به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین جعفرطیاری قائم مقام دانشگاه ادیان در اولین پیش همایش بررسی مبانی و رویکردهای فلسفی امام خمینی(ره) که در دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی در قم برگزار شد بیان کرد: مقدمات برگزاری همایش بررسی مبانی ورویکردهای فلسفی امام خمینی(ره) در این دانشگاه انجام می شود.

وی افزود: دانشگاه ادیان قطره ای ثمرات بی پایان اندیشه امام راحل است. سخن گفتن از امام بسیار مشکل است. در سال ۶۰ در مدرسه علمیه حقانی، آیت الله بهاء الدینی در آن جلسه بیان کردند که بنده به امام راحل عرض کردم که شما کار انبیایی انجام دادید و شما در این خط حرکت کرده اید.

وی تصریح کرد: امام راحل ابر مرد تاریخ، فیلسوف و مرد الهی و علمی و روحانی و... است که زبان را یارای سخن گفتن از ایشان نیست.

قائم مقام دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی بیان کرد: این همایش، شکرگزاری اندکی از این نعمت الهی است. این جلسات پیش همایش، در مسیر شکرگزاری این نعمت الهی است و بر اساس آیات الهی امیدواریم که قدردانی اندکی از این مرد بزرگ و الهی داشته باشیم.

وی گفت: روایت از امام خمینی(ره) در حقیقت بر اساس همان رویات ارزشمند امام رضا (ع) است که راه و منزلت ایشان از جمله محاسن کلام و معارف اهل بیت(ع) است.

امام راحل آخرین فرد از سلسله ابن عربی در فلسفه و عرفان است

در ادامه نشست، حجت الاسلام والمسلمین باقر صاحبی، استاد فلسفه حوزه و نویسنده کتاب حکمت معنوی در جایگاه ارایه بحث قرار گرفت.

وی افزود: امام راحل آخرین فرد از سلسله ابن عربی در فلسفه و عرفان است. امام راحل و آثار و مبانی عرفانی و فلسفی ایشان در این عصر مظلوم واقع شده اند. بسیاری از آثار ایشان ناشناخته شده است.

حجت الاسلام والمسلمین صاحبی عنوان کرد: در هیچ یک مقالات ارزیابی شده در جشنواره هایی مثل علامه حلی مقاله ای در حوزه آثار و اندیشه های امام نوشته نشده است. هرجا که حوزه با فلسفه و عقلانیت و عرفان همراهی کرد و بستر را برای طلاب فراهم نمود، در آن زمان در حوزه شریعت پیشرفت کرده است.

وی گفت: امام راحل بیان می دارند که قرآن کریم هنوز بکر است و اگر قرار است که تفسیری انجام شود باید بر رویکرد عرفانی و علمی فلسفی انجام شود. در اینجا باید گفت که تفسیر امام نیز مظلوم بوده است.

نویسنده فلسفه اسلامی یادآورشد: استقرار تام مبانی فلسفی امام در چارچوب مبانی اسلامی است. فلسفه عقلی و ذوقی امام راحل بر مبنای شرع مقدس است. هویت و ماهیت فلسفه اسلامی با همه سرمایه های پیشین، در اندیشه امام راحل پیشرفت کرده است. برهان و شهود و نقل در اندیشه امام در نظم واحدی قرار می گیرند.

وی عنوان کرد: تسلط خاص امام به ایشان این امکان را داده است که در حوزه توسعه قلمروی علمی فلسفی در یک سطح متوقف نشود.

استاد فلسفه اسلامی حوزه، با اشاره به نگاه امام به فلسفه و فلاسفه گفت: آشنایی امام به فلسفه های اشراق و مشاء و یونانی از جمله طالس و فیثارغورث و افلاطون و... تسلط خاص دارند. ایشان مکتب مشاء و بوعلی و بهمنیار را نیز مورد نگاه علمی قرار می‌دهد و از آنها نقل های فراوان دارد. ایشان به آرای مکتب مشاء از حیث ارایه سیر تاریخی ارایه می دهد.

وی افزود: ایشان از فلسفه مشاء به بحث های حکمت متعالیه و سپس به مباحث مرتبط به شریعت سیر می کنند.

حجت الاسلام والمسلمین صاحبی عنوان کرد: امام راحل شیفته مکتب اشراق دارند. بر خلاف مکتب مشاء، نگاه ایشان به مکتب اشراق، نگاه پذیرش دارند.

وی گفت: امام در مقام پیرو حکمت معالیه بر این باور است که راه فهم روایات از مسیر حکمت متعالیه است. اربعین امام با قلم فلسفی و عرفانی نگاشته شده است. ایشان جناب ملاصدرا را در زمینه حل مسایل فلسفی راه گشا می دانند. امام راحل حکمت صدرایی را با مکتب عرفانی تفسیر می کند.

نویسنده فلسفه اسلامی یادآورشد: امام راحل بیان می کند که روش بوعلی، روش حکمت یونان است که در بازار اهالی معرفت خریدار خاصی ندارد. امام راحل از شیخ اشراق به عنوان شیخ مقتول و احیا کننده حکمت یونان یاد می کند. ایشان بیان می کنند که شیخ اشراق، اصالت وجودی است و برای همین مساله ادله ای می آورند. ایشان بیان می کنند که عقول ماهیت ندارند و اگر ماهیت هم دارند ماهیت اعتباری است. ایشان این بحث را در خدمت حدیث اصول کافی در بحث عقل وارد می کند.

وی عنوان کرد: ایشان از صدرا به عنوان فخر طایفه شیعه عنوان می کند. جناب صدرا، مباحث عرفانی را در خدمت فلسفه قرار می دهد ولی امام مباحث فلسفی را در خدمت عرفان قرار می دهد. امام از خواجه نصیر و آقارضا قمشه ای و فیض کاشانی نیز به نیکی یاد می کنند.

استاد فلسفه اسلامی حوزه گفت: یکی از شخصیت هایی امام راحل سعی بسیار در معرفی ایشان داشتند، «قاضی سعید قمی» است. امام راحل بیان می کند که کتاب کلید بهشت از نوشته های قاضی سعید قمی نیست زیرا با متن ایشان کاملا آشنا است.

وی در خصوص روش فلسفی امام راحل، یادآورشد: امام راحل در مباحث فلسفی کاملا آزاده و نوآور است. این تسلط باعث شده است که در خصوص فلاسفه و حکما حکم صادر کند. امام راحل تعبد و تقلید در مباحث فلسفی و اعتقادی را قبول ندارد. تا چیزی به باور عقل ننشیند مورد پسند عقل نیست.

حجت الاسلام والمسلمین صاحبی عنوان کرد: ایشان مرز میان کلام و فلسفه و عرفان را رعایت می کند. تقدم عقل بر نقل و توجه ایشان به قرآن و حدیث و بهره برداری از فلسفه و مبانی آن در تثبیت اعتقاد شیعه از جمله مبانی فلسفی امام راحل است. امام در فلسفه و تطبیق آن با دین به مباحث مختلف عمق داده اند. ایشان در دعای سحر از این نکات عمیق بهره می برند که با تکیه بر روایات و آیات استفاده می کنند.

وی در زمینه نوآوری های امام راحل گفت: مهم نیست که یک فیلسوف حدوث دهری و ذاتی و اسمی راه حل مشکلات بداند. بلکه ابتکار، قراردادن مباحث دقیق فلسفی در خدمت شریعت است. تبیین و استنباط مبانی شریعت توسط مبانی عرفانی و فلسفی یک ابتکار است که امام راحل در این زمینه یدطولا داشتند.

نویسنده فلسفه اسلامی یادآورشد: امام راحل دغدغه شریعت داشتند و این مباحث را در عرصه فلسفی وارد کردند. ایشان به دنبال طعنه زدن به فلاسفه نبودند بلکه برای این مساله وارد کار فلسفه شدند.

وی با ذکر این مطلب که آثار غزالی جزو آثاری می داند که در خدمت شریعت نیست، عنوان کرد: امام، در بحث زمان، زمان را به دو قسم مقوله ای و فرامقوله ای تحلیل می کند و زمان را از سخن وجود می داند. سپس ایشان در ذیل آیه ۳۷ تا ۴۰ آیه نمل با ابن عربی درگیر می شود. امام در اینجا بیان می کند که ابن عربی در اینجا به ابن عربی معترض می شود که این بحث بر خلاف رویه خود ایشان است. همچنین ایشان می فرماید که ولی الهی می تواند در بحث زمان و مکان تصرفات داشته باشد.

استاد فلسفه اسلامی حوزه گفت: این مبانی فلسفی در خدمت شریعت است. داستان فلسفی امام به شکلی است از مبانی مشاء آغاز می شود و مباحث ربط حادث به قدیم را به حکمت متعالیه می کشاند. امام راحل یکی از روایات پیامبر را مرتبط به بحث «رابط به قدیم » می داند. حضرت امام در بحث رابط و قدیم مباحث بسیار دقیق و علمی را بیان می کند.

وی افزود: بحث توحید از دیگر مباحث زیبای امام است. این بحث، یک شاهکار است زیرا علاوه بر گسترش بحث توحید، دو سوم آثار ایشان، بحث توحید است. امام راحل آثار و ثمرات و کارکرد و اقسام توحید بیان می کند.

حجت الاسلام والمسلمین صاحبی عنوان کرد: امام راحل در توحید از توحید فلسفی و کلامی عبور می کند و به مباحث وجودی می رسد. فنا و ارتباط آن با توحید نیز از مباحثی بود که امام راحل از آنها سخن گفت و در نهایت آنها را خرج در شریعت کرد. ایشان در بحث کمال نفس نیز مباحث و مطالب گسترده ای را مفتوح می کند.

وی گفت: نفس، در زمانی که به کمال رسید از بدن خارج می شود. ایشان کمال نفس را در زمینه نفوس مستضعف و متوسطه ب شکلی مطرح می کند که نظریه بوعلی و صدرا با هوشمندی، تکمیل و ارتقا داد. ایشان در بحث رجعت را نیز در این بحث توضیح می دهد. امام رابطه نفس و بدن را اتحادی می دانست و با همین مبنا نیز بحث معراج جسمانی پیامبر را در مقابل بوعلی تثابت می کند.

نویسنده فلسفه اسلامی یادآورشد: امام درجه امامت با قرآن را یکی می داند و سپس ایشان امامت را در اسلام با اکمال دین مطرح می کنند. ایشان اکمال دین را بر اساس آیه قرآن کریم بیان می کند که سایر عبادت و عقاید و ملکات و اعمال ماده و هیولا هستند که بدون ولایت امام علی(ع) پذیرفته نمی شود. ایشان بر همین مبنا بیان می کند که شیخ اشراق و ابن عربی بر اساس همین مبنا شیعه است. ایشان شریعت و عقلانیت را شرط ارتقایی برای ریاضت می دانند.

گرایش شدید امام(ره) به مباحث عرفانی و اعتقاد

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین غفوریان استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: امام راحل در دوران پهلوی اول با میرزا علی اکبر یزدی که در عرفان و فلسفه و ریاضیات و نجوم، فردی توانا بوده است، ارتباط علمی داشته و شاگردی ایشان را کرده است. امام راحل کلا در نزد اساتید کمی حضور داشته است و در مدت کمی نیز توانسته بود بهره های ارزشمندی از اساتید بگیرد و خودشان به فتوحات علمی دست بزند.

وی افزود: امام در حاشیه عروه تعلیقه ای دارند که از ریاضیات استفاده کرده است. ایشان از زاویه حاده و قائمه و.. رادر بحث کعبه بیان می کند که نشان می دهد ایشان در بحث هندسه وریاضیات تحلیل دقیق دارند. ایشان حتی در بحث تعیین جهت قبله نیز مباحث ریاضی خاصی بیان می کند که نشان دهنده تسلط ایشان به ریاضی است.

وی گفت: ایشان در بحث تقریرات فلسفه، فلکیات منظومه را بر خلاف رویه حوزه آن زمان فلکیات قدیم را در کنار نجوم جدید مطرح می کند. ایشان اخوان متقدمین و متجددین را در کنار هم عنوان می کند و ارتباط آنها را با مبانی فلسفی نیز به زیبایی بیان می کند. استادی در حد میرزاعلی یزدی در یک زمان کوتاه توانسته است این آثار را در وجود امام ایجاد کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر یادآورشد: از اساتید امام، آقا رفیعی یزدی و آیت الله شاه آبادی، بودند. مرحوم رفیعی قزوینی سالهای زیادی در قم حضور نداشتند، مرحوم شاه آبادی نیز مدت خاصی در قم بودند و به تهران رفتند. از اواسط دهه قرن چهاردهم هجری شمسی، تدریس علوم عقلی را در حوزه توسط امام راحل آغاز شده است.

وی گفت: امام در درس شرح منظومه، درسی فراتر از منظومه داشته است. همچنین دروسی شامل شرح اسفار را نیز در تا سالهای ۱۳۲۸ دنبال می کنند. ایشان در دهه ۳۰ برای مرحوم فرزند خود یعنی حاج آقا مصطفی درس خصوصی داشت ولی درس رسمی نداشتند. ایشان از اولین سالهای تاسیس حوزه تا اواخر دهه ۲۰ از تنهاترین اساتید برجسته علوم عقلی و عرفان نظری و علمی، قطعا می باید از امام راحل یاد کرد.

این استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: نکته دیگر در خصوص جایگاه تلاش های ایشان در علوم عقلی، تالیفات ایشان است. ایشان تلاش می کردند که خودشان مباحث را بنویسند. تقریبا اکثر درس های ارایه شده توسط امام، توسط خود ایشان نگاشته شده است.

حجت الاسلام والمسلمین غفوریان یادآورشد: کتب عرفانی و فلسفی امام نیز در قالب تالیفات و تعلیقات و... بیشتر رنگ عرفانی دارد. ولی کتاب «طلب و اراده»، کتابی کم حجم ولی بسیار مهم است. این اثر، یک اثر مستقل متنی است. برخی از آثار، آثار مشروح مفصلی هستندو مطالب را به شکل مستدل شکافته و رد و اثبات شده اند ولی برخی آثار متنی است و نیازمند شرح و تعلیقات است. کتاب طلب و اراده نیز همینگونه است.

وی افزود: امام راحل در این کتاب مباحث صرف وجود و حقیقت کمال را به شکلی مطرح می کردند که نیازمند شرح و بسط فراوان است زیرا وقتی کسی با این دقت مباحث را مطرح می کند قطعا باب های بسیاری برای گشودن مباحث علمی و عقلی پیش روی مخاطب قرار می دهد. البته امام در مباحث شرح اسفار و.. این مباحث را توضیح می دهد ولی ایشان در این کتاب بنا داشتند که یک متن علمی و درسی را تنظیم کنند که دیگران از این کتاب شرح بنویسند.

وی گفت: گرایش امام راحل به عرفان نظری به حدی پررنگ بوده است که گاهی اوقات ایشان در مباحث فلسفی همواره سایه مباحث عرفانی و گرایش را با خود داشته است. گرایش فلسفی ایشان به شکل تام و تمام به حکمت متعالیه از مباحث اصالت و وحدت مفهوم وجود، حرکت جوهری، شیئیت و...، اعتقاد تاییدی داشت و همه این مباحث را در متون علمی خود حتی در کتب اصولی خویش بیان می کند. ولی بخاطر گرایش شدید ایشان به مباحث عرفانی و اعتقاد جدی که به آن داشته است در مبانی فلسفی کسی و یا جریانی نمی ماندند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر یادآورشد: درس جلد نهم اسفار، از جمله مباحث خواندنی است که امام راحل به آن پرداخته اند. جناب صدرا محصول فلسفی عمیقی را در بحث معاد جسمانی مطرح می کند. ایشان پیش از بحث معاد جسمانی مساله وجود ووحدت مفهومی، وحدت حقیقت، اتحاد عاقل و معقول، حرکت جوهری را بیان می کند و سپس بحث معاد جسمانی را مطرح می کند. امام راحل نیز کل مباحث فلسفی را با توضیح عمیق کم یاب توضیح می دهد. یعنی اصالت وجودی که در جلد نهم اسفار در درس شان بیان می کند در جای دیگر وجود ندارد.

وی در خصوص دیدگاه های خاص امام راحل، گفت: امام راحل در برخی از مباحث فلسفی مباحث خاص شخصی و علمی بیان می کنند. ایشان در سنینی این مباحث را مطرح می کردند که افراد چنین توان ذهنی ندارند.

وی عنوان کرد: آیت الله جوادی آملی در تدریس مباحث فلسفی مباحث نقدی امام راحل را بیان می کردند. ایشان بیان کردند که تعلیقات امام راحل را نقد و تحلیل می کنم ولی این نقدها هیچ چیزی از عظمت ایشان کم نمی کند. زیرا اگر کسی ۵۰ سال در این عرصه ها کار علمی نمی کردند جرات قلم زدن نداشتند، ولی ایشان از ۲۸سالگی تا ۳۵ سالگی این چنین متونی تالیف کردند که کار هر کسی نیست.

حجت الاسلام والمسلمین غفوریان یادآورشد: امام در بحث الهیات، تقریر برهان صدیقین، مطالب بسیار استثنایی دارد. برخی کتاب شرح چهل حدیث را اخلاقی می دانند ولی این کتاب هم اخلاقی است و هم عرفانی و هم فلسفی. امام در بحث برهان فطرت نیز در شرح جنود عقل و جهل و طلب و اراده و شرح منظومه و... نیز اصل مطلب را از مرحوم شاه آبادی می گیرد و به پختگی کامل ارایه می کند که از موارد کم نظیر است.

وی افزود: در بحث میزان صفات ثبوتی و سلبی حق تعالی، امام مطلبی دارد که شرح خاصی را نیز در این باره ندیده ایم. در بحث توقیفی بودن اسمای الهی نیز امام راحل مطلب بسیار جالب و جذابی ارایه می کنند.

وی گفت: یکی از مواردی که امام راحل استفاده فراوان از آن کرده است، بحث وضع الفاظ برای معانی عامه است. ایشان در این بحث حتی نقدی هم به مباحث علامه مطرح می کند. جایی که در خصوص امیرالمومنین و اولیای الهی از الفاظی چون عین الله و یدالله و.... گفته می شود، امام از همین قاعده سخنان نو و ابتکاری ویژه ای بیان می کنند که از مشرب فلسفی نشان می گیرد که با عرفان نیز درهم آمیخته و کم نظیر است.

عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر یادآورشد: امام راحل در بحث تعبیر وهم کل در برابر عقل مباحث بی نظیری بیان می کند که در هیچ اثر علمی دیگر یافت نمی شود.

وی گفت: امام در بحث جبر و اختیار، مباحث تحلیلی همه نظریه پردازان و مکاتب را آورده و نظریه فلسفی و عرفانی کاملا منسجمی را ارایه می کند. گاهی اوقات شخصیت های علمی توانمندی مباحثی مطرح می کنند که با نظریه کامل علمی خود یا مشربی که از آن آمده سازگار نیست ولی امام راحل این مباحث را با تسلط و عمق کامل و حواسی جمع بیان می کند.

امام راحل، بحث عقلانیت یک نگاه بسیار عمیق و جالب توجه دارد

در ادامه بحث حجت الاسلام والمسلمین حمید پارساعضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز بیان کرد: موضع و جایگاه فلسفی امام راحل در دوران معاصر و در حوزه معاصر باید در تداوم فلسفه اسلامی تحلیل شود.

وی گفت: کرسی تدریس فلسفه در سالهایی که مشغول به فعالیت علمی در این عرصه بودند پیش از دوران علامه و انتقال تدریسی از فلسفه به اصول، به حدی جالب توجه بود که بسیاری از علما و شاگردان ایشان از این دوران به نیکی یاد می کنند و افسوس می خوردند.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا یادآورشد: اگر موضع امام، در جریان های فلسفی جهان اسلام دیده شود، ایشان امتداد حکمت مشا، اشراق، حکمت متعالیه و با انس تعلیم و تالم عرفانی بودند. ایشان در عرفان اساتید بزرگی داشتند و در این حوزه نیز فعالیت های علمی بسیار قوی داشتند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: جریان حدیثی و علمی و عرفانی که در دوران صفویه ایجاد می شود تعامل حکمت و عرفان و قرآن و حدیث در حکمت متعالیه شکل می گیرد. امتزاجی که صدرالمتالهین در امتداد فلسفه جهان است ایجاد می کند منحصر به فرد است و امام راحل نیز این امتزجاج را کاملا رعایت می کردند. ولی بحث عرفانی امام منحصر به فرد و خاص بودند.

وی عنوان کرد: امام راحل در مصباح الهدایه با یک نگاه عرفانی نگاهی کاملا تامل آمیز دارند. مرحوم آشتیانی این کتاب را به کتب پنجم و ششم که اوج کتب عرفانی جهان اسلام است مقایسه می کردند. امام راحل، فلسفه را با یک سویه عرفانی ممتزج می کردند. از زمانی که حکمت صدرایی در اواخر قاجار بسط پیدا کرد، با دو مواجهه روبرو هستیم که برخی با بحث مشاءی و برخی با مباحث عرفانی این روبرویی را برجسته کردند که امام راحل نگاه عرفانی خود را داشتند.

وی گفت: امام راحل، بحث عقلانیت یک نگاه بسیار عمیق و جالب توجه دارد. زمانی که نامه امام راحل به گورباچف را می بینیم مشاهده می کنیم که این عقلانیت تا کجا به داد زندگی امروز و حل مشکلات جهان می رسد. امام راحل در این مباحث از برهاین شفای ابن سینا نیز بهره می برند تا نشان دهند که بدون عقل، علم تولید نمی شود.

پارسانیا یادآورشد: امام راحل با شهود عقلی و مبانی که ارایه می کنند به شیخ اشراق و ابن عربی توجه دارند. ایشان به ظرفیت عقلانی فلسفه و عرفان اسلامی در مواجهه با مکاتب و فلسفه های مدرن اشارات مستقلی دارند که با شناخت واقعیات این جهان، این نوع نظریه با را به چالش می برندو افق این معرفت ناب اسلامی را ارایه می کنند.

در ادامه حجت الاسلام صادقی دبیر علمی همایش بیان کرد: پیشنهاد برگزاری این همایش در اردیبهشت سال جاری مطرح شد. قرار بود این همایش در آبان برگزار شود ولی به تعویق افتاد.

وی افزود: تعویق زمانی همایش باعث شد که کار با تامل و جلسات بیشتری پیگیری شود. با اساتید حوزه از جمله آیت الله العظمی جوادی آملی و یادگار امام آیت الله سید حسن خمینی جلسات نیز برگزارشد.

دبیر علمی همایش بررسی مبانی و رویکردهای فلسفی امام راحل بیان کرد: مقرر شد که در روز ۳ اسفند مصادف با اعلام منشور تاریخی روحانیت این جلسه برگزار شود. قرار است که این جلسه نقشه راهی برای اصل همایشی باشد که در سال آینده برگزار می شود.

وی گفت: مسئله غربت مباحث فلسفی امام راحل یک مساله مهم است زیرا بسیاری از مردم و اهل فکر و اندیشه با مباحث فلسفی امام راحل آشنا نیستند . به همین دلیل از اساتیدی استفاده شد که سالها با مباحث و مبانی امام راحل کار کرده اند.

حجت الاسلام صادقی اظهارکرد: مقرر شده است که مقالات این همایش در Isc یعنی مرکز استنادی علوم اسلامی نیز نمایه شود. این همایش فرصت عالی برای محققان است که در این زمینه خود را محک بزنند. در جلسه نهایی نیز مقالات برگزیده ارایه می شود و پس از این جلسه سعی می شود که هر دوماه یک نشست برگزار شود و کسانی که می خواهند مقاله ای ارایه کنند و خودشان آمادگی دارند که مباحث به نقد دربیاید نشست هایی به شکل تخصصی در هر دو ماه در مراکز مختلف برگزار می شود.

انتهای پیام