خبرگزاری حوزه در راستای برگزاری یک انتخابات پرشور همراه با رعایت اخلاق از سوی کاندیداها و هواداران آنان در ستادهای انتخاباتی و در فضای مجازی، اقدام به سلسله مباحث اخلاقی با موضوع «اخلاق انتخاباتی» کرده است که امیدواریم با عمل به این نکات اخلاقی که اسلام و آموزه های آن به این موضوع تاکید فراوانی دارد، بتوانیم انتخاباتی در شان نظام جمهوری اسلامی و ملت غیور ایران داشته باشیم.
این سلسله مباحث هر روز تقدیم مخاطبان می شود:
درآمد
جمهوریت یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده نظام مقدس جمهوری اسلامی است که در جهت عینیت بخشیدن به آن، همه ساله، انتخابات متعدد و مهمی برگزار می گردد و مقام های عالی رتبه و منصب های مهمی به وسیله مردم، با واسطه یا بدون واسطه انتخاب می شوند. در هر انتخابات، افراد و گروه های مختلف با افکار و اهداف متفاوت می کوشند با ارائه شایستگی های خود، در رقابتی طاقت فرسا، آرای مردم را از آن خود کنند تا توفیق خدمت هر چه بیشتر به مردم و نظام اسلامی و رضایت خدا را به دست آورند.
به همین دلیل، از آغاز تا پایان تبلیغات و از پیروزی یا شکست تا پس از آن، افراد و گروه ها، نامزدها و هوادارانشان و پیروز شدگان و شکست خوردگان در انتخابات باید، در همه حال، اخلاق و آداب اسلامی را رعایت کنند و از انصاف و عدالت خارج نشوند که توفیق خدمت و رضایت خداوند جز از این طریق به دست نمی آید. بنابراین، تبیین انتخابات با تمامی مراحل و جنبه های آن از دیدگاه احادیث و آیات الهی امری بسیار ارزشمند و پسندیده است تا با عمل به آن الگویی مناسب در اختیار جهانیان و همه پویندگان راه حق قرار دهیم و راه و روش خود را از جویندگان زر و زور و قدرت جدا کنیم که «ما تشنگان خدمتیم، نه شیفتگان قدرت» و خداخواهیم، نه دنیاطلب و خودخواه.
اخلاق انتخاباتی نامزدها و معیار تقدم خود بر دیگران
آنان که در صدد ورود به عرصه انتخابات هستند و قصد نامزدی و تصدی پست های مهم در نظام اسلامی را دارند لازم است معیارهایی را در وجود خود جستجو کنند و در صورت وجود چنین ملاک ها و صفاتی وارد عرصه انتخابات گردند آن معیارها عبارت اند از:
۱. عبادت و بندگی خدا کردن
وی باید «در تمام مشغولیت (شبانه روز) در اجرای اوامر الهی و (ترک کننده) آن چیزی هایی باشد که خداوند آنها را نهی کرده است.» با یاد خدا، قلبش به مقام اطمینان و آرامش برسد و در تمامی مراحل زندگی از یاد خدا غافل نشود. اگر در همه لحظه ها، خود را در محضر خداوند - سبحانه و تعالی - دید، تمامی کارهایش رنگ و بوی خدایی می گیرد که: «صبغة الله و من أَحسنُ مِن اللّه صبغة». در اینجاست که شیفته جاه و مقام دنیا و رزق و برق این عروس هزار داماد نخواهد شد؛ عبادت را جز در خدمت به خلق نخواهد دید و در نتیجه، انجام کارهای مدیریتی و حکومتی را وسیله ای برای قرب به پروردگار می بیند. یاد خدا، به آدمی بینش می دهد و او را در مشکلات یاری می کند و موجب موفقیت در کارها می شود. اگر نامزدی برای تصدی امور ملت وارد عرصه رقابت انتخاباتی شد، در حالی که دنیا او را به خود مشغول کرده و از یاد خدا غافل شده است، این غفلت به سقوط او در منجلاب نیستی و ورود او به زندان دنیا می انجامد.
۲. داشتن نوآوری، تخصص و تجربه در امور مدیریتی
اسلام این اصل عقلی را که «باید کار را به کاردان سپرد» قبول دارد و در آموزه های خود آموزش می دهد که اداره امور در بخش های گوناگون جامعه، باید به کسی سپرده شود که دانش آن کار را داشته باشد و به اصطلاح، اهل فن باشد.
قرآن کریم به عنوان اصلی کلی، پیروان خویش را این گونه راهنمایی می کند: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ همیشه آگاهی های خود را از آگاهان و دانشمندان بگیرید». (نحل: ۴۳)
برخورداری از عقل سلیم و استفاده بهینه از اندیشه و تجربه و علم دیگر انسان ها، فرد را نیرومند می سازد و از لغزش های آنان می کاهد، چنان که امیر المؤمنین علی علیه السلام می فرماید: «العقل غریزةٌ یزیدُ بالعلم و التجارب؛ عقل، غریزه ای است که با علم و تجربه زیاد می شود».
ایشان در جایی دیگر می فرماید: «من قلت تجربتُهُ خُدِعَ، و مَن کَثُرت تجربَتُهُ قلت غرَّتُهُ؛ کسی که کم تجربه بود، فریب خورد و کسی که تجربه اش زیاد بود، لغزش هایش کم گردید».
به همین دلیل، در نامه ۵۳ و ۷۳ به والیان خود در بیان معیارهای مدیران حکومتی می نویسد: «و توخّ منهم اهل تجربة و الحیاء؛ آنان را از میان مردم باتجربه و باحیا برگزین».
فردی که می خواهد بر مسند مدیریت کلان کشور تکیه زند، باید دارای تجربه و تخصص و نوآوری باشد. پس باید ببیند که اگر چنین ویژگی را ندارد، میدان را برای کسانی که از دانایی و تجربه و تخصص کافی برای مدیریتی کلان برخوردارند، باز بگذارد.
او باید با نگاهی عمیق به خود بیاندیشد و مشورت صالحان و اهل اندیشه و تجربه را فرا راه خود قرار دهد. به سخنان چاپلوسانه اطرافیان گوش فرا ندهد و میان تلاش و تجربه، حکم به تساوی ندهد؛ زیرا گاهی شخص گمان می کند چون بسیار اهل تلاش بوده، در نتیجه، با تجربه است، در حالی که برای کسب تجربه، عمری را باید پشت سر گذاشت و نشیب و فرازها را باید پیمود تا شخص باتجربه گردد.
امام علی علیه السلام در این باره می فرماید: «رأی الشیخ احب من جَلَد الغلام؛ اندیشه پیر نزد من از تلاش جوان خوشایندتر است.»در امثال آمده است:
هرچه در آینه، جوان بیند پیر در خشت خام آن بیند
و مولانا جلال الدین بلخی در مثنوی معنوی می گوید:
آنچه تو در آینه بینی عیان پیر اندر خشت بیند بیش از آن
۳. پایداری در برابر مشکلات
پایداری در برابر مشکلات، جدیت در کارها و پشتکار، یکی دیگر از ویژگی هایی است که رهبران و حاکمان باید از آن بهره مند باشند. این عوامل، زمینه ساز نفوذ مدیران و رهبران در پیروان و به وجود آمدن قدرت شخصی می شود.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید: «ما ادرک المَجدَ مَنْ فاتَهُ الجدّ؛ کسی که کوشش نکرد، به بزرگی نرسید».
یکی دیگر از نشانه های پایداری در برابر مشکلات، برخورداری از سعه صدر به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای مدیریتی است، چنان که امام علی علیه السلام می فرماید: «آلة الرّئاسة سعة الصدر؛ ابزار ریاست سعه صدر است».
پس نامزد باید آمادگی اش برای پذیرش مشکلات و شکیبایی و استقامتش در راه حق بسیار بالا باشد.
علی بن ابی طالب علیه السلام می فرماید:
خض الغمراتِ للحقِ حیث کان، تفقه فی الدین و عَوِّد نفسک التصبّر علی المکروه و نعم الخلق التصبر فی الحق و الْجَاءَ نفسک فی امورک کلها الی الهک فانک تلجئها الی کهف حریز و مانع عزیز.
برای حق، در مشکلات و سختی ها شنا کن. شناخت خود را در دین به کمال رسان. خود را برای استقامت در برابر مشکلات عادت ده؛ که شکیبایی در راه حق، عادتی پسندیده است. در تمام کارها خود را به خدا واگذار؛ که به پناهگاه مطمئن و نیرومندی رسیده ای.
آری، بردباری و استقامت در برابر مشکلات، نشانه بلند همتی است و «هر که همتش بزرگ باشد، مقصدش عالی است.» چنین است که «ارزش آدمی به قدر همت اوست».
بود هر مرد را قیمت به همّت به همّت می توان دانست قیمت
عبد الرحمن جامی نیز در این باره می گوید:
خیر هر کس به قدر همت اوست همت مرد راه قیمت اوست
کی توانی شناخت قیمت مرد تا ندانی که چیست همت مرد
۴. برخورداری از بینش
بینش هنگامی که از یقین حاصل شد و این یقین بر پایه ایمان استوار گردید می توان همچون دژی محکم در برابر ناملایمات و ستم و بی عدالتی ایستاد و از این رهگذر، از سرچشمه زلال حقیقت سیراب شد. بنابراین، اهل بصیرت می شنوند، می بینند، نگاه می کنند، از عبرت ها بهره می گیرند، آن گاه راه های روشنی را می پیمایند و از افتادن در پرتگاه ها دوری می کنند.
«از نظر اسلام، مدیریت یک تشکیلات به کسی واگذار می شود، که صرف نظر از ایمان و اعتقاد به ارزش های مکتبی، دانش اداره و آگاهی و بینش های لازم را داشته باشد... . اسلام نه تنها جلو نظرهای بدون بینش و آگاهی را می گیرد و مانع از این می شود که ناآگاهان، هدایت و ارشاد جامعه را بر عهده بگیرند، بلکه خطر عمل بدون علم را نیز گوشزد می کند و آن را یکی از موجبات فساد و انحطاط جامعه می داند.
رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده است: کسی که بدون آگاهی و دانش، کاری را انجام دهد، فسادش بیشتر از صلاحش خواهد بود».
به راستی، نامزدها پیش از ورود به عرصه رقابت باید به این آگاهی و بینش برسند تا بتوانند به جای مصلحت اندیشی ها، مصالح جامعه را در نظر بگیرند.
۵. اندیشیدن به آسایش مردم
کسی که هماره به فکر رفاه و آسایش مردم و با هواهای نفسانی خود در جنگ و ستیز باشد، هنگامی که بر مسند قدرت تکیه زد، فریفته جاه و مقام و ثروت دنیا نمی شود. پیروان و راسخان این کار تنها مؤمنان راستین هستند که به یاد خدا دل بسته اند.
امیرالمؤمنین علی در بیان مقام پرهیزکاران می فرماید:
نفس او از دستش در زحمت، ولی مردم در آسایشند. برای قیامت خود را به زحمت می افکند، ولی مردم را به رفاه و آسایش می رساند.
پس هدف از پذیرش مسئولیت، تنها رسیدن به قدرت و شهرت و ثروت نیست، بلکه هدف از به دست آوردن قدرت و حکومت، بازگرداندن نشانه های حق و دین در جایگاه خویش و اصلاح سرزمین هاست تا بندگان ستم دیده در امن و امان زندگی کنند.
۶. دوری از ریاست طلبی
یکی دیگر از آفت هایی که در این زمینه باید بدان توجه کرد، ریاست طلبی است. کسانی که در طلب برتری جویی بر بندگان خداوند هستند، جز برای نابودی خویش و دیگران گام برنمی دارند. امام صادق علیه السلام می فرماید:«من طلب الرئاسة هلک؛ هر که جویای ریاست باشد نابود شود.» آن حضرت در جایی دیگر فرموده است: «طلبتُ الرئاسة فوجدتها فی النصیحه العباد اللّه؛ ریاست را جستم و آن را در خیرخواهی بر بندگان خدا یافتم».
همچنین از امام باقر علیه السلام نقل شده است:
مال دوستی و جاه طلبی به دین مؤمن زودتر خسارت می زند تا حمله دو گرگ درنده به یک رمه بی شبان که یکی از جلو رمه حمله آورد و دیگری از عقب آن.
از جمع این روایت ها این نکته را می توان دریافت که ریاست طلبی اگر برای هوا و هوس و به دست آوردن انواع شهوت ها باشد، جز نابودی خود و دیگران، چیز دیگری به دنبال ندارد. از طرفی، اگر نیّت شخص، اصلاح امور مردم و خیرخواهی برای آنان و برپا داشتن حق و براندازی باطل باشد، امری پسندیده و نیکو است، ولی لازم است هماره مراقبه داشته باشد تا از مسیر حق منحرف نشود.
۷. پاسداری از استقلال و منافع کشور
یکی از مهم ترین وظایف پس از انتخابات برای برگزیده ملت، حفظ استقلال کشور و منافع مردم است تا کشور را از وابستگی به بیگانگان نجات دهد، نه اینکه کشور را بستر چپاول و امیال شیطانی بیگانگان کند.
نامزدهای انتخاباتی پیش از پیروزی در انتخابات و رسیدن به قدرت باید این ظرفیت و توان را در خود احساس کنند و از وابستگی خارجی و حمایت های معاندان داخلی بپرهیزند.
اخلاق انتخاباتی نامزدها در زمان انتخابات
پس از اطمینان شخص از خود برای معرفی شدن به عنوان نامزد، بحث اخلاق انتخاباتی مطرح می شود که برخی از آنها را به طور اختصار بیان می کنیم.
۱. اسراف نکردن در تبلیغات
به راستی، میزان در حوزه تبلیغات انتخاباتی چیست؟ آیا نامزدهای انتخابات می توانند با عنوان حفظ دین و اینکه جبهه مقابل بر حق نیست، دست به تبلیغات وسیع با هزینه های گزاف بزنند؟ یکی از آسیب ها، هزینه های هنگفتی است که صرف تبلیغات می شود. نامزدها به جای اینکه در صدد شناساندن خود به مردم باشند، مبالغی کلان را صرف تبلیغات می کنند که چیزی جز اسراف را به همراه ندارد. امیر المؤمنین علی علیه السلام می فرماید:
«مَنْ کانَ لَهُ مالٌ فایّاهُ وَ الفِساد؛ فانّ اِعْطاءَ المالِ فی غَیرِ وَجهٍ تَبْذیرٌ وَ اسرافٌ وَ هُوَ یَرفَعُ ذِکْرَ صاحبِهِ فی النّاسِ وَ یَضَعَهُ عِنْدَ اللّهِ.
هر که ثروتی دارد، مبادا آن را تباه کند؛ زیرا صرف کردن بی مورد آن، ریخت وپاش و اسراف است. این کار، او را در میان مردم بلند آوازه می کند، ولی نزد خدا بی مقدار می سازد.
البته برخی هم برای پیروزی خود، از اموال بیت المال استفاده و به هر شکل ممکن آن را توجیه می کنند. این کار اشتباه مضاعفی است؛ زیرا علاوه بر اسراف و تبذیر، از بیت المال برای مقاصد شخصی استفاده کرده اند.
امام باقر علیه السلام می فرماید: «اَلْمُسْرِفُون الذینَ یَسْتحلّون المَحارِمَ و یَسْفِکُونَ الدِّماءَ؛ اسراف کاران، آنانی هستند که حرام ها را حلال می شمارند و خون می ریزند».
۲. انصاف در گفتار
نامزد در دفاع از ایده ها و برنامه ها و معرفی خود باید در گفتار و کردار، جانب انصاف را داشته باشد و از حق کشی دوری کند. وی باید از فضای به وجود آمده در جهت قرب به خدا بهره برد و با سعه صدر در برابر کارشکنان، همچون دوستی مهربان باشد.
امام علی علیه السلام می فرماید:اَجْوَرُ السّیرةِ اَنْ تَنْصِفَ مِنَ النّاسِ وَ لا تُعامِلَهُم بِهِ؛ ستمکارانه ترین روش آن است که از مردم انصاف بخواهی، ولی خودت با آنان به انصاف رفتار نکنی».
انصاف در گفتار و کردار نسبت به خود و رقیبان موجب الفت دل ها خواهد شد و به دوستی ها را دوام خواهد بخشید که «الإنْصافَ یُؤَلِّفُ القلوبَ».
۳. احترام متقابل و دوری از تهمت
لازمه انتخابات سالم، ایجاد فضایِ سالم و دور از تشنج و فساد است. این امر محقق نخواهد شد، مگر با رعایت اصل «احترام متقابل» «هم دلی و هم بستگی» و دوری از «حرمت شکنی» و «تهمت و افترا».
تجربه نشان می دهد بیشترین ضربه که می توان به حاکمان و در فضای انتخابات به نامزدها وارد کرد، خیانت کردن، تهمت زدن و شایعه پراکنی است. بنابراین، افراد باید بکوشند خود را در جایگاه تهمت قرار ندهند. امام علی علیه السلام می فرماید: «مَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ مَواضِعَ التُّهْمَةِ فلا یَلُومَنَّ مَنْ اساءَ به الظنَّ؛ کسی که خود را در جایگاه تهمت قرار داده است، نباید جز خود را نکوهش کند».
از آنجا که انسان با هم نشین خود شناخته می شود، باید هوشیار باشد که در هر مجلسی شرکت نکند و با هر کسی نشست و برخاست نداشته باشد.
امیر المؤمنین علی علیه السلام می فرماید:
ایّاکَ وَ مَواضِعَ التُّهْمَةِ وَ المَجْلِسَ المظنونِ بالسوء، فانَّ قَرینَ السوءِ تغُزُّ جَلیسَهُ.
از رفت و آمد به جاهای تهمت برانگیز و مجلس هایی که گمان بد به آنها برده می شود، بپرهیز؛ زیرا دوست بد، هم نشین خود را می فریبد.
۴. پرهیز از دادن وعده های واهی
معمولاً صحنه انتخابات، نامزدها را ناچار می کند در جمع هواداران خود وعده هایی را بدهند که قادر به انجام آنها نیستند. متأسفانه برخی وعده ها در اثر فکر نکردن به عاقبت آن و در فضای به وجود آمده گفته می شود. در این شرایط باید هنگام گفتار با تأمل و از روی تعقل سخن گفت.
امام صادق علیه السلام می فرماید: «لا تعِدَنَّ اخاک وَعَداً لیس فی یدک وفاؤهُ؛ هرگز به برادرت وعده ای نده که انجام آن به دست تو نیست».
قرآن مجید در سوره صف درباره انسان هایی که به گفتار خویش عمل نمی کنند، می فرماید:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ.
هان ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزهایی می گویید که به آنها عمل نمی کنید. خدای تعالی سخت به خشم می آید که چیزی را بگویید که بدان عمل نمی کنید.
همچنین امام علی علیه السلام می فرماید: «وعدُ الکریم نقد و تعجیل، وعد اللئیم تسویفٌ و تعلیل؛ وعده شخص بزرگوار، نقد و فوری است و وعده شخص فرومایه، امروز و فردا کردن و با بهانه جویی همراه است».
۵. پرهیز از شعارزدگی
برخی نامزدها در زمان برگزاری انتخابات، شعار هایی را سر می دهند که قادر به انجام آنها نیستند. این گونه شعار گرایی، حکم فریب مردم را دارد و از منظر شرع و اخلاق، نکوهیده و ناپسند است. بنابراین، انسان های صالح، گوی سبقت را در میدان عمل از هم می ربایند و خدمت به خلق را نردبان قرب به خداوند متعال قرار می دهند. آنان از سخنان به ظاهر خوش آب و رنگ، ولی بی پایه که توان انجام دادن آن را ندارند، دوری می کنند. حضرت علی علیه السلام درباره پیروان و اصحاب جمل می فرماید:
وَ قَد ارعَدوا و اَبْرَقوا، و مع هذین الامرین الفَشَلُ، و لَسْنا نُرعِدُ حتی نُوقِعَ و لا نُسِلُ حتی نُمْطِرا.
چون رعد خروشیدند و چون برق درخشیدند، ولی کاری از پیش نبردند و سرانجام سست گردیدند. ما این گونه نیستیم. تا عمل نکنیم، رعد و برقی نداریم و تا نباریم، سیل جاری نمی سازیم.
آن حضرت، یکی از علل شکست کوفیان را سردادن ادعاها و شعارهای تند می داند، به گونه ای که در میدان عمل هیچ گونه یاری نمی کنند:
ای مردم کوفه! بدن های شما در کنار هم، ولی افکار و خاسته های شما پراکنده است. سخنان ادعایی شما، سنگ های سخت را می شکند، ولی رفتار سست شما، دشمنان را امیدوار می سازد. در خانه هایتان که نشسته اید ادعاها و شعارهای تند سر می دهید، ولی در روز نبرد می گویید: ای جنگ، از ما دور شو و فرار می کنید. آن کسی که از شما یاری خواهد، خوار است و قلب رها کننده شما آسایش ندارد. بهانه های نابخردانه می آورید. چون بدهکاران خواهان مهلت، از من مهلت می طلبید و برای مبارزه سستی می کنید.
۶. پرهیز از اختلافات
در هر جامعه ای، سلیقه های گوناگون وجوددارد. با این حال گروه ها باید با وجود اختلاف سلیقه ها و تعدد آرا در برابر منافع مشترک خود (ملی - مذهبی) وحدت کلمه داشته باشند و از تفرقه و اختلاف به شدت بپرهیزند. آنان باید تنها برای رضای خدا و ادای تکلیف الهی به عرصه رقابت قدم بگذارند. پس پیروز شدن یا ناکامی در انتخابات برایشان تفاوتی نمی کند؛ زیرا در هر دو حالت، به تکلیف خود عمل کرده اند.
نامزدها باید بکوشند از هوا و هوس و نیرنگ و فریب افراد بپرهیزند و از تجاوز به حقوق دیگر نامزدها و هواداران آنها خودداری کنند؛ زیرا اهانت به هر شکل ممکن، وحدت کلمه را از بین می برد و زمینه حق کشی و انحراف را پدید می آورد.
باید فضایی سالم و آرام فراهم کرد تا مردم بتوانند به درستی و با فراغ بال، درباره نامزدها، برنامه ها، شعارها و اهداف آنان تصمیم گیری کنند. اختلاف، فضایی را ایجاد می کند که قوه فکر و عقل در آن از کار می افتد و تنها پیروی از هوا و هوس و تعصب های خشک و نادانی برجای می ماند. همین امر ما را به ورطه نابودی و هلاک نزدیک می کند.
حضرت علی علیه السلام درباره اثر اختلاف می فرماید: «الخلاف یهدم الرأی؛ اختلاف، نابود کننده اندیشه است».
معمولاً ریشه اختلاف ها، نادانی است و اگر نادانی نبود، هرگز اختلاف پدید نمی آمد.
امیر مؤمنان علی علیه السلام در بیان این معنی می فرماید: «لَو سَکَتَ الجاهلُ ما اخْتَلفَ الناسُ؛ اگر نادان خاموشی می گزید، مردم دچار اختلاف نمی شدند».
۷. دوری از فریب کاری
حال و هوای انتخابات، برخی از نامزدها را برای کسب آرای بیشتر و در نهایت، پیروزی در انتخابات، آگاهانه یا ناآگاهانه، به سمتی پیش می برد که دست به فریب کاری و نیرنگ بازی و حیله گری می زنند. نامزدها و هواداران آنها باید با پرهیز از این گونه رفتارها، این سخن از پیامبر گرامی اسلام را آویزه گوش خود کنند که می فرماید:
کسی که مسلمان باشد، نه نیرنگ می زند و نه حیله گری می کند؛ زیرا از جبرئیل علیه السلام شنیدم که می گوید: همانا نیرنگ و حیله گری در آتشند.
باز هم به کلامی از مولای متقیان، امیر مؤمنان علی علیه السلام تمسک می جوییم که فرمود:
ما در زمانه ای به سر می بریم که بیشتر مردم آن غدّاری و خیانت را زیرکی می دانند و افراد بی خبر و نادان، این عده را به خوش فکری نسبت می دهند. آنهارا چه می شود! خدایشان بکشد! گاه باشد که مرد آزموده و دانا به زیر و زبر امور، در هر موردی، حیله و نیرنگ آن را می داند، ولی اوامر و نواهی خدا مانع می شود و با آنکه می داند و می تواند این حیله ها را به کار بندد، ولی آنها را رها می کند. در مقابل، کسی که در دین هیچ پروایی ندارد، فرصت را برای به کار بستن این ترفندها و نیرنگ ها غنیمت می شمرد.
بنابراین، در جامعه ای دین مدار، شایسته نیست که نامزدها برای کسب آرای بیشتر، به خدعه و نیرنگ رو آورند.
اخلاق انتخاباتی هواداران نامزدها در زمان انتخابات
امام خمینی رحمه الله فرموده است: «میزان، رأی مردم است.» در انتخابات آزاد، میزان رأی مردم است تا با دقت در انتخابات، نامزد اصلح را برگزینند.
در این مجال، به بررسی اخلاق انتخاباتی رأی دهنده گان در چند مرحله می پردازیم.
۱. تحقیق مردم در مورد نامزدها
در این مرحله می توان از دو شیوه استفاده کرد. ابتدا باید تفکر و تعقل را سرلوحه کار خوش قرار داد تا از این رهگذر بتوان نامزد اصلح را از میان نامزدها برگزید.
امام علی علیه السلام می فرماید: «رأی الرجل میزان عقله؛ نظر یک فرد میزان عقل اوست».
در مرحله بعد، اگر از این راه به نتیجه نرسید، به وسیله مشورت با صاحبان عقل و اندیشه به انتخابی صحیح رهنمون شود. امام صادق علیه السلام می فرماید: «شاور فی امرک، الذین یخشون اللّه عز و جل؛ در امور خود با کسانی که از خدا می ترسند، مشورت بکن.» امام علی علیه السلام نیز در بیان این معنی می فرماید: «مَنْ شاوَرَ ذَوی الْبابَ دُلَّ علی الصّوابِ؛ هر کس با صاحبان عقل و اندیشه مشورت کند، به راه راست هدایت می شود.» باید در زمان انتخابات توجه داشت که نامزد باید ویژگی های زیر را دارا باشد:
الف) برخورداری از شعور و آینده نگری
امام علی علیه السلام می فرماید: «ای مالک، (افراد صالح را انتخاب کن)؛ زیرا آنان از نظر بصیرت، بسیار دوراندیشند».
ب) داشتن تعهد و تجربه
حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر می فرماید: «در کارهای کارگزارانت اندیشه کن... و افراد با تجربه و پاک تر را از میان آنان برگزین».
ج)پرهیزکاری
امیر المؤمنین علی علیه السلام در بیان این معنی می فرماید
کارهایت را به بهترین کارگزارهایت بسپار و نامه های سری و نقشه ها و طرح های پنهان خود را در اختیار کسی بگذار که دارای اساسی ترین اصول اخلاقی باشد؛ کسانی که موقعیت و مقام آنان را سرمست و مغرور نسازد.
د) امانت داری
قدرت، امانتی است که از جانب مردم به برگزیده ملت واگذار می شود. شایسته است که مردم، معتمدی امین را برای تصدی این امر برگزینند تا بتواند از امانت مردم پاسداری کند. می دانیم که برترین ایمان، امانت داری است و زشت ترین اخلاق، خیانت ورزی است.
حضرت علی علیه السلام در عهدنامه خود به مالک اشتر می فرماید:
به کسانی اعتماد کن که در میان مردم خوش سابقه تر و در امانت داری معروفند و این خود بهترین دلیل است بر فرمانبرداری تو از خداوند و کسی که کار را به دست تو سپرده است.
ه) حسن سابقه و اصالت خانوادگی
بایسته است که مردم در انتخاب خود این دو ویژگی را در نظر بگیرند. امام علی علیه السلام به مالک اشتر می فرماید:
(ای مالک) در کارهای کارگزاران خود اندیشه کن... و آنها را از خانواده های صالح و پیشگام در اسلام برگزین؛ زیرا که این دسته از نظر اخلاقی، بسیار گرامی و از نظر شرف و آبرو بسیار شایسته هستند.
و) ساده زیستی
کسانی که تهذیب نفس ندارند، معمولا دچار طمع ورزی و حب به دنیا می شوند. پس مردم باید در زمان انتخاب به این امر توجه داشته باشند که فرد منتخب، ساده زیست باشد و اسیر دنیا نباشد.امام علی علیه السلام می فرماید: «کسی مستحق آقایی و بزرگی قوم است که چیزهای طمع انگیز او را به طمع نیاندازد».
همچنین آن حضرت فرموده است: «آدمی بزرگ و نماینده اجتماع خود نمی شود، مگر اینکه برایش فرق نکند چه لباسی می پوشد».
ح) خدمت به محرومان
کسی که خود کاخ نشین باشد، چگونه می تواند درد و رنج مستضعفان و کوخ نشینان را درک کند؟ فردی که احساس خدمت گذاری به مردم را نداشته باشد، چگونه شایسته انتخاب است؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «سید القوم خادمهم؛ بزرگ اجتماع خدمت گزار آنان است.» و امام علی علیه السلام درباره مسئولیت مدیران می فرماید:
خدا را، خدا را، در مورد طبقه پایین، آنها را که راه چاره ندارند؛ یعنی مستمندان و نیازمندان و از کار افتادگان. در این طبقه هم کسانی هستند که دست سؤال دارند و هم افرادی که باید به آنها بدون درخواست بخشش کرد. بنابراین، بر آنچه خداوند در مورد آنان به تو دستور داده است، عمل کن.
ط) برخورداری از سعه صدر
تصدی مسئولیت حکومتی؛ یعنی رویارویی با مشکلات سخت و توان فرسا. هنگامی که منتخب، شرح صدر نداشته باشد، امور مملکتی دچار مشکل خواهد شد. به همین دلیل، کارشناسان امور مدیریتی، سعه صدر را ستون مدیریت مدیر می دانند که در صورت نبود آن، پایه های مدیریت تشکیلات، سست خواهد شد. حضرت علی علیه السلام فرموده است:
از میان مردم، برترین فرد در نزد خود را برای حکمرانی بین مردم برگزین؛ از کسانی که مراجعه فراوان آنها را در تنگنا قرار ندهد و برخورد مخالفان با یکدیگر، او را به خشم و کج خلقی وا ندارد و در اشتباهاتش پافشاری نکند و بازگشت به حق هنگامی که بر آنها روشن شد بر او سخت نباشد.
۲. معرفی نامزد اصلح
چنانچه ویژگی هایی که تا کنون برای انتخاب نامزد اصلح برشمردیم، برای فردی احراز نشد، باید با تحقیق و بررسی از افراد معتمد، و به دست آوردن مدارک و شواهد مستدل از برادران و خواهران دینی خود، در این فریضه اجتماعی و سیاسی شرکت کنید.
در پایان، چند نکته را یادآوری می کنیم:
الف) مردم باید از شتاب زدگی در تصمیم گیری ها بپرهیزند و پس از تحقیق لازم، افرادی باتقوا، عاقل، عادل و اهل عمل را برگزینند و از تقلید کورکورانه از افراد یا احزاب دوری کنند.
ب) از تحقیر نامزدها و هواداران بپرهیزند. در جلسه های نامزدهای انتخاباتی، از پرسش های بی جا خودداری و حرمت یکدیگر را رعایت کنند. ویژگی شرکت در جلسه ها، آشنایی بیشتر با دیدگاها و برنامه های نامزدهاست.
ج) از مجادله با افراد و گروه ها که موجب هتک حرمت نامزدها می شوند، پرهیز کنند و با حفظ وقار انتخاباتی، واقع نگری را پیشه سازند.
د) نامزدهایی را انتخاب کنند که تابع رهبری و ولایت فقیه باشند.
ه) همگی دست به دست هم دهند تا انتخاباتی سالم و آزاد و پرشور انجام شود؛ انتخاباتی که نشانه اراده ملت باشد.
وظایف نامزد برگزیده مردم پس از انتخاب شدن
۱. شکرگزاری
برگزیده مردم را سزاست تا به شکرانه نعمتی که به واسطه مردم به او داده شده است، در فکر احیای حق و ابطال باطل باشد و از حرام ها دوری کند. او علاوه بر سپاس گزاری از خدا باید سپاس گزار مردم نیز باشد. سید الساجدین علیه السلام در بیانی زیبا و رسا می فرماید:
حق کسی که به تو نیکی می کند، این است که از او تشکر کنی و نیکش را به زبان آوری و از وی به خوبی یاد کنی و میان خود و خدای عزوجل برایش خالصانه دعا کنی. اگر چنین کنی، بی گمان، پنهانی و آشکارا از او تشکر کرده باشی. وانگهی اگر روزی توانستی نیکی او را جبران کنی، جبران کن.
۲. پرهیز از تحقیر رقیبان
یکی از رفتارهای ناسالم، غیر اخلاقی و غیر انسانی پس از پیروزی انتخابات، تحقیر احزاب یا نامزدهای دیگر و حتی هواداران آنهاست. چنین کاری نشان دهنده پلیدی درون آدمی است. پیامبر اکرم می فرماید: «حَسْبُ ابنُ آدم مِنَ الشَّرّ اَنْ یُحَقِّر اخاهُ المسلم؛ در بدی فرزند آدم همین بس که برادر مسلمان خود را کوچک شمارد».
در روایت دیگری از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: «هیچ مسلمانی را خوار و حقیر مشمار؛ زیرا کوچک آنان هم نزد خداوند بزرگ است».
۳. وفاداری
«وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا؛ آنان که چون عهد بندند، به عهد خود وفادارند». (بقره: ۱۷۷)
بایسته است برگزیده ملت، صداقت خود را به وفاداری امانتی که از طرف خدای تعالی و مردم به عهده او واگذار شده است، نشان دهد؛ زیرا بهترین صداقت، وفای به عهد است. عهدی که با مردم می بندد تا در خدمت آنان باشد. علی بن ابی طالب علیه السلام می فرماید: «احسن الصدق الوفاء بالعهد؛ بهترین صداقت، وفای به عهد است».
