به گزارش خبرگزاری حوزه, خانم طیبه قائمی بافقی، دانشجوی دکتری مدرسی اخلاق اسلامی، طلبه سطح ۳ تعلیم و تربیت اسلامی در این نوشتار سعی کرده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری-دختری مورد تدقیق قرار دهد و راهبردهای مؤثر عملی پیشنهاد کند.
نقش پدر در خانواده تأثیر فوق‌العاده مهمی بر سلامت روحی، روانی و جسمی فرزندان دارد. بنابراین پدری که، تمایل به بهبود و تقویت سلامت روانی خانواده خصوصا دختران خود که به اذعان همه روان‌شناسان آنها را پدری‌تر می‌دانند باید کیفیت روابط خود را ارتقاء دهد که این مهارت با کمک اندیشمندان مختلف سهل‌تر می‌شود.
اگر نگاهی دقیق، علمی و موشکافانه به رابطه پدری-دختری داشته باشیم درمی‌یابیم، این مساله موضوعی فرادینی، فراملیتی می‌باشد که برساختی فطری دارد و در عین اخذ مشترکات بحث در هر مکتب، آئین و روشی خروجی تربیتی متناسب با ارزش‌های خود را به همراه خواهد داشت. لذا می‌توان از مشترکات موضوع رابطه پدری-دختری به عنوان اصول عام اخلاقی یاد کرد که انحصار به زمان و مکان خاصی نداشته بلکه کاربردی عمومی دارد که برای تمام افراد با سلایق گوناگون که قائل به بنیان خانواده باشند، مفید فایده خواهد بود.
یک اصل عام که همواره در اسلام مورد تأکید است و ضروری است اینجا متذکر شویم تاثیرگذاری عمل بر نتیجه است. «وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَی». ﴿نجم/۳۹﴾ بدان معنی که اگر ما به دنبال نتیجه مطلوب هستیم باید روی عمل شایسته خود سرمایه‌گذاری کنیم. برای داشتن نسلی نیکو والدین روی خود کار کنند. زیرا همان گونه که حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَی اَلْفِطْرَةِ وَ إِنَّمَا أَبَوَاهُ یُهَوِّدَانِهِ وَ یُنَصِّرَانِهِ وَ یُمَجِّسَانِهِ».[۱]
بنابراین قرآن کریم خطاب به والدین می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها هستند نگاه دارید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ».﴿تحریم/۶﴾
این دستورالعمل بایست سنگ بنای خانواده در تمام مراحل، اعم از ازدواج، تولد و تربیت فرزند، و با برنامه‌ریزی صحیح و با نهایت دقت از سوی زوجین خصوصا مرد تعقیب شود. زیرا قوامیت مرد و حق زن و فرزند منحصر در تأمین هزینه زندگی و مسکن و تغذیه آنها نیست، مهم‌تر از آن، توجه به نیازهای ایمانی و معنوی روح و جان آنها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است.
در راستای این برنامه درازمدت و مهم به مرد توصیه می‌شود در اولین مرحله تشکیل خانواده یعنی انتخاب همسر دقت نظر لازم را داشته باشد تا بستر تربیتی مناسبی در کنار مراقبت نفس خودش برای تربیت فرزندانش و داشتن خانواده خدامحور که دور از غضب و آتش خشم پروردگار فراهم نماید. امام صادق (علیه‌السلام) درباره اهمیت توجه به ملاک‌های انتخاب همسر فرمودند: «انظر این تضع نفسک و من تشرکه فی مالک و تطلعه علی دینک و سرک؛ خوب دقت کن که خودت را در کجا می‌نهی و چه کسی را در مالت شریک می‌گردانی و بر دین و اسرارت آگاه می‌سازی».[۳]
از سوی دیگر دختر رحمتی مضاعف برای رستگاری پدر تلقی می‌شود. در روایتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «مَن کانتْ لَه ابنةٌ فأدّبَها و أحْسَنَ أدَبها و علّمَها فأحْسَنَ تعلیمَها؛ فأوسَعَ علَیها مِن نِعمِ اللّه ِ الّتی أسبَغَ علَیهِ کانَتْ لَه و سِتْرا مِن النّارِ: هرکه دختری داشته باشد و خوب تربیتش کند و او را به خوبی دانش بیاموزد و از نعمت‌هایی که خداوند به او عطا کرده به وفور بهره‌مندش کند، آن دختر، سپر و پوشش پدر در برابر آتش دوزخ خواهد بود».[۴]
نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) که در اخلاق و رویکرد خانوادگی در کنار سایر خصایل سرآمد صاحبان کرامت اخلاق هستند در زمانی که اوج بی‌توجهی به دختر می‌شد، بهترین رفتار و را عمل و توصیه می‌کردند. از خالد بن برقی وارد است که: «بُشِّرَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) بِابْنَةٍ فَنَظَرَ فِی وُجُوهِ أَصْحَابِهِ فَرَأَی الْکَرَاهَةَ فِیهِمْ فَقَالَ مَا لَکُمْ رَیْحَانَةٌ أَشَمُّهَا وَ رِزْقُهَا عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَانَ ص أَبَا بَنَاتٍ؛ رسول خدا را به میلاد دخترش فاطمه بشارت دادند؛ در چهره اصحاب خود نگریست و آنان را ناراحت یافت، فرمود: شما را چه می‌شود. (او همچون) شاخه ریحانی است که او را می‌بویم و روزیش بر خداوند عزّ و جلّ است».[۵]
در روایات فراوانی ارزش و احترام خاصی برای فرزند دختر بیان شده است. از جمله: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «نِعْمَ الْوَلَدُ الْبَنَاتُ مُلْطِفَاتٌ مُجَهِّزَاتٌ مُونِسَاتٌ مُبَارَکَاتٌ مُفَلِّیَات؛ دختران چه فرزندان خوبی هستند: مهربان، باجهاز، اهل انس و الفت، با برکت و با نظافت می‌باشند».[۶] همچنین از امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده که فرمودند: «البنون نعم و البنات حسنات واللَّه یسأل عن النعیم و یثیت علی الحسنات» «پسران نعمت خدایند و دختران نیکی‌هایند و خداوند از نعمت‌ها سؤال می‌کند و بر نیکی‌ها پاداش می‌دهد» [۷] و در عبارت دیگری می‌فرمایند: «اَلبَناتُ حَسَناتٌ و َالبَنُونَ نِعَمٌ فَالحَسَناتُ تُثابُ عَلَیهِنَّ و َالنِّعمَةُ تُسأَلُ عَنها؛ دختران خوبیها و پسران نعمتاند، به خوبیها ثواب میدهند و از نعمت‌ها سئوال می‌شود».[۸]
اسلام باتوجه به اهمیت سلامت روانی، عاطفی دختران به عنوان عنصر نسل‌پرور بشریت، تا به تعالی شایسته انسانی و دستیابی به عدم تبعیض و تحقیر دختران در خانواده، پیامبر (صلی الله علیه و آله) با اشاره به حفظ عزّت و ارزشمندی فرزند و عوارض روانی عملکردهای نامطلوب، نسبت به دختر فرمود: «مَن کَانَت لَهُ أُنثَی فَلَم یُؤذِهَا وَ لَم یُهنِها وَ لَم یُؤثِر وُلدَهُ عَلَیهَا أَدخَلَهُ اللّهُ الجَنَّهَ؛ کسی که فرزند دختری داشته باشد و او را اذیت نکند و توهین نکند و پسر را بر او ترجیح ندهد، خداوند، او را وارد بهشت می‌کند».[۹]
بلکه به این بسنده نکرده و اولویت‌بخشی دختر را به پدر و مادر توصیه می‌کند تا سعی نمایند در صورت تهیه هدیه از دخترشان شروع کنند؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این رابطه می‌فرمایند: «مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتُرِیَ تُحْفَةً فَحَمَلَهَا الی عِیَالِهِ کان کحامل صَدَقَةَ الی قَوْمٍ مَحَاوِیجَ ولیبدا بالاناث قَبْلَ الذکور فَانٍ مَنْ فَرَّحَ ابْنَتَهُ فکانما أَعْتَقَ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ اسماعیل...؛ هر کس به بازار رود و هدیهای برای خانوادهاش بخرد و ببرد، [پاداش او] مانند کسی است که برای نیازمندان صدقه میبرد. [و هنگامی که هدیه را به خانه میبرد]، باید، قبل از پسران، به دختران بدهد، زیرا کسی که دخترش را شادمان کند، مانند کسی است که یک بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است».[۱۰]
اگر خانواده با این توصیه‌ها شکل گیرد و راهبری شود محیط امنی خواهد شد که تمام اعضا با آرامش و سلامت روان، با نشاط و مهربانی و صمیمیت به رشد و بالندگی رسیده و خواهند توانست در اوج شکوفایی و کارآمدی در خانواده و اجتماع حاضر شده و متناسب استعداد و قابلیت خود در پیشبرد اهداف شخصی و اجتماعی موثر باشند.
منابع
[۱] عدة الداعی و نجاح الساعی، جلد۱، صفحه۳۳۲، http://noo.rs/ZT۵ke
[۲] کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، کافی، قم: دار الحدیث، ۱۴۲۹ق، ج ٥، ص٣٢٣.
[۳] همان، ج۱۱، ص۳۳۶.
[۴] میزان الحکمه، جلد ۱، ص ۱۰۷
[۵] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۳۶۵.
[۶] همان، ج۲۱ ص۳۶۲.
[۷] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، جلد۲، صفحه۲۰۵، تبریز: بی‌نا، ۱۳۸۱ش.
[۸] حرانی، ابن شعبه، حسین بن روح، تحف العقول، قم: جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق، ص۳۸۲.
[۹] نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق ج۲، ص۱۱۸.
[۱۰] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۵۱۴.
