خبرگزاری حوزه | سیره سیاسی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) یکی از مهمترین مباحث در تاریخ اسلام و مطالعات سیاسی است. ایشان در طول دوران بعثت و تشکیل حکومت اسلامی، الگوی کمال و نمونه‌ای از حکمرانی عادلانه و مردم‌سالارانه بودند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با اعضای کنگره امام رضا علیه السلام فرمودند: راجع به زندگی ائمّه (علیهم السّلام) از سه بُعد ‌باید کار بشود: یکی از آن بُعد معنوی و الهی، دومین بُعد جنبه‌ی کلمات و درسهای زندگی ائمه است و بُعد سوم مسئله‌ی سیاست است؛‌ این همان چیزی است که بنده در آن [بررسی] سالهای زندگی ائمّه، عمدتاً این را دنبال میکردم که ائمّه چه کار میکردند و چه کار میخواستند بکنند. بخش سیاست، بخش خیلی مهمّی است. (١۴٠٣/٠٢/١٩)

از ویژگی‌های بارز سیره سیاسی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) می توان به موارد زیر اشاره نمود:

۱. عدالت: یکی از مهمترین اصول در حکومت اسلامی عدالت است. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) در تمام تصمیم‌گیری‌ها و اعمال خود، عدالت را سرلوحه کار قرار می‌دادند. ایشان همواره بر اجرای عدالت تاکید می‌کردند و حتی اگر به ضرر نزدیکانشان بود، از اجرای عدالت کوتاه نمی‌آمدند.

در حدیثی از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است که ایشان فرمودند:
الناس سواسیة کأسنان المشط لا فضل لعربی علی عجمی إلا بالتقوی": مردم همگی برابرند مانند دندانه‌های شانه، برتری عربی بر عجمی جز به تقوا نیست. (نهج الفصاحه، حدیث ۳۰۳)
همچنین در قرآن کریم آمده: "إنما المؤمنون إخوة": مؤمنان همه برادرند. (سوره حجرات، آیه ۱۰).

٢. مشورت: حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و با اصحاب و بزرگان قوم مشورت می‌کردند و به نظرات آنها اهمیت می‌دادند. در امور سیاسی و حکومتی مشورت از اهمیت بالایی برخوردار است؛ این امر نشان از اهمیت مشارکت مردم در اداره جامعه در دیدگاه ایشان دارد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) میفرمایند:
ما یَستَغنی رَجُلٌ عَن مَشوَرَهٍ؛ هیچ کس از مشورت بی نیاز نیست. (نهج الفصاحه ص۴۹۷ ، ح ۱۶۳۷)

٣. مساوات: همه انسان‌ها در نظر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) برابر بودند و از حقوق یکسانی برخوردار بودند. نژاد، قومیت و ثروت هیچ‌کدام ملاک برتری نبود. که این نوع سیره سیاسی در جامعه جهانی و حقوق بین الملل از اهمیت بالایی برخوردار است که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان رهبری خود این سیره را رعایت کرده و همه انسان ها را از هر قوم و نژادی برابر می دانستند.

۴. آزادی: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آزادی بیان و اندیشه را تضمین می‌کردند و به هیچ‌کس اجازه نمی‌دادند که به عقاید دیگران توهین کند.البته این آزادی در چارچوب ارزش‌های اسلامی و به دور از ترویج فساد و تباهی بود.

رهبر معظم انقلاب مفهوم آزادی را دارای ریشه در مکتب قرآن و اهل بیت می داند. « ... مساله «آزادی» یکی از مقولاتی است که در قرآن کریم و در کلمات ائمه (علیهم السلام) به طور موکد و مکرر روی آن تاکید شده است. البته ... مرادمان آزادی مطلق نیست که هیچ طرف داری در دنیا ندارد ... مرادمان، آزادی معنوی هم که در اسلام و به خصوص در سطوح راقی معارف اسلامی هست، نیست; آن محل بحث ما نیست ...منظور از «آزادی» ... «آزادی اجتماعی» است؛ آزادی به مثابه یک حق انسانی برای اندیشیدن، گفتن، انتخاب کردن و از این قبیل، همین مقوله، در کتاب و سنت مورد تجلیل قرار گرفته است.

آیه شریفه ۱۵۷ سوره اعراف می فرماید: «الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التوریه والانجیل یامرهم بالمعروف و ینهاهم عن المنکر و یحل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث و یضع عنهم اصرهم و الاغلال التی کانت علیهم». خداوند یکی از خصوصیات پیامبر را این قرار می‌دهد که غل و زنجیرها را از گردن انسان‌ها برمی‌دارد: «اصر» را یعنی تعهدات تحمیلی بر انسان‌ها را از آنها می‌گیرد; مفهوم خیلی عجیب و وسیعی است.» (بیانات معظم له در مراسم فارغ التحصیلی گروهی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرّس ۱۲/۶/۷۷)

۵. رحمت و مهربانی: سیاست در سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر پایه رحمت و مهربانی استوار بوده. ایشان حتی با دشمنان خود با مهربانی رفتار می‌کردند و به دنبال آشتی و سازش بودند.

إنما بعثت رحمة للعالمین": من تنها به عنوان رحمتی برای جهانیان مبعوث شده‌ام. (بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۴۳)

۶. صلح‌طلبی: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) همواره به دنبال صلح و آرامش بودند و از جنگ بیزار بودند.اما در صورت لزوم و برای دفاع از حقوق مظلومان به جنگ روی می‌آوردند.

در حدیثی ایشان میفرمایید: الخیر فی وجوه الطلبة و فی ظل السلاح": خیر در چهره طالبان علم و در سایه شمشیر است. (کنز العمال، حدیث ۱۴۰۷۹).

٧. مبارزه با ظلم و فساد: ایشان با ظلم و فساد به شدت مبارزه می‌کردند و از حقوق مظلومان دفاع می‌کردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در طول حیات خود به شدت با ظلم و ستم مبارزه می‌کردند.

إن الله لا یصلح عمل قوم حتی یصلحوا أنفسهم": خداوند کار هیچ قومی را اصلاح نمی‌کند تا آنکه خودشان را اصلاح کنند. (نهج الفصاحه، حدیث ۱۰۱۳).
این سیره مبارزه با ظلم، الگویی روشن برای محور مقاومت اسلامی در جهان اسلام است؛ که به منظور اصلاح جامعه اسلامی و پاکسازی از ظلم و ستم و دوری از سلطه غرب بر کشور های اسلامی هم پیمان شده و در این راه مبارزه می کنند.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) چگونه به این اصول عمل می‌کردند؟

در سیره رسول مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می توان عمل به این اصول را مشاهده نمود که در اینجا به برخی از این موارد اشاره میکنیم:

الف) عقد پیمان مدینه: قراردادی درباره روابط و مناسبات میان مسلمانان و یهودیان است که در اولین سال ورود پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به مدینه منعقد شد. این پیمان یکی از مهمترین اقدامات سیاسی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پس از هجرت به مدینه بود. در این پیمان، همه گروه‌ها و قبایل مدینه با یکدیگر متحد شدند و به برابری و همزیستی مسالمت‌آمیز متعهد گردیدند.

ب) تشکیل حکومت اسلامی: با تشکیل حکومت اسلامی، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) الگویی از حکومتداری عادلانه و مردم‌سالارانه را به نمایش گذاشت.

ج) تدوین قوانین اسلامی: قوانین اسلامی که توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تدوین شدند، بر پایه عدالت و برابری استوار بودند و به همه افراد جامعه تعلق داشتند.

نتیجه‌گیری:

سیره سیاسی پیامبر اکرم (ص) یک گنجینه ارزشمند است که  بر پایه عدالت، برابری، مشورت، رحمت، صلح، مبارزه با ظلم، حفظ عهد و پیمان، اهمیت علم و دانش، توجه به نیازمندان، و وحدت و انسجام استوار است. این آموزه‌ها برای همه انسان‌ها و جامعه بین‌المللی، به ویژه حاکمان و دولتمردان، الگویی ارزشمند است. با مطالعه و عمل به این سیره، می‌توان جامعه‌ای عادلانه، با آرامش و سعادت را ساخت.

حامد میرزاخان