خبرگزاری حوزه| با مطالعه تاریخ و عبرت آموزی از تاریخ نه تنها زمان حال را از دست نمی دهیم که از گذشته و فراز و نشیب های تاریخ پند و اندرز و تجربه می آموزیم. تاریخ چون آینه ای است که گذشته را در برابر چشمان نسل بعدی منعکس می کند. ما تاریخ می خوانیم که از تجربیات گذشتگان عبرت بگیریم. اسلام نیز به عنوان یک مکتب جهانی و آسمانی، بر بررسی و پژوهش در تاریخ تاکید می‌ورزد و با بیانات گوناگون برای معرفتِ تاریخی و دانش تاریخ، جایگاهی والا قائل می‌شود.

ببینید:

تشریح بخشی از فعالیت‌های انجمن تاریخ پژوهان حوزه

فیلم کامل گفت‌وگو

امام علی علیه السلام در نامه‌ای به فرزندش امام حسن علیه السلام می‌فرمایند: پسرم، اگرچه من به اندازه‌ی همه‌ی آنان که پیش از من بوده‌اند، نزیسته‌ام، اما چندان در کارهایشان نگریسته‌ام که هم چون آنان شده‌ام بلکه چندان بر امورشان آگاهی یافته‌ام که گویی با اولین آن‌ها تا آخرین‌شان زندگی کرده‌ام. پس در این سیر و تامل، کردار پاکیزه را از آلوده بازشناخته و سود را از زیان دریافته‌ام.

حوزه نیز در عرصه تاریخ اساتید و کارشناسانی را تربیت کرده است که هر کدام عهده دار وظیفه ای در این عرصه هستند. این اساتید و کارشناسان نزدیک به دو دهه در مجمعی با نام انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم دور هم جمع شده اند و در یک کار گروهی، دغدغه های دینی و حوزوی خود را در عرصه تاریخ دنبال می کنند. برای آشنایی هرچه بیشتر با این انجمن و فعالیت های آن گفت و گویی انجام داده ایم با حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری؛ مدیر انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم که خدمتتان تقدیم می گردد.

سوال: درباره تاریخ این انجمن بگویید.

انجمن تاریخ پژوهان در سال ۱۳۸۲ از معاونت پژوهش حوزه علمیه قم مجوز فعالیت دریافت نمود و اولین انجمنی بود که در حوزه علمیه تشکیل شد. هدف از تشکیل انجمن، شناسایی تاریخ پژوهان حوزوی، تقویت و توسعه دادن تاریخ در حوزه های علمیه، ارتباط گسترده صاحب نظران و تاریخ پژوهان با هم، ارتباط و تعامل تاریخ پژوهان حوزه با مراکز تاریخی داخلی و خارجی، انجام فعالیتهای علمی زمین مانده در زمینه تاریخ، فراهم آوردن زمینه دانش افزایی تاریخ پژوهان، زمینه سازی برای ایجاد زیر شاخه های علم تاریخ در حوزه و مراکز علمی دانشگاهی و پشتیبانی واقع بینانه معنوی و مادی از راه تاریخ و بسیاری از امور دیگر می باشد.

در این راستا عده ای از محققان حوزه تاریخ از طلاب و فضلای تاریخ پژوه که دغدغه دانش تاریخ را داشتند، از جمله حجج اسلام والمسلمین و آقایان محمدرضا بارانی، محمدرضا جباری، حسین حسینیان مقدم، حسین مرادی نسب، مصطفی صادقی، جواد سلیمانی، محمد الله اکبری و رمضان محمدی دور هم جمع شدند و اولین جرقه تشکیل انجمن از این جلسات زده شد و انجمن شکل گرفت و اندیشه شکل گیری برخی از مراکز تخصصی نیز از همین انجمن شکل گرفت و رشته های تخصصی تاریخ در حوزه علمیه قم راه اندازی شد.

وقتی نگاه می‌کنیم به تاریخچه کارهای انجام شده و وضعیت گذشته و مقایسه آن با امروز نشان از توسعه زیاد کار می دهد. در گذشته در قم تنها دو مرکز علمی حوزوی بودند که رشته تاریخ را ارائه می دادند که شامل مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و دانشگاه باقرالعلوم(ع) می شدند. البته در ادامه جامعة المصطفی نیز به آنها اضافه شد. این نهادهای علمی از نظر استاد و امکانات در مضیقه بودند ولی الحمدلله در سال های اخیر به شکلی پیشرفته فعالیت ها صورت می گیرد که میتوانیم بگوییم نسبت به خیلی از مراکز استان ها و شهرها دانش تاریخ در قم حرف اول را می زند. البته لازم به ذکر است آنچه در قم در مراکز تاریخی با آن سر و کار داریم، تاریخ اسلام و تشیع است.

سوال: درباره اهداف تشکیل و فعال شدن این انجمن بگویید.

جمع شدن گروهی از اندیشمندان یک رشته تخصصی محقق کننده اهداف زیادی است، ولی از جمله اهدافی که در تشکیل و فعالیت انجمن تاریخ پژوهان وجود دارد می توان به تعمیق و توسعه مباحث تخصصی تاریخ، تقویت و گسترش نظریه پردازی، پرسشگری، آزاداندیشی، نقد و مناظره مبتنی بر آموزه های اسلامی، ارتقای شان و منزلت علمی و معنوی پژوهشگران و استادان، بهره برداری بهینه از ظرفیت های تخصصی موجود، تقویت ارتباط میان عالمان برجسته و فضلای حوزه، صیانت از سنت حوزوی در عرصه تاریخ، شناسایی استعدادها و ذخایر حوزه اشاره نمود.

سوال: چند دوره هیئت مدیره انجمن تاکنون تشکیل شده است؟

از زمان تأسیس، هر دو سال یک بار انتخابات انجمن شکل گرفته است. از سال ۸۲ تا امروز هشت دوره شکل گرفته و دوره نهم نیز برگزار خواهد شد. مجمع عمومی نیز هر سال برگزار می شود. اعضای مختلفی در این سال ها در هیئت مدیره فعال بودند که الآن مجموع اعضای این انجمن بیش از ۳۰۰ نفر عضو پیوسته و وابسته است.

سوال: وظایفی که بر عهده این انجمن گذاشته شده چیست و چه اختیاراتی برای آن در نظر گرفته شده است؟

وظایفی که بر دوش این انجمن گذاشته شده شامل: ارائه برنامه های راهبردی، نیازسنجی علمی در تاریخ، تشکیل نشست ها و همایش های علمی، افزایش سطح دانش و مهارت اعضای انجمن از راه های مختلف، تجلیل از پژوهشگران و استادان در زمینه فعالیت انجمن، انتشار کتاب و نشریات، همکاری با انجمن ها و مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی در داخل و خارج از کشور، همکاری با نهادهای اجرایی حوزوی و غیر حوزوی در راستای اهداف و وظایف انجمن، زمینه سازی برای هماهنگی و همکاری مراکز علمی با یک دیگر و همکاری با حوزه های علمیه می‌باشد.

می توان تحقیقات تاریخی را پلی میان گذشته و آینده بشر دانست؛ مسیری که اگر با دقت طی شود، افقهای روشنی را در برابر جوامع انسانی خواهد گشود. انجمن تاریخ پژوهان در کنار دیگر انجمن ها برای توجه بیشتر محققان به مباحث تاریخی، به ویژه تاریخ اسلام و تاریخ معاصر تشکیل شد و برای رسیدن به هدف های خویش وظایفی بر عهده گرفته است.

سوال: هیئت مدیره انجمن تاریخ پژوهان را در دوره جاری چه کسانی تشکیل می دهند؟

در دوره جاری بنده که به عنوان رئیس هیئت مدیره انجمن هستم و علاوه بر من آقایان مطهری، صفری، داداش نژاد، سامانی و حجج اسلام محمدی و حامد قرائتی در هیئت مدیره حضور دارند. همچنین آقای حسین رسولیان کارهای اجرایی انجمن را دنبال می کنند که همه این افراد تحصیل کرده حوزه هستند.

سوال: آنچه موجب شد این انجمن شکل بگیرد چه بود؟

آنچه سبب شکل گیری انجمن در مرحله اول شد، این بود که دانش تاریخ از مهجوریت خارج شود. دانش تاریخ اسلام یکی از دانش هایی است که کمتر در مراکز مختلف علمی و به صورت ویژه در حوزه مورد توجه قرار گرفته است. البته کارهایی انجام می شد ولی با توجه به جایگاه تاریخ، جایگاه خاصی نداشت و دانش تاریخ در مراکز مختلف علمی در قم و حوزه از مهجوریتی برخوردار بود و متأسفانه هنوز هم با نقطه مطلوب فاصله بسیار است. یکی از مهم ترین دلایل تشکیل انجمن تاریخ، تبیین علمی و روشمند تاریخ اهل بیت بود. مشکلی که در دانش تاریخ داریم این است که خیلی ها در این عرصه خود را صاحب نظر می دانند، در حالی که در این رشته مطالعات تخصصی ندارند و صرفاً چند کتاب تاریخی را مطالعه کرده اند و با اطلاعاتی کم و گاها اشتباه، به خود اجازه می دهند در این عرصه نظر بدهند که این مشکلات فراوانی برای جامعه علمی به وجود می آورد و گاهی این ها کلماتی بیان می کنند که سندیت ضعیفی دارد.

تبیین علمی و روشمند تاریخ اسلام وتشیع و سیره معصومان و خرافه زدایی دراین عرصه مهم ترین دغدغه ماست. البته یادآور می شوم که انجمن خود به صورت مستقیم در این عرصه ورود اجرایی ندارد، ولی می تواند گروه های مختلف را دور میز بنشاند تا مشکلات این عرصه را حل کند.

یکی از مشکلات جامعه ما به طور کلی عدم آشنایی با تاریخ صحیح اسلام است. برای مثال یکی از مهم ترین جریان های تاریخ واقعه عاشوراست که هر سال تکرار می شود و همه مردم هم غالبا هم با این جریان آشنا هستند. مردم می دانند عاشورایی اتفاق افتاده و امام حسین علیه السلام و یارانشان با مظلومیت به شهادت رسیدند، ولی این که چه چیزی موجب قیام امام حسین شد و این امام همام تمام هستی خود را در طبق اخلاص گذاشت تا با انحرافات مقابله کند، نکته ای است که خوب تبیین نشده است.

قبل از واقعه عاشورا و دوران امامان معصوم دیگر و این که ریشه بنی امیه به کجا می رسد و چه شد امام حسین علیه السلام برای زنده نگه داشتن امت اسلام از هستی و جان و خاندان خود بگذرد برای بسیاری از مردم ناشناخته است و در این موضوع بیشترین چیزی که دیده می شود گریه و عزاداری است که هرچند ثواب بسیاری دارد، ولی به نظر من مهم تر از ثواب گریه بر امام حسین علیه السلام، شناخت حرکت و اقدامات امام حسین علیه السلام است. حتی اینکه قیام امام حسین علیه السلام را تنها مورد توجه قرار دادن هم کافی نیست، زندگی خود امام حسین و شناخت سیره معصومین که از آن به سبک زندگی اسلامی استفاده می شود، از مهم ترین وظایف تاریخ شناسان است که در این انجمن به دنبال این هستیم که مراکز تاریخ پژوهی را در این عرصه حرکت دهیم.

سوال: درباره فعالیت هایی که در انجمن تاریخ پژوهان دنبال می کنید بگویید.

کاری که انجمن از همان ابتدای فعالیت آن را آغاز کرد، این بود که به افراد و شخصیت هایی که در حوزه تاریخ کار کرده اند، ارج نهاده شود و بر همین اساس اقداماتی انجام داد.

رفع شبهات و پاسخگویی به آنها نیز از وظایف انجمن است که تلاش های خوبی در این عرصه شده است. البته این فعالیت ها نه به این معناست که خود انجمن این کار را انجام داده است. انجمن با همکاری نهادهای دیگر این کارها را دنبال می کند.

در دوره های مختلف کارهای مختلفی انجام شده است. در عرصه پاسخ به شبهات همایش مهمی در سال ۸۸، همایش بین المللی مستشرقان برگزار شد.

همایش های علمی مختلفی از سوی انجمن برگزار شد که برخی از آنها نیز به صورت همکاری در برگزاری همایش صورت گرفت که از جمله اینها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱ . همایش تولید علم؛

۲ . همایش اول و دوم تشیع و خاورشناسان؛

۴ . همایش سیره و زمانه امام کاظم علیه السلام؛

۵ . همایش سیره و زمانه امام جواد علیه السلام؛

۶ . همایش سیره و زمانه امام هادی علیه السلام؛

۷ . همکاری در همایش مورخان و محققان تاریخ اسلام در روز نمادین تاریخ؛

۸ . همکاری در برگزاری پیش همایش قرآن و مستشرقان؛

۹ . همکاری در برگزاری همایش جایگاه علما و بزرگان مدفون در تخت فولاد در حوزه فرهنگ و تمدن

اسلامی با مرکز فرهنگی تخت فولاد؛

۱۰. همکاری در همایش بین المللی مغرب اسلامی، حج و حرمین شریفین؛

۱۱. همکاری در همایش بین المللی حضرت ابوطالب حامی پیامبر اعظم(ص)؛

۱۲. همکاری در همایش بین المللی حضرت حمزه.

درباره این همایش ها که ذکر شد، لازم است توضیح دهم که در راستای ترویج سبک و سیره اهل بیت علیهم السلام پرداختن به ائمه ای که کمتر به آنها توجه شده و درباره آنها کار علمی و فنی خوبی انجام نشده است، در دستور کار قرار گرفت؛ لذا در انجمن تصویب کردیم که به ائمه ای که کمتر پرداخته شده، خدمتی شود. نخستین گام در این عرصه، برگزاری همایش سیره و زمانه امام کاظم علیه السلام بود. ایشان از ائمه بزرگواری است که دورانشان دوران حساس و تأثیرگذاری در تاریخ اسلام است و از جهت تأثیرگذاری یکی از مهم ترین دوره ها بود که متأسفانه کار درخوری در این رابطه انجام نشده بود. این همایش به خوبی برگزار شد و مجموعه مقالات آن در دو جلد کتاب منتشر شد.

در همان سال که همایش امام کاظم علیه السلام را برگزار کردیم، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام همایش امام مجتبی علیه السلام را برگزار کرد که انجمن تاریخ پژوهان کارهای علمی آن را دنبال می کرد.

بعد از این همایش تصمیم بر ادامه کار شد، از این رو در هیئت مدیره انجمن، کمیته علمی تشکیل شد و بحث شد که درباره کدام ائمه کار شود؟ در هیئت مدیره انجمن صحبت شد و تأکید شد که عصر ابناءالرضا که دوران بعد از امام رضا علیه السلام است، دوران مهمی بود که در این عرصه خیلی کم کار شده است و در جامعه شناخته شده نیست. ما فراهم ساختن مقدمات این همایش را شروع کردیم و وقتی خواستیم محورهای همایش را تدوین کنیم، تصمیم گرفته شده درباره هر کدام از ائمه یک همایش جداگانه برگزار کنیم، چراکه یک همایش برای این بزرگواران نمی توانست در خور شأن باشد. همایش امام جواد علیه السلام ابتدا با عنوان «سیره و زمانه امام جواد علیه السلام ابن الرضا علیه السلام» برگزار شد که در این راستا ۱۰۰ مقاله به دبیرخانه رسید و مجموعه مقالات برتر این همایش در سه جلد کتاب منتشر شد.

وقتی که این مجلدات منتشر شد، خیلی ها تعجب می کردند که درباره این امام همام این همه مقاله به دست رسیده باشد. قبل از برگزاری همایش، استارت کار را برای همایش امام هادی علیه السلام زده شده و فراخوان همایش آماده شد و در روز همایش امام جواد علیه السلام خبر همایش امام هادی علیه السلام را منتشر کردیم. این کاری بود که در نوع خود کم نظیر بود. این هایش با موفقیت انجام شد و ۱۵۰ مقاله دریافت شد و مجموعه مقالات برتر در چهار جلد کتاب منتشر گردید.

در همین همایش استارت کار برای همایش امام حسن عسکری علیه السلام زده شد که به دلیل شیوع کرونا کمی کار عقب افتاد و بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته، ۱۲ آبان ماه در سالروز ولادت امام حسن عسکری علیه السلام همایش این امام همام برگزار خواهد شد و ابناء الرضا علیه السلام کامل خواهد شد.

همچنین در این مسیر بر اساس تعاملاتی که ایجاد شد، دو همایش اخیر درباره امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام به صورت بین المللی برگزار شد و از کشورهای دیگر هم مقالاتی دریافت کردیم.

* همایش ابناء الرضا علیه السلام در عراق برگزار می شود

ما دنبال این هستیم که مجموع مقالات این همایش ها را به زبان عربی منتشر کنیم و قرار است همایشی با عنوان ابناء الرضا در سال آینده در کشور عراق برگزار کنیم.

این موارد که تشریح شد، شامل همایش هایی است که انجمن تاریخ پژوهان مستقیما خود آن را برگزار کرده است؛ در کنار اینها، همانطور که اشاره شد، انجمن تاریخ پژوهان در برگزاری همایش های ملی و بین المللی دیگر هم همکاری داشته است.

در کنار این همایش ها، سلسله نشست های مختلف در موضوعات مختلف داشتیم که شامل:

۱. تحلیل تاریخی بر مواضع ارتدادی قبایل عرب؛

۲. مورخان معاصر عرب (مکتب ها و گرایشها)؛

۳. امکان تاریخ نویسی بر اساس منابع شیعی؛

۴. تأملاتی نظری پیرامون تاریخ مضاف؛

۵. دیدگاه تاریخی، حدیثی عالمه مجلسی؛

۶. تاریخ اجتهاد و تقلید و تاثیر آن بر اندیشه شیعه؛

۷. آشنایی با دیدگاه ها و شیوه مطالعاتی؛

۸. مطالعات تاریخی زنان ضرورت ها و بایسته ها؛

۹. مجسمه سازی از منظر فقه و تاریخ؛

۱۰. تحلیلی بر نشانه های تاریخی ظهور؛

۱۱. پژوهشی درباره مادر امام سجاد علیه السلام؛

۱۲. تقابل شیوه قرآن در بیان رخدادهای تاریخی؛

۱۳. ارتباط علم کالم و علم تاریخ؛

۱۴. آشنایی با شیعه پژوهی در فرانسه؛

۱۵. شاخصههای بوم شناسی مذهب تشیع؛

۱۶. تشیع و ایرانیان؛

۱۷. تاریخ عصر غیبت؛

۱۸. جریان ها و سازمان های مذهبی و سیاسی ایران؛

۱۹. حوزویان و تاریخ "ضرورتها و بایسته ها"؛

۲۰. تمدن اسلامی از دیدگاه سنت گرایان؛

۲۱. بررسی شیوهها و محورهای مطالعاتی خاورشناسان در زمینه تشیع؛

۲۲. باستان شناسی قم؛

۲۳. تشیع و خاورشناسان؛

۲۴. وضعیت شیعه در هند (ضرورتها و بایسته ها)

۲۵. تاریخ، هویت ملی و چالشهای نو؛

۲۶. خاورشناسان و قرآن؛

۲۷. چالش های شیعه پژوهی غریبان و راهکارهای آن؛

۲۸. اندونزی در گستره تمدن اسلامی؛

۲۹. بایسته های مطالعات تاریخی نهضت امام حسین علیه السلام؛

۳۰. مبانی صحابه شناسی از منظر علامه عسکری؛

۳۱. تاریخ نگاری علامه عسکری؛

۳۲. قریش و غدیر؛

۳۳. آسیب شناسی مشکلات سطح عالی خواهران؛

۳۴. مزارات اسلامی و مسیحی؛

۳۵. تعدد زوجات پیامبر و حکمت های آن؛

۳۶. واکاوی علل عقب ماندگی تاریخ به عنوان یک علم در میان مسلمانان؛

۳۷. بررسی سیر تطور دیدگاه ابن ابی الحدید درباره نص خلافت در طول نگارش شرح نهج البلاغه؛

۳۸. معجزه و ارهاص از منظر تاریخ؛

۳۹. شیعه هراسی در مصر؛

۴۰. واکاوی شعار عباسیان در ذهنیت عمومی جامعه؛

۴۱. نقش عتبات عالیات در مناسبات سیاسی ایران و عثمانی قرن ۱۹؛

۴۲. بررسی حوادث اربعین؛

۴۳. نقش زنان در جنگ های صدر اسلام؛

۴۴. تحول گفتمان در گزارش واقعه کربلا تا قرن دهم با تکیه بر منابع فارسی؛

۴۵. تاریخ نگاری عاشورا؛

۴۶. قرائت های مختلف واقعه عاشورا؛

۴۷. بررسی مقاتل عاشورایی؛

۴۸. کار آمدی رویکرد تاریخی در تحلیل واقعه عاشورا؛

۴۹. تغییر هویّتی کوفه در بعد سیاسی ـ مذهبی؛

۵۰. اهداف دور و نزدیک قیام امام حسین علیه السلام؛

۵۱. دیدگاه اهل سنت نسبت به جریان عاشورا؛

۵۲. تأملات روش شناسی در بازخوانی آثار تاریخ نگاری اسلامی نخستین؛

۵۳. بررسی زوایای مختلف اربعین؛

۵۴. تاریخ نگاری اسلامی در نگاه مستشرقان؛

۵۵. غدیر از دیدگاه اهل سنت؛

۵۶. سابقه عزاداری در بیوتات؛

۵۷. ظرفیت های فرهنگی ایران و چین؛

۵۸. سلسله نشست های علمی تخصصی اربعین حسینی (۷ نشست)؛

۵۹. مسئله روش در پژوهش های تاریخی؛

۶۰. بررسی شیوه مطالعاتی تاریخ پژوهان عراق در حوزه تاریخ اهل بیت علیهم السلام؛

۶۱. اعتبار سنجی منابع در شهادت امام رضا علیه السلام؛

۶۲. تاریخ شفاهی حوزه علمیه؛

۶۳. تاریخ شفاهی حوزه های علمیه اهمیت استثناء در تاریخ؛

۶۴. تحول جامعه جاهلی به جامعه اسلامی (عوامل و اسباب)؛

۶۵. نقش امامان شیعه در تمدن یا فرهنگ اسلامی؛

۶۶. رویکرد تمدنی در اندیشه اسلامی معاصر؛

۶۷. بررسی تحلیلی و تطبیقی ریزش ها در انقلاب؛

۶۸. روش شناسی آیت الله خرسان در بررسی دو واقعه شق القمر و ردالشمس؛

۶۹. مواجهه صحابه نگاران با ایمان حضرت ابوطالب علیه السلام؛

۷۰. نقش عباسیان در تخریب چهره حضرت ابوطالب علیه السلام؛

۷۱. نقد و بررسی گزارش های سفر پیامبر(ص) به همراه ابوطالب به شام؛

۷۲. صلح دولت های عربی واسرائیل (پیشینه، روند کنونی، پیامدها)؛

۷۳. موانع شکل گیری تمدن نوین اسلامی؛

۷۴. سیر تطور حیات سیاسی امام خمینی(ره) و درس آموزی از آن در گام دوم انقلاب؛

۷۵. تاثیرات تمدنی امام رضا علیه السلام در خراسان با تکیه بر جنبه علمی؛

۷۶. روابط اجتماعی پیروان اهل بیت از دیدگاه قران و سنت؛

۷۷. تفسیر واقعه غدیر از نگاه اهل سنت و امامیه؛

۷۸. سیر تطور مقتل نگاری؛

۷۹. اسهامات العلماء فی نقد العادات الدخیلیه؛

۸۰. تحلیل رویکرد قرآنی امام حسین علیه السلام در قیام؛

۸۱. سکونتگاه مسلم بن عقیل در کوفه؛

۸۲. آسیب شناسی رویکرد تاریخی در واقعه عاشورا؛

۸۳. جنگ آوران عاشورا؛

۸۴. سوگواری عاشورا بایسته ها و آسیب ها؛

۸۵. عاشورای حسینی در خامه علامه حکیمی؛

۸۶. امام حسین علیه السلام در دو راهی شهادت و ذلت، تبیین تمدنی از واقعه عاشورا؛

۸۷. نقد و بررسی دیدگاه دائره المعارف های عربی درباره امام حسین علیه السلام.

در کنار این نشست ها، کار دیگر، نکوداشت شخصیت ها و چهره های تاریخ پژوهی است که از جمله آنها نکوداشت حجت الاسلام والمسلمین استاد علی دوانی، حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی یوسفی غروی، علامه سید جعفر مرتضی عاملی و همکاری در برگزاری نکوداشت جایگاه مقام علمی استاد علامه مصباح یزدی می باشد.

از دیگر اقدامات انجمن تاریخ پژوهان، برگزاری کرسی های ترویجی بود که موضوعات آن شامل: «نقد نظریه از امامیه تا اثنی عشریه»، «نقد جایگاه عاشورا در رویکرد به مطالعات شیعی غربیان»، «نقش شیعیان در صحابه نگاری»، «دانش تاریخ اسلام»، «ضرورت امکان و معیارهای تاریخ تطبیقی»، «گزارش های شیعی در اخبار یونس بن بکیر»، «آسیب شناسی مقالات علمی درباره اهل بیت علیهم السلام»، «فقر نظریه (تئوری در سیره پژوهی اهل بیت علیهم السلام)»، «آسیب شناسی عدم شناخت ویژگی امام در اندیشه نخستین سادات حسنی در مطالعات پیرامون مناسبات آنها با ائمه علیهم السلام»، «آسیب شناسی تعصبات مذهبی و سیاسی در نگارش سیره»، «تاثیر گذاری کلام بر تاریخ نگاری اسلامی» و «جنگ احد در سیره نبوی در اخبار صحیحین و متون تاریخی» می شود.

در کنار اینها، میزگردهای علمی با موضوعات «ارتباط روشمند تاریخ با سایر علوم (تولید علم)»، «میزگرد شیوه برخورد امام رضا علیه السلام با فرقه های درون شیعی» و «امام رضا علیه السلام و ارتقای نگرش سیاسی جامعه» برگزار شد.

در برگزاری کارگاه های علمی نیز اقدامات ارزشمندی انجام شده است که شامل موارد زیر می باشد:

۱. کارگاه روش تحقیق در تاریخ؛

۲. کارگاه مقالات «ISI» با همکاری مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)؛

۳. کارگاه آشنایی با نرم افزارهای تاریخی؛

۴. کارگاه بوم شناسی جهان تشیع؛

۵. کارگاه نقد و بررسی تاریخ نگاری تشیع؛

۶. کارگاه روش تحقیق در تاریخ؛

۷. کارگاه روش تحقیق در سیره معصومان علیهم السلام؛

۸. کارگاه بین المللی فرهنگ زیارت ائمه اطهار و اولیا علیهم السلام از منظر مطالعات تطبیقی؛

۹. کارگاه نشانه شناسی فرهنگی در مطالعات سیره؛

۱۰. کارگاه نقد و بررسی تاریخنگاری حسین مونس؛

۱۱. کارگاه مطالعات میان رشته ای در دانشنامه نویسی؛

۱۲. همکاری در برگزاری کارگاه علمی عوامل پیشران افول تمدن امریکایی.

سوال: در عرصه نقد کتاب چه اقداماتی داشتید؟

برای نقد خیلی از کتاب ها جلسات نقد مختلف در مراکز گوناگون، خود انجمن برگزار کننده بود و در برخی از آنها همکاری داشتیم که می توان به این موارد اشاره کرد:

۱. نقد کتاب سازمان وکالت؛

۲. نقد کتاب موسوعه التاریخ الاسلامی؛

۳. نقد کتاب مکتب در فرایند تکامل؛

۴. نقد کتاب دانشنامه سیره نبوی؛

۵. نقد دانشنامه اطلس تاریخ اسلام؛

۶. نقد کتاب نقد و بررسی منابع تاریخی فتوح.

همچنین سلسله جلسات نقد کتاب عاشورایی در ۵ سال پیش با همکاری پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی برگزار شد که برخی آثار را نقد کردیم.

درباره نقد کتاب باید بگویم که عمدتا کتاب هایی نقد می شود که نویسنده های آنها در قید حیات هستند و نسبت به نقدهای مطرح شده دفاع می کردند. یکی از محورهای مهم نقد این است که طرف مقابل هم بتواند دفاع کند. نقد یعنی اشکال گرفتن بر کتاب یا مقاله، البته نقد به معنای این نیست که خوبی های کتاب را در نظر نداشته باشیم، بلکه اشکالاتی که دیده می شد را متذکر می شویم. ناقد خوب باید به خوبی های کتاب هم توجه کند. اگر یک کتابی نقد شود و به خوبی هایش توجه نشود، قطعا هدف محقق نخواهد شد و اشکالات آن به دید مخاطبان نمی آید. اگر نقاط قوت و ضعف در کنار هم گفته شود، اثرگذاری بیشتری دارد.

سوال: معیارهای انتخاب کتاب ها چیست؟

کتاب های تأثیرگذار در میان مؤلفان و مجامع علمی یک محور برای نقد و بررسی کتاب است. گاهی یک کتاب در ظاهر خوب و علمی به نظر می رسد ولی اشکالات اساسی بر آن حاکم است. گاهی برخی کتاب ها با باورها واعتقادات ما زاویه دارد، یا حداقل مورد قبول خیلی ازصاحب نظران آن علم نیست.

گاهی کتابی علمی، مناسب و اثرگذار است که مورد اقبال هم قرار گرفته ولی به نظر ما اشکالی بر آن وارد است. این کتاب ها توسط افراد مختلف به انجمن معرفی می شود و توسط گروه علمی تشکیل شده بررسی می شود.

سوال: یکی از وظایف انجمن را پاسخ به شبهات معرفی کردید، در این باره بگویید.

نقد کتاب ها، مهم ترین کاری است که در عرصه پاسخ به شبهات انجام می شود، مثلا کتاب مکتب در فرهنگ تکامل یکی از مهم ترین برنامه های نقد کتاب بود که این کتاب در عین نکات مثبتی که داشت، نقدهایی را داشت که توسط کارشناسان به آن پرداخته شد.

سوال: درباره ارتباطات و تعاملات صورت گرفته از سوی انجمن تاریخ پژوهان بگویید.

مهم ترین فعالیت های ما توسعه ارتباطات و تلاش برای ارتباط مجامع علمی ایران و کشورهای اسلام است. فعلا ارتباط علمی ما با مجامع علمی عراق است ولی در دوره های گذشته با کشورهای دیگر هم تعامل برقرار شده است. البته ارتباطات ما درحدی است در همایش های آنها شرکت می کنیم مانند دانشگاه حله، دانشگاه کوفه، نمایندگی جامعه المصطفی در بغداد و نمایندگی مجمع جهانی اهلبیت(ع) در نجف.

البته در داخل کشور تعاملات و ارتباطات گسترده تر بوده که شامل نهادهای علمی و دینی مختلف می شود که از جمله آنها دانشگاه اصفهان، جامعه المصطفی العالمیه، جامعه الزهرا(س)، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، پژوهشکده حج و زیارت، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ع) و دانشگاه ادیان و مذاهب می باشد.

نکته دیگر در این عرصه، برگزاری مجمع فصلی بین مراکز علمی در عرصه تاریخ قم شامل مراکز آموزشی و پژوهشی که گروه علمی تاریخ دارد، است. در این جلسات فصلی، مدیران این گروه های تاریخی دور هم جمع می شوند و معمولا هر فصلی در یکی از این مراکز این مراسم برگزار می شود.

اساتید ضمن این که هر فصل یکبار هم را می بینند، با اساتید آن مرکز آشنا می شوند و کارهای آنجا را بررسی می کنند. یکی از کارهای این مجمع که با محوریت انجمن تشکیل می شود، این است که فعالیت های آن مرکز را بررسی نقادانه می کنیم. ویژگی دیگر این کار این است بر اساس تعاملات صورت گرفته، به جرئت می توانیم بگوییم که در مراکز پژوهشی قم، دو طرح پژوهشی یکسان دیده نمی شد و جلوی کارهای موازی گرفته شده است.

طبیعتا استفاده از اساتید در مراکز مختلف از دیگر فواید این نشست های فصلی بود. البته به دلیل کرونا این نشست ها کمی کمرنگ شد ولی همچنان ادامه خواهد داشت.

در کل می توان گفت که در عرصه ۳۲ جلسه هم اندیشی مدیران گروههای تاریخ مراکز حوزوی برگزار شد. البته هم اندیشی تاریخ پژوهان با علامه سیدجعفر مرتضی عاملی و هم اندیشی خواهران تاریخ پژوه از دیگر اقدامات انجام شده در این عرصه است.

سوال: در عرصه نشر چه اقداماتی انجام داده اید؟

در گذشته فصل نامه علمی تخصصی نامه تاریخ پژوهان را داشتیم که مدتی است تعطیل شد است ولی تا ۲۵ شماره آن منتشر شده است.

در عرصه انتشارات می توان به این موارد اشاره کرد:

۱. کتاب تاریخ در گذرگاه اندیشه ۳ جلد؛

۲. کتاب تاریخ در گذرگاه نقد؛

۳. انتشار کتیبه (مجله خبری علمی) در ۳ شماره؛

۴. مجموعه مقالات همایش بین المللی تشیع و خاورشناسان در ۸ جلد؛

۵. انتشار گزیده آثار همایش بین المللی تشیع و خاورشناسان؛

۶. کتاب نکوداشت حجت الاسلام والمسلمین علی دوانی در ۲ جلد؛

۷. مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم علیه السلام در ۲ جلد؛

۸. مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام جواد علیه السلام ۴ جلد؛

۹. چکیده مقالات همایش سیره و زمانه امام جواد علیه السلام؛

۱۰. مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام هادی علیه السلام در ۴ جلد؛

۱۱. کتاب نکوداشت حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی یوسفی غروی.

در کنار اینها این در طی همایش هایی که برگزار کردیم، با مرکز نور تفاهم نامه ای امضا کردیم که این مجموعه مقالات را در قالب نرم افزاری ارائه کردیم که شامل نرم افزار امامین جوادین علیهماالسلام و نرم افزار نکوداشت استاد یوسفی غروی می شود.

همین نرم افزارها را در نرم افزار پژوهان که مربوط به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است و بسیاری از کتاب های پژوهشگاه ها و مراکز علمی قم را در خود دارد قرار داده ایم. این دو نرم افزار به صورت رایگان در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد.

سوال: به نظر شما تعریف واقعی تاریخ چیست؟ در این عرصه گاها تعریف های متفاوتی دیده می شود.

حضرت علی می فرمایند که وقتی سرنوشت گذشتگان را می خوانم گویا با آنها زندگی می کردم. این را می توان استفاده از تجربه گذشتگان دانست؛ این فایده تاریخ است که در آیات و روایات اهمیت تاریخ بسیار بیان شده است.

اما این که تاریخ و تاریخ نگاری چیست و هرچه درگذشته اتفاق افتاده تاریخ است؟ نه، بلکه صرفا وقایع اثرگذار برای بشریت تاریخ است. این که در فلان بیابان یک ماه تمام باران بارید، واقعه است ولی چه تأثیری بر جامعه انسانی دارد؟ از این رو این اتفاق به تنهایی تاریخ نیست، ولی همین بارش باران اگر در شهری باشد که واقعه را در پی داشته باشد، می تواند به عنوان واقعه تاریخی معرفی شود. یعنی چیزی که بر سرنوشت بشر تأثیر دارد.

سوال: درباره برنامه هایی که به دنبال تحقق آن هستید بگویید.

در آبان ماه همایش امام عسکری علیه السلام را داریم که مجموعه مقالات آن ارزیابی شده و در حال ویرایش هستند که بخش اعظم آن انجام شده است و برای روز همایش چاپ می شود.

برگزاری نشست های علمی در موضوع های تاریخی با حضور صاحبنظران؛ تهیه و تدوین طرح برنامه درسی تاریخ در حوزه های علمیه؛ تداوم نشست و هم اندیشی مدیران گروه های تاریخی مراکز حوزوی؛ برگزاری کارگاه ها؛ برگزاری اردوهای علمی؛ برگزاری نشست های نقد کتاب؛ برگزاری نکوداشت شخصیت های تاریخی از دیگر برنامه هایی است که در ادامه مسیر انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم اجرا خواهد شد.

غیر از این برخی همایش ها را با برخی مراکز در دست انجام داریم که مهم ترین آنها همایش غدیر در گستره فرهنگ و تمدن اسلامی با همکاری عتبه حسینی و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است.

کار دیگری که دنبال می کنیم، (همانطور که اشاره شد) به دنبال این هستیم که همایش ابناء الرضا علیه السلام را در عراق برگزار کنیم. انتشار برخی از مقالات این همایش به زبان عربی کار دیگری است که در سال آینده در دستور کار قرار داده ایم که برگزیده این مقالات را به زبان عربی ترجمه و منتشر کنیم.

کار دیگری که باز به دنبال آن هستیم، آسیب شناسی دانش تاریخ است. یکی از مهم ترین نکاتی که به نظرم در هر علم و کاری باید مورد توجه قرار گیرد، آسیب شناسی است. ما به دنبال این هستیم که همایش ملی با مشارکت اساتید مختلف تاریخ در سراسر کشور در این عرصه برگزار کنیم.

سوال: در عرصه دانش تاریخ مهم ترین آسیب هایی که می بینید، کدام است؟

یکی از مهم ترین آسیب هایی که در عرصه دانش تاریخ وجود دارد، ورود افراد غیر متخصص به این حوزه است. چون خیلی از افراد صرف این که چند کتاب تاریخ مطالعه کرده اند، خود را صاحب نظر می دانند.

همچنین آسیب در شیوه نگارش تاریخ ها دیده می شود که در این عرصه کتاب هایی هست که با برخی مسلمات تاریخی سازگاری ندارند و گاهی مطالبی مطرح می شود که با اعتقادات و عقاید ما همسو نیست و سبب ترویج انحرافات و خرافات می شود. اگر این انحراف درباره اهل بیت علیهم السلام باشد، ممکن است بر اعتقادات و باورهای مردم اثرگذار باشد.

سوال: اگر با مسئولان صحبتی دارید بفرمایید.

ما در حوزه تاریخ نیازمند حمایت جدی هستیم. ما نیازمند تبیین صحیح روشمند و همه جانبه از تاریخ معصومان هستیم. کار دقیق و جامعی در این عرصه باید صورت بگیرد که متأسفانه جای خالی آن احساس می شود. البته کتاب هایی در این عرصه است ولی این که جامع و کامل و روشمند و همه جانبه به زندگی معصومان را پرداخته باشد، نداریم.

برای مثال در تاریخ امام حسین علیه السلام عمده پژوهش ها به سال آخر زندگی امام حسین علیه السلام تمرکز دارد و این دوره هم بیشتر شامل حرکت امام علیه السلام از مکه تا کربلاست. این که رفتار اجتماعی امام حسین علیه السلام و سبک زندگی ایشان چه بوده به درستی تبیین نشده است. ما باید امام معصوم را به جامعه بشناسانیم.

نکته دیگر این که همچنان که به سایر علوم توجه می شود، به تاریخ هم توجه شود. تاریخ آنچنان که باید مورد توجه قرار نمی گیرد. باید درس خارج تاریخ و سیره معصومان را قم داشته باشیم و اساتید در این عرصه وارد شوند، تا برای جامعه حوزه درس تاریخ را به خوبی تبیین کنند که متأسفانه تا کنون انجام نشده است. متأسفانه در عین اهمیت، درس تاریخ درسی بسیار جنبی است. از مسئولان حوزه خواهش می کنم که درس تاریخ را جزو دروسی بگذارند که حداقل برای آن کلاس حضوری تشکیل شود.

تاریخ و سیره معصومان چیزی است که برای جامعه و به ویژه طلاب از ضروریات است. ما در تبلیغ به تاریخ نیاز مبرم داریم، برای پاسخ به شبهات نیز تاریخ بسیار اثرگذار است. خیلی از شبهاتی که درباره موضوعات مختلف است، با مراجعه به تاریخ قابل حل است که برای تحقق این مهم، حمایت بیشتر همگان و مسئولان را نیازمند است.

خدمتی که دانش تاریخ به سایر علوم می تواند بکند نیز باید مورد توجه قرار گیرد. خدمتی که این علم به فلسفه، حدیث، فقه و...می تواند داشته باشد، بسیار است و اساتید و پژوهشگران رشته های مختلف نیازمند مراجعه به این علم هستند.

گفت و گو: علیرضا سهلانی