در فضای سیاسی ایران، این‌که چه کسی سیاست درست و مفید را عملی می‌کند، مهم‌تر از نفس تحقق آن سیاست است. به همین دلیل، بسیار پیش می‌آید که تحقق منافع ملی، معطل "کنار رفتن آن" و "روی کار آمدن این" می‌ماند. ... ادامه دارد

در هرصورت، فی‌الحال به نظر می‌رسد که دولت ابراهیم رئیسی قرار است آنچه را که هاشمی و خاتمی و روحانی تا حدی انجام دادند، به شکل کامل‌تری انجام دهد. اما شعارهای به ظاهر عدالت‌خواهانه‌ای که با اهداف سیاسی علیه دولت‌های قبلی سر داده شده، مصداق فرصت‌سوزی و مایۀ بدبینی بوده است. به فرمایش حضرت علی علیه‌السلام، «فرصت‌ها چون ابر در گذرند.» اصلاحات اقتصادی نئولیبرالیستی در جهان، از سال 1979 با روی کار آمدن تاچر در بریتانیا آغاز شد. هاشمی در سال 1989 می‌خواست این اصلاحات را در ایران اجرا کند. الان 33 سال از اجرای ناقص این سیاست اقتصادی در ایران گذشته است. طی این 33 سال، تبلیغات زیادی علیه این اصلاحات صورت‌گرفته و جدا از این‌که زمان زیادی از دست رفته، حالا همان جریان سیاسی‌ای که به‌شدت علیه اصلاحات اقتصادی مدنظر هاشمی موضع‌گیری می‌کرد، درصدد اجرای آن اصلاحات است. طی این 33 سال، اصلاحات سیاسی خاتمی هم شکست خورده و احمدی‌نژاد هم که به‌عنوان آنتی‌تز اصلاح‌طلبان به عرصه رسید، خودش به اپوزیسیون بدل شده. دولت روحانی هم کنار رفته و سرخوردگی سیاسی آشکار و غیرقابل انکاری بر کشور حاکم است. تحمل ریاضت اقتصادی در شرایط مطلوب سیاسی هم دشوار است چه رسد به شرایطی که همه متفق‌القول‌اند که به لحاظ سیاسی، چنگی به دل نمی‌زند. ... ادامه دارد

تحریم‌هایی که ایران امروز با آن مواجه است، اولاً سنگین‌تر از تحریم‌های آغاز دهۀ 1370 است، ثانیاً بر همان تحریم‌های سابق اضافه شده‌اند. یعنی در ده‌سال گذشته، ایران با تحریم‌های جدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کند که در سال 1368، که دولت هاشمی آغاز به‌کار کرد، با این تحریم‌ها مواجه نبود. حتی برخی از تحریم‌های آمریکا نیز در میانۀ دهۀ 1370 رسیدند. چنین وضعی، طبیعتاً کار دولت رئیسی را سخت‌تر و احتمالاً پیامدهای اجتماعی آزادسازی قیمت‌ها را خطیرتر می‌کند. اما اگر اصلاح اصولی اقتصاد کشور مدنظر باشد، چاره‌ای جز این نیست. ولی فشارهای ناشی از این راه ناگزیر را با بهبود رابطۀ ایران و غرب می‌توان کاهش داد. توسعۀ روابط اقتصادی با روسیه‌ای که الان خودش تا خرخره غرق تحریم است، کمک چندانی به اقتصاد جامعۀ ایران نمی‌کند و بار آنچنانی از دوش ملت ایران برنمی‌دارد. اگرچه بسیاری از لایه‌های اپوزیسیون خارج کشور منتظر وقوع اعتراضات ناشی از آزادسازی قیمت‌ها در ایران‌اند، اما هر دموکراسی‌خواه عاقلی می‌داند که اعتراضاتی از این دست، به دموکراسی ختم نمی‌شوند. تکرار وقایع دی 96 و آبان 98 ممکن است موجب امیدواری براندازان خارج‌نشین شود، ولی نه‌تنها دردی از مردم معترضی که تحت فشارهای اقتصادی‌اند، دوا نمی‌کند، بلکه به دردهایشان نیز می‌افزاید. جراحی اقتصادی و آزادسازی قیمت‌ها، بدون احیای برجام و برقراری روابط اقتصادی گسترده با همه جهان از شرق تا غرب، چشم‌انداز سیاسی و ملی روشنی ندارد. برجام باید احیا شود تا پیامدهای مثبت‌اش مانع از تشدید خشونت سیاسی و تنش و تفرق ملی در ایران شود. همچنین جراحی اقتصادی بدون کاهش بودجۀ چشمگیر نهادهای شبه‌فرهنگی ممکن نیست. اگر قرار است مردم درد این جراحی را تحمل کنند، انبوه افراد مستقر در نهادهای شبه‌فرهنگی نیز جزو ملت ایران‌اند و بر آن‌ها هم تحمل درد این جراحی واجب است. به‌ویژه این‌که این افراد معمولاً خودشان را هم سخنگوی راستین و برحق مردم ایران می‌دانند. اگر این جراحی نئولیبرالیستی است، باید به لوازمش هم پای‌بند بود. در هیچ‌یک از کشورهای نئولیبرال، این‌همه نهاد شبه‌فرهنگی از بودجۀ عمومی تغذیه نمی‌کنند. جامعۀ مدنی، اگر رغبتی داشته باشد، بودجۀ این نهادها را تأمین می‌کند.

«رئیس جمهور و وزرا در وسط میدان هستند»؛ همین یک جمله، به تنهایی نشان می‌دهد که متأسفانه، نگاه برخی مسئولان و صاحب‌نظران ما به مدیریت و علم‌السیاسه، تا چه‌میزان عوامانه و غیرعالمانه است. هنوز نمی‌دانند و با هزاران تأسف، ظاهراً نمی‌خواهند هم بدانند که «اداره کشور هشتاد میلیون نفری، با آزمون و خطاهای پرهزینه و خسارت‌بار ممکن نیست». «وسط میدان» یعنی چه؟ یک کلمه‌ای یاد گرفته‌اند و مانند کودکِ تازه زبان بازکرده‌ای، بدون توجه به معنا و کاربرد آن، همه‌جا تکرار می‌کنند! اداره کشور اتاق فکر می‌خواهد؛ آن‌هم با حضور باتجربه‌ترین افراد، نه انسان‌های کم‌تجربه. در عصر انفجار اطلاعات که آخرین وضعیت جهان _ونه حتی کشور یا استان و شهر و روستا_ در کف دستان آحاد مردم قرار گرفته است، اطلاع از وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور، به لحظه _ونه حتی روز و ساعت_ به طرق مختلف میسر است و اگر قوه عاقله‌ای برای تصمیم‌گیری مدبرانه باشد، نیازی به هیاهوهای بچه‌گانه و شعارهای دهان‌پرکن و بی‌پشتوانه نیست. ای کاش! یک‌روز همه به این نکته بدیهی نیز توجه کنیم که هر انسان خوب و شریفی، لزوماً مدیر خوب و موفقی هم نخواهد بود. دریغا دریغ! که شایستگان به بهانه‌های واهی خانه‌نشین شدند و خام‌اندیشان در «وسط میدان» با گرد و خاک، مشغول تجربه‌اندوزی! به چه قیمت؟! به قیمت از دست رفتن فرصت‌های گران‌بهایی که چون ابر، در گذرند. «اللّهم عجّل لولیّک‌الفرج، بحق محمد وآله الطیبین الطاهرین»

چاره كه براي حل مشكلات كشور موجوده و به كرات گفته شده. ولي آقايان نمي خوان به حرف بقيه گوش بدن. تا وقتي سايه تحريم و مشتقاتش بر سر كشور باشه، هزاران طرح اين چنيني مانند اصلاح نرخ ارز و يارانه دادن نه جراحي اقتصاد، بلكه فقط مسكني موقته (به دروغ اسم جراحي اقتصاد رو روي اين طرح نذارين)

ثقه الاسلام ابوالقاسمی