حجت الاسلام مصطفی محسنی، کارشناس پاسخگویی به شبهات تاریخی، سوالاتی پیرامون مسئله شبهه‌شناسی را پاسخ داد که تقدیم شما فرهیختگان می‌شود.

* شبهه به چه معناست؟ توضیحی پیرامون چیستی و چرایی شبهه برای ما بفرمایید.

کلمه شبهه یعنی شبیه به حق؛ هیچ وقت کسی کلاغ را به عنوان قناری رنگ نمی‌کند که بفروشد؛ بلکه گنجشک را به جای قناری رنگ زده و به فروش می‌رساند، به این دلیل که باید بین حق و ناحق، حتما شباهتی وجود داشته باشد.

حق و ناحق بالاخره با همدیگر یک فاصله اساسی دارد، اما این فاصله را یک کارشناس و اهل فن می‌تواند تشخیص دهد.

باید جامعه را در زمینه شبهه شناسی و تشخیص حق و ناحق از همدیگر به سمت ارجاع به کارشناس و اهل فن سوق دهیم.

ما هنگامی که دندان درد داشته باشیم به سراغ دندانپزشک مراجعه خواهیم کرد و در مباحث تاریخی، حدیثی و اعتقادی حداقل راه این است که باید در مواقع شبهات موضوعی به کارشناس این موضوعات مراجعه کنیم.

چطور ما در طبابت جسم به سراغ کارشناس آن بخش مراجعه می‌کنیم، به همین جهت هم باید در این موضوعات به سراغ کارشناس مربوطه برویم.

چطور ممکن است که ما در مسئله دینی که اهمیتش به مراتب بیشتر از مسائل جسمی انسان است، مسئله مربوطه را به کارشناس ارجاع ندهیم و با صحبت غیرکارشناسی به حجت برسیم؟

بنابراین جامعه ما باید به این بلوغ برسد تا در مسائل مربوطه که دارای موضوعات مختلفی هستند، به کارشناس مربوطه مراجعه کند.

در حال حاضر بنده با سابقه بیست ساله حوزوی، اگر کسی در مورد حوزه حدیث سوال داشته باشد، جوابم این است که بنده کارشناس حدیث نیستم و باید به کارشناس حدیث مراجعه کنید.

* چرا دشمن شبهه ایجاد می کند؟

دشمن از دین ضربه اساسی خورده است و در ایام محرم، غدیر و فاطمیه به تناسب مناسبت‌ها، شبهات را مطرح می کند.

در سالهای اخیر ما به چشم خود مشاهده می‌کنیم که همه شبهات از یک سنخ هستند و در لباس جدیدی و با روش های مختلف، آن هم در دوره های مختلف القا می شوند.

من در چند سال اخیر در یک تاکسی با جوانی مواجه شدم که می گفت: تاکنون برای امام حسین علیه السلام عزاداری می کردم ولی از امسال دیگر عزاداری نمی کنم.

گفتم چرا؟

گفت به خاطر این که امام حسین علیه السلام گفته است که ایرانی ها را باید کشت و زنانشان را اسیر کرد؛ چون ایرانی ها دشمن ما هستند.

جالب بود که یکی از نشریات حوزه در همان سال از من جواب این شبهه را خواسته بودند تا در همان سال چاپ کنند.

در این شبهه، ۱۹ شیطنت وجود داشت و بنده شماره آن شخص را گرفتم و دو الی سه مورد از فنون این شبهه را برای او گفتم.

* دشمن به چه علت می خواهد جوانان مذهبی را از ما بگیرد؟

چون می ترسد که این جوان در مکتب امام حسین علیه السلام، قیام‌پرور شود.

اگر این جوان را فریب ندهند، در این قیام ممکن است که حاج قاسم یا محسن حججی تربیت شود.

قیام امام حسین علیه السلام یک دعوا نبود؛ خیلی از جنگ های مختلف در تاریخ وجود داشته است و حدود ۳۰۰ سال قبل در همین ایران ما در جنگ بین عثمانی و صفوی حدود ۴۰ هزار نفر فقط در یک جنگ کشته شده است و هیچ کدام از ما این مسائل تاریخ را جز برای شب امتحان بلد نیستیم؛ با این همه حال می‌بینیم که هیچ قیام و هیچ جنگی همانند مسئله عاشورا مهم نبوده است.

دشمن از این می‌ترسد که اگر این جوان در خیمه حضرت زینب سلام الله علیها بزرگ شود، ممکن است که چهار الی پنج جوان برای اسلام تربیت کرده و حتی به شهادت فرزندان خود نیز افتخار کند.

این موارد باعث می شود که دشمن تمام تلاش خود را برای ایجاد شبهه انجام دهد تا در این امر موفق باشد.

در یکی از شبهات می‌گویند که شما مگر دیوانه‌اید که برای امام حسین علیه السلامی که در ۱۴۰۰ سال پیش در یک جنگ اعراب کشته شده است، عزاداری می کنید؟ که در جواب باید گفت که به فرض من دیوانه‌ام که برای امام حسین علیه السلام عزاداری می کنم، اما شما را چه شده که هزاران میلیارد سرمایه گذاری می‌‎کنید تا مردم را از دین منصرف کنید؟ دلیل این همه هزینه شما برای انصراف مردم از دین و امام چیست؟

یعنی شما میلیارد ها دلار خرج می کنید که به من بگویید که شما دیوانه اید؟ مگر چنین چیزی امکان دارد؟

یک نفر دیوانه در کوچه راه برود و کسی برای او میلیاردها دلار خرج کند تا به دیگران بفهماند که این دیوانه است؟ اتفاقا شما در اینجا دیوانه هستید؛ پس نه من دیوانه ام، نه شما و هم شما می دانید که چه کار می کنید و هم من میدانم که چه نقشه‌ای در سر دارید.

من عزای امام حسین علیه السلام برگزار می‌کنم، چون این عزا، حاج قاسم و سید حسن نصراالله تحویل می دهد و تو هم برای اینکه سید حسن نصر الله و حاج قاسم ساخته نشود، میلیاردها دلار خرج می کنی.

* علت تولید این حجم از شبهه در فضای مجازی چیست؟

در تاریخ می بینیم که متوکل عباسی لعنه الله علیه، قبر امام حسین علیه السلام را خراب کرده است؛ سوال ما این است که متوکل چرا قبر امام علی علیه السلام را خراب نکرد؟

چون قبر امام علی علیه السلام در آن دوره برای او ضرر نداشت.

حرم امام حسین علیه السلام بود که قیام پرور بود.

در آن دوره هر کس می خواست علیه طاغوت قیام کند از قبر امام حسین علیه السلام شروع می کرد. در حال حاضر هم تخریب و ترور شخصیتی می کنند و می‌خواهند آن تصور ذهنی و قلبی امام حسین علیه السلام را از جوانان ما بگیرند.

علت اصلی اینکه این حجم از شبهه در فضای مجازی جولان داده می شود این است.

یک سلسه از شبهاتی که در فضای مجازی پخش می شود برای ایجاد تقابل با هویت ملی و هویت دینی است.

مثلا گزارشی را از تاریخ در مورد فتح ایران و حضور امام حسین علیه السلام در این فتح را به عنوان شبهه تقابل هویت دینی و ملی مطرح می کنند و دلیل طرح این شبهه این است که می خواهند مطرح کنند شما برای کسی عزاداری می کنید که ۱۴۰۰ سال پیش اجداد شما را کشته است.

کتاب های تاریخی گزارش نویس هستند و ما برای همین اصرار داریم که در اینچنین مواردی به کارشناس مربوطه مراجعه کنید.

مثلا می‌گوییم که الان در میدان انقلاب بین دو گروه سیاسی دعوایی اتفاق می افتد و از یک جوانی تقاضا می‌کنیم که یک گزارشی در این مورد بنویسد. این جوان گزارش خود را با تحقیق از تشکل بسیج تکمیل می کند؛ گزارشی که تشکل بسیج مثلا به بیان شعارهای ساختارشکنانه طرف مقابل و توهین آنها به شخصیتهای اسلامی و انقلاب می‌کند و این جوان را مجاب به گزارش نویسی در این حیطه می کند.

در این حالت این جوان کاری به راست و دروغ ماجرا ندارد و فقط گزارش را با گفته های تشکل‌های بسیج تکمیل می کند؛ در مقابل، این جوان شروع به تحقیق از طرف مقابل که مثلا انجمن اسلامی باشد، می کند و انجمن اسلامی می گوید که ما یک تجمع قانونی داشتیم و چند شعار در اعتراض به این مسئله دادیم؛ اما این افراد با لباس شخصی به ما حمله کردند و چندین نفر از ما را کشته و مجروح کردند و باز هم همین جوان کاری به راست و دروغ ماجرا ندارد و گزارش خود را تکمیل می کند و به همین روال ۱۰ الی ۱۵ گزارش متناسب با این واقعیت از ارگان‌ها و مردم مختلف جمع بندی می‌کند.

این گزارش اگر به دست سرویس های جاسوسی و اسرائیل بیفتد، به نظر شما کدام یک از گزارشات را به صورت واقعیت در رسانه برای مردم پخش خواهد کرد؟ او همان گزارشی که به ضرر جمهوری اسلامی است را در رسانه های خود پخش خواهد کرد.

مدل کتاب های تاریخی کهن، گزارش نویسی است و طبری در اول کتاب خود نوشته است که من گزارش نویس هستم و حرفهای راویان را جمع کرده‌ام که درست و غلط آن به گردن راویان است.

گاهی در یک ماجرا، طبری ۱۰ گزارش نوشته است که این گزارش ها در برخی موارد با یکدیگر ۱۸۰ درجه اختلاف دارند.

بنابراین طبری هم گزارشی را که بر طبق میل خود و علیه مخالفان خود هست را در کتاب خود ارائه می دهد.

تاریخ طبری، تاریخ جامعی است ولی معتبر نیست و بین «جامع» و «معتبر» فرق است؛ چون تاریخ جامع همان گزارش نویسی است که همه گزارش ها را از افراد و اصناف مختلف جمع بندی کرده است؛ اما آیا این گزارش نویسی‌ها معتبر است؟ که در پاسخ باید گفت: خیر.

در جریان فتح ایران و حضور امام حسن و امام حسین علیهما السلام که هدف طبری از طرح این مسئله در تاریخ خود، تقابل بین هویت ایرانی و هویت دینی است، طبری یک گزارشی دارد که در سال ۳۰ هجری سعید بن عاص، عبدالله بن زیبر و عبدالله بن عمر و دیگران در فتح طبرستان حضور داشته اند و در آخر گزارش، نام امام حسن و امام حسین علیهما السلام را نیز ذکر می کند؛ او در چهار سطر پایین تر، تاکید می‌کنم چهار سطح پایین تر، نه در چهار صفحه بعد، همین گزارش با همین سلسه سند و با همه افراد هستند و نامی از امام حسن و امام حسین علیهما السلام در آن وجود ندارد.

چطور است که در تاریخ طبری این نویسنده در گزارش بالایی نام امام حسن و امام حسین علیهما السلام را ذکر می‌کنند ولی در گزارش پایین از ذکر نام این دو بزرگوار امنتاع می‌کنند؛ پس معلوم می‌شود که در گزارش پایینی چون به ضررش بوده است، از ذکر نام این دو بزرگوار امتناع کرده است و الا باید هر دو گزارش را روی میز گذاشته و بررسی علمی کند و نظر علمی بدهد.

* ما در فضای مجازی و فضای حقیقی با شبهات جدیدی مواجه هستیم یا اینکه این شبهات، همان شبهات قدیمی هستند؟

ما شبهه جدید، خیلی کم داریم و غالب شبهات همان شبهات قدیم با ترفند و روش جدید برای مردم بازگو می شوند.

شب تاسوعای چند سال پیش، یکی از رفقا برای من یک شبهه‌ای را فرستادند و دیدم که ۳۰ شبهه را در قالب یک شبهه بیان کرده اند؛ از قبیل این که در عاشورا همه دعوا سر یک زن بود و دعوا اصلا ربطی به این مسائلی که غالبا می گویند نداشت و در یک پاراگراف، ۳۰ شبهه مطرح کرده بود و این همان ترفند جدید است.

سنگ در چاه انداختن نهایتا چند ثانیه زمان می برد، اما درآوردن این سنگ مدت ها زمان می‌خواهد.

حمله کننده در یک پاراگراف در عرض چند ثانیه ۳۰ شبهه بیان می‌کند، اما من باید حداقل در یک پارگراف به یکی از شبهات پاسخ دهم و اگر این ۳۰ شبهه را پاسخ دهم راحت می تواند یک کتاب شود؛ حالا اشکال کار این جاست که چه کسی حوصله دارد که برای این کتاب در جواب به آن شبهات وقت بگذارد.

حتی اگر اهل خواندن باشند، سوال این است که من کجا باید این کتاب را ارائه بدهم؟ آیا در تلگرام و اینستاگرام بستری وجود دارد که بتوانم این کتاب را ارائه دهم؟.

جواب این است که خیر؛ فضای شبکه های اجتماعی کاملا ساندویچی است؛ بنابراین یکی از ترفندهای مهم دشمن این است که ۳۰ الی ۴۰ شبهه را وارد میدان می‌کنند که نه کسی می تواند پاسخ دهد و نه اگر پاسخ داده شود، کسی حوصله خواندن آن را دارد؛ به همین خاطر دشمن در این وادی دست بالا را دارد.

نکته مهم این است که جواب دادن شبهات به معنی بازی کردن در زمین دشمن است.

بنده خودم اگر با چنین ترفندی مواجه شوم، اول به ترفند حمله کرده و اعلام می‌کنم که این مثلا ۵۰ تا شبهه نوشته است و همه این موارد شبیه به هم بوده و هدف این افراد، سوال نیست؛ بلکه هدفشان ایجاد تردید است و اگر به یکی از آن شبهات پاسخ داده شود، پنبه مابقی نیز زده می شود و بقیه در همان قالب می‌تواند برای افراد روشن باشد و در ادامه می نویسم که بقیه موارد هم از این جنس شبهات هستند.

اگر تمام شبهات را جواب بدهی، کسی حوصله خواندن آن را ندارد و در آخر هم همه به شما می‌خندند؛ بنابراین باید گفت که معمولا شبهه جدید نداریم، بلکه شبهه جدید با ترفندهای جدید ارائه می شود و نه با محتوا و جنس متفاوت.

* برای طلابی که می خواهند در زمینه پاسخگویی به شبهات وارد شده و موفق باشند، چه توصیه و مشورتی دارید؟

نهادهای حوزوی مثل مدیران مدارس باید کارگاه‌های پاسخ به شبهه برای طلبه ها داشته باشند.

پاسخگویی به شبهات، کاری تخصصی است و استاد دعوت شده برای این کارگاه‌ها باید روش پاسخ به طلبه ها را یاد بدهد؛ چون اگر طلاب روش پاسخ‌گویی را بیامورند، حتما محتوای جواب سوالات در این قالب ریخته و به این روش درست، همه سوالات را می توانند پاسخ‌گو باشند؛ مثلا شبهه می‌کنند که در شب عاشورا غسل بوده است و در روز عاشورا تشنگی و این دو امر معارض هم هستند و آخوندها ۱۴۰۰ سال به شما دروغ گفته اند؛ به همین دلیل تشنگی یک امر کاملا دروغین بوده است.

در این جا روش می گوید که ما باید گزارش ها را وزن‌کشی کنیم و اگر می‌خواهیم ببینیم که تشنگی درست است یا غسل، اگر قابل جمع هستند، جمع می‌کنیم و اگر قابل جمع نباشند، گزارش های تشنگی را در کفه ترازو و گزارش غسل را در ترازوی دیگر می‌گذاریم تا ببینیم کدام یک سنگین‌تر است؛ مثلا گزارش تشنگی هزارتاست، ولی گزارش غسل دو تاست که در این صورت، اگر قابل جمع نباشند باید بگوییم که گزارش عطش درست‌ است و گزارش غسل غلط است.

حالا فردا ممکن است شبهه‌ای شبیه به این بپرسند که چطور می شود که تیر از پای حضرت علی علیه السلام در می آورند و متوجه نمی شود؛ ولی در حین نماز به فقیر انگشتر می‌دهد؟

این انگشتر دادن آیه قرآن دارد که تفاسیر شیعه و سنی به این جریان اشاره کرده‌اند و این طرف را اصلا نمی‌توان تکان داد.

کسی که شبهه می‌کند، می‌خواهد این آیه و این مسئله که مربوط به ولایت است را خدشه‌دار کند و اصلا دنبال خدشه یا تاکید بر تیر در آوردن از پای حضرت علی علیه السلام نیست و در صدد این است که این آیه انفاق انگشتر به حضرت علی علیه السلام ربطی ندارد.

ما باید بگوییم که این طرف گزارش (آیه انفاق انگشتر) خیلی مهم است و در این مسئله تاییدات تاریخی و روایی بسیار زیاد از اهل سنت و خودمان داریم، ولی گزارش تیر کشیدن از پای حضرت علی علیه السلام یک گزارش مربوط به قرن ۵ از یک نفر است که اگر قابل جمع است که نزاع تمام می‌شود؛ اما اگر قابل جمع نیست، باید گفت که ترازوی آیه انگشتر سنگین تر است.

نکته دوم برای یادگیری طلاب در پاسخ به شبهات این است که ما باید هم خودمان و هم دیگران را در مورد شبهات تاریخی و اعتقادی و دیگر موارد به مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی که متشکل از افراد متخصص در هر رشته متفاوتی هستند، ارجاع دهیم.

ما مورد داشتیم که استاد دانشگاه از کلاس با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی تماس گرفته‌ و گفته است که من گوشی را روی آیفون می‌گذارم و دانشجوها تمام مکالمات شما را می‌شنود و اگر امکان دارد به این سوال تاریخی یا اعتقادی پاسخ دهید.

ما باید در مرحله بعد این مراکز را به مردم معرفی کنیم و اگر از خود بنده یک شبهه اعتقادی بپرسند، جواب می‌دهم که نمیدانم و در این زمینه کار نکرده‌ام و ارجاع می‌دهم به اینکه جواب را از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی با این شماره تماس دریافت کنید.

آموزش تمام علوم برای طلاب شدنی نیست و افراد متخصص در این زمینه به سراغ نیروهای مختلف و کاردان رفته و این علوم را آموخته اند و ما باید به این نیروها مراجعه کنیم.

دقت داشته باشیم که مطالعات جنبی در این زمینه خیلی اثرگذار است، چون کتاب هایی هستند که مثلا من خودم در کتاب‌های خود روش و قالب جواب به شبهات را بیشتر می‌پردازم، یعنی بیشتر در صدد یاد دادن ماهی گیری برای مردم هستیم نه اینکه ماهی به دست مردم بدهیم.

گفت‌وگو و تنظیم: محمد رسول صفری عربی - حسین پاشایی