مرضیه باباخان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در رابطه با نحوه برخورد حضرت رضا علیه السلام با دشمنان و مخالفان‌ عنوان کرد: مدارا با مردم و حتی مدارا با مخالفان، سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام بوده است و در جایی که مدارا موجب آسیب به اساس اسلام یا مصالح جامعه اسلامی نمی‌شد، همواره در برخورد با مخالفانشان با مدارا رفتار می‌کردند.

وی با بیان اینکه این نوع رفتار با مخالفان برای ما الگویی زیبا و راهگشا است، اظهار کرد: امام علی علیه السلام در سخنی زیبا در نهج البلاغه فرمودند: «اُنظُروا اَهلَ بَیتِ نَبِیّکُم فَاَلزِمُو اسمَتَهُم وَ اَتّبِعُوا اَثَرهُم‌؛ به خاندان پیامبر خود بنگرید و راه آنان را در پیش گیرید و در پی آن‌ها حرکت کنید.»

این پژوهشگر اضافه کرد: مخالفان اهل بیت علیهم السلام دو دسته هستند: دسته اول کسانی هستند که عناد داشتند و با وجود دانستن حق آن را انکار می‌کردند که بر این اساس محاسبه خواهند شد و مورد سرزنش هستند دسته دوم کسانی هستند که محبت اهل بیت را دارند ولی جرأت یا معرفت تامی که بر حقانیت ایشان اذعان نمایند را ندارند که اینان اکثریت مسلمانان را شامل می‌شوند. این‌ها مستضعف هستند و خداوند بهتر می‌داند چطور محاسبه شان کند و نمی‌توان آن‌ها را سرزنش کرد.

وی بیان کرد: در حدیث صحیح از حسن بن الجهم آمده: به ابی الحسن الرضا علیه السلام گفتم: نزد ما قومی هستند که محب هستند ولی اراده بیان این مساله را ندارند؟ فرمود: آن‌ها از کسانی نیستند که خداوند سرزنش شان کند و خداوند فرمود:«...فَاعْتَبِرُوا یَا أُولِی الْأَبْصَارِ » حشر/۲ (این حدیث در اصول کافی جلد۱ صفحه ۱۱ است) یعنی سرزنش شدگان و عقوبت شوندگان کسانی هستند که حق به ایشان برسد و بدان عمل نکنند و آن را انکار نمایند.

باباخان افزود: در رابطه با رفتار و اخلاق امام رضا علیه السلام در حدیث دیگری از ابراهیم بن عباس صولی نقل شده است که «من ابی الحسن الرضا علیه السلام را هرگز ندیدم در سخن گفتن با کسی درشتی کند، هرگز ندیدم سخن کسی را پیش از فراغ از آن قطع کند، هرگز درخواست کسی را که قادر به انجام دادن آن نبود، رد نفرمود... (تا آنجا که می‌گوید) هر که بگوید در فضیلت، کسی را مانند او دیده، از او باور نکنید» (این حدیث هم در عیون الاخبار امام رضا علیه السلام و هم در بحارالانوار آمده است)

وی یادآور شد: در حدیث دیگری از امام جواد علیه السلام یک اشاره ظریف و دقیق به رفتار امام رضا علیه السلام با مخالفان دارد که راوی از امام جواد علیه السلام در رابطه با لقب رضا می‌پرسد. «أحمدبن أبی نصربزنطی» می‌گوید: به امام جواد(ع) گفتم که گروهی از مخالفان شما گمان می‌کنند پدرت را مأمون «رضا» نامید، چون برای ولایتعهدی راضی شد. امام جواد(ع) فرمود: «به خدا قسم دروغ می‌گویند، بلکه خداوند او را رضا نامید، زیرا او پسندیده خدا در آسمان‌ها و پسندیده رسول و ائمه در روی زمین بود.» پس گفتم: آیا هر یک از اجداد گذشته شما، چنین نبودند؟ گفت: بلی. گفتم: پس چرا از بین همه آن‌ها، پدر شما را رضا نامید؟ گفت: زیرا مخالفان از دشمنانش و موافقان از دوستانش، از او راضی بودند. به خاطر همین، از بین، همه آباء او را «رضا» نامیدند.

وی اضافه کرد: رفتار امام رضا علیه السلام تجلی رحمت پیامبر با مخالفان است. شیخ صدوق در کتاب فاخر عیون الاخبار خویش نمونه‌های دیگر از این رفتارهای مهربانانه امام را در برخورد با جلودی بیان می‌کند: جَلودی از درباریان عباسی و از مأموران سفاک ایشان بود و سابقه فراوانی را در خوش‌خدمتی به ایشان در کارنامه خود داشت. او در پایان عمر _به همراه چند شخص دیگر_ مورد غضب مأمون قرار گرفتند. امام رضا (علیه السلام) در جلسه‌ای که مأمون جَلودی و همراهانش را موأخذه می‌کرد، حضور داشت. وقتی جَلودی را _که در دوران کهن‌سالی و فرتوتی بود_ وارد جلسه کردند،‌ حضرت آرام به مأمون فرمود: او را به خاطر من ببخش! مأمون که از دست جَلودی سخت خشمگین بود و دنبال بهانه‌ای برای نپذیرفتن پیشنهاد امام (علیه السلام) می‌گشت، گفت: او همان کسی است که به خانه شما یورش برده، شما و خانواده ارجمندتان را آزرده ساخت. او بود که زیورآلات خانواده شریفتان را به قهر و زور به یغما برد! جَلودی که تنها گفت‌وگوی امام رضا (علیه السلام) و مأمون را از دور می‌نگریست و از متن گفت‌وگویشان بی‌خبر بود، فکر کرد امام در برابر رفتار زشت او نزد مأمون شکایت نموده‌است و خواستار تنبیه و عقوبت سخت اوست. از این رو به مأمون گفت: به پاس خدمات فراوانی که تا کنون برایتان انجام دادم، سوگندتان می‌دهم که سخنان او را درباره من نپذیرید.

کارشناس تاریخ اسلام اظهار کرد: البته باید دقت کرد که این گونه رفتار امام و مدارای وی تا جایی بود که به اصل اسلام آسیبی وارد نشود در غیر این صورت مقتدرانه جلوی انحراف و سوء استفاده را می‌گرفتند که نمونه آن برخورد با برادرشان است که به زیدالنار معروف بودند.

وی در رابطه با روش‌های امام رضا (علیه السلام) در مناظرات بیان کرد: ائمه علیهم السلام با توجه به شرایط و موقعیت‌های مختلف با افراد مختلفی به مناظره و گفت‌وگوی علمی پرداختند. این افراد اعم از مسلمان یا غیرمسلمان بودند که با اهداف مختلی پا در مجلس مناظره می‌گذاشتند.

آداب مناظره در سیره علی بن موسی الرضا

کارشناس تمدن و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: امام رضا علیه السلام در زمان حضورشان در مرو مناظرات مختلفی را داشتند که مهمترین آن‌ها مناظراتی است که با بزرگان مذاهب و ادیان انجام دادند. این مناظرات در منابع ما از جمله در الاحتجاج شیخ طبرسی و عیون الاخبار شیخ صدوق ضبط شده است.

وی تصریح کرد: با مطالعه و دقت در این مناظرات می‌توان اصول و مبانی امام رضا علیه السلام در مناظرات را استخراج کرد. روش شناسی مناظرات امام در جامعه امروز راهگشا است. چرا که امام در این مناظرات از حد و مرز اخلاق عدول نکردند و همواره حفظ کرامت انسانی و اخلاق نبوی را رعایت می‌کردند.

باباخان ادامه داد: یکی از اصل‌هایی که امام در مناظرات خود رعایت می‌کردند استفاده از ادله های مورد قبول طرفین بود؛ مثلا برای بحث و مناظره با رأس الجالوت یهودی، استناد به آیات قرآن کریم اقناع کننده نیست، چرا که او که به اصل اسلام می‌تازد و سوال می‌کند، امام باید از باورهای او و داده‌های دینی او سخن بگوید لذا امام از تورات فرازهایی را می‌خواند یا در گفت‌وگو با جاثلیق مسیحی نیز امام از همین روش استفاده می‌کرد.

وی تاکید کرد: حضرت رضا علیه السلام سخت بر رعایت انصاف در بحث و مناظره تکیه داشتند و تلاش می‌کردند در فضای حاکم بر مناظره، انصاف جاری باشد. به طرف مقابل فرصت می‌دادند تا در آرامش کامل به بیان سخنان خویش بپردازند و سپس امام سخن خویش را شروع می‌کردند. امام در مناظره‌های خود، هم رعایت اصول اولیه گفت‌وگو و مناظره علمی و هم به بیان دلایل خویش در دفاع از عقاید خویش می‌پرداختند.

باباخان در رابطه با نقش امام رضا علیه السلام در مسیر شکوفایی تمدن اسلامی است، عنوان کرد: امام رضا (علیه السلام) در دوران ولیعهدی که یک فرصت مناسبی برای معرفی نظام فکری شیعه ایجاد شده بود توانستند قدرت عقلانی و برتری فکر و اندیشه شیعه را نسبت به ادیان و مذاهب گوناگون نشان بدهند و اسلام را به عنوان دین صلح و محبت و مودت و میل به ارتباط و تعامل با افکار مختلف معرفی کنند. لذا پایه‌های تمدنی که از زمان پیامبر پی‌ریزی شده بود توسط امام رضا علیه السلام دنبال شد که همین دوران به عصر طلایی تمدن اسلامی معروف است.

۶۲/۳۱۳