نجمه صالحی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه عنوان کرد: در هر زمانه‌ای ممکن است بحران‌های مختلفی به وجود آید و هیچ جامعه‌ای مصون از بحران نیست و مدیریت صحیح این بحران ها می‌توان از زیان های احتمالی کاسته و جامعه را به نتیجه مطلوب برساند. در مدیریت بحران، دستیابی به پاسخی پسندیده برای مرتفع ساختن شرایط نابهنجار و فوق العاده، به گونهای باید باشد که ارزشهای مهم، تأمین و حفظ شوند به همین خاطر رعایت اصول مهمی مانند سازماندهی، هدایت و رهبری ضروری است.
مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: در عصر امام حسن عسکری (علیه‌السلام) بحران فشار و آزار خلفای عباسی، غیبت و عدم دسترسی مستقیم شیعیان به امام، موجب شد بانوان شیعه وارد عمل شوند و با درک درست شرایط و شناخت درست ضعف و تهدیدها، فعالیتهای مؤثری انجام دهند. اقدامات بانوان یاری گر معصوم (علیه‌السلام)، توانست تاحدودی شدت آسیب‌ها را کاهش دهد و شیعیان را از گزند آسیب‌های عدم حضور معصوم (علیه‌السلام) و انحرافات فرقه‌ای و نظایر آن دور نماید.
وی گفت: زمان حیات رسول خدا (ص) جامعه اسلامی دچار چند دستگی نشده بود و اسلام و تشیع باهم عجین بودند ولی پس از رحلت ایشان، جامعه اسلامی دچار بحران شد و شکافی بین طرفداران جبهه ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و جبهه‌ی خلفا به وجود آمد و جامعه شیعی تا زمان امام حسن عسکری (علیه‌السلام) سه نوع نظام سیاسی (دوره خلفا، امویان و عباسیان) را تجربه کرده بود که وجه مشترک آن‌ها شیعه ستیزی بود. از سوی دیگر، بحران غیبت امام و ایجاد شکاف در اندیشه‌های فرهنگی و اجتماعی حرکت جامعه شیعی را به سوی اهداف اسلام کُندتر می کرد و به همین دلیل باید راهکار مناسبی جهت برون‌رفت از این بحران‌ها مهیا می‌شد.
دبیر انجمن تاریخ معاونت پژوهش جامعه الزهرا (س) افزود: برای مسلمانان که ۲۵۰ سال به حضور امامان (علیهم‌السلام) در کنار خود عادت کرده و از رهنمودهایشان بهره برده بودند، غیبت امام دوازدهم (عج) موضوع جدیدی بود که می‌توانست موجب انحراف عقیدتی و فکری‌شان شود؛ با وجود زمینه‌سازی‌های امامان پیشین در خصوص غیبت، لازم بود در عصر امام عسکری (ع) اقداماتی برای آگاه کردن مردم قبل از ایجاد بحران، انجام شود. در این مرحله، برنامه‌ریزی به عنوان مهم‌ترین رکن مدیریت بحران سرلوحه کار ائمه (علیه‌السلام) شد. امامان (علیهم‌السلام) تدابیری جهت عدم دسترسی به امام پیش بینی کرده و راهکارهایی نظیر سازمان وکالت و تربیت شاگردان و نظایر آن اندیشیده بودند.
وی اضافه کرد: طراحی اقدامات جهت کنترل وضعیت بحرانی و بهره‌گیری از یاران متعهد و معتمد و تشکیل تیم مدیریت بحران مورد توجه امام حسن عسکری (ع) از مسائل مهم الگوی مدیریت بحران بوده است. رسیدن به الگوی انسانی مطلوب از اهداف مکتب جعفری بود و بانوان شیعه به عنوان افراد معتمد امام معصوم (ع) در راستای اهداف جبهه ولایت تلاش‌های زیادی کردند تا به این هدف دست یابند؛ آنان با هدایت درست فکری و سیاسی علاوه بر حفظ هویت و مکتب تشیع، بحران عقیدتی ناشی از عدم دسترسی به امام را مدیریت نمودند.
صالحی ادامه داد: در دوره امام حسن عسکری (علیه‌السلام) کنترل، اقامت اجباری در سامرا و حبس و احضارهای هفتگی، همه گویای نهایت فشار وارده بر امام بوده است. حاکمان عباسی جست‌وجو و تفتیش شدیدی برای یافتن فرزند امام حسن عسکری (علیه‌السلام) داشتند. گاه ناگهانی برای بررسی به منزل امام (علیه‌السلام) وارد می‌شدند و گاه جاسوسانی در پوشش خدمتکار می‌فرستادند. پس از بیماری امام یازدهم (علیه‌السلام) چندین پزشک و ده نفر از افراد مورد اعتماد خلیفه را به خانه ایشان فرستادند و امر کردند شبانه‌روز آن‌جا باشند. همچنین دستور دادند کنیزان را زیرنظر بگیرند تا متوجه بارداری آنان شوند.
وی تاکید کرد: این شرایط موجب شد زنان، بهترین گزینه برای فعّالیت محرمانه و ارتباط امام (علیه‌السلام) و پیروانش باشند و با استفاده از آموزه ها و تعالیم معصومان (علیهم‌السلام) برای خروج از چالش‌های پیش رو، نهایت تلاش خویش را انجام دهند. آنان با شناخت وظیفه خویش و موقعیت سنجی مناسب در حفاظت از اسلام و تشیع و اقداماتی شایسته، جهت کاهش خطرات انجام دادند. بانوان شیعه، پس از امام (علیه‌السلام)، بهترین پناهگاه برای شیعیانی بودند که برای رفع مشکلات عدم حضور امام و سایر امور، نزد آنان مراجعه می‌کردند و از تعیین‌کننده‌ترین کانون‌ها در رفع تردیدها نسبت به جانشین امام عسکری (علیه‌السلام) و معرفی امام آخر بودند.
مدیریت بحران بانوان شیعه
مقاومت
مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه مدیریت بحران بانوان شیعه به در سه بخش مقاومت، هجرت و آماده‌سازی برای عصر غیبت تقسیم می‌شود، تصریح کرد: بانوان شیعه عصر امام عسکری (ع) با تأسی از مهم‌ترین الگوی مقاومت حضرت زینب(س) در راه حفظ دین و حفظ جان امام آخر(عج) استقامت ورزیدند.
وی ادامه داد: «حکیمه خاتون» و «حدیث» از خاندان معصومین (علیه‌السلام) و بانوان شاهد میلاد امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) از جمله بانوان مقاوم جبهه ولایت بودند. کنیزِ «علی خیزرانی» هدیه شده به امام عسکری (ع)، «غزال» یا «زلال» و قابلهای که بنا بر درخواست امام عسکری (علیه‌السلام) در کنار مادر امام زمان (عج) قرار گرفت از حافظان سر امامت شدند. خادمه‌های امام نیز در حفظ اسرار داخلی بیت وی موفق بودند. با اینکه «نسیم» و «ماریه» از شاهدان عینی ولادت امام آخر بودند، برای حفظ جان امام عصر(عج) آن واقعه مهم را مخفی کردند.
سردبیر نشریه تاریخ نامه جامعه الزهرا (س) عنوان کرد: «صقیل» (نرجس‌خاتون)، دیگر کنیز امام(علیه‌السلام) بوده است که با رفتاری مقاومتی خود در این زمینه یاری رسان امام معصوم (ع) و جامعه بوده است. صیقل برای حفظ اسرار بیت امام (علیه‌السلام)، کاهش آزار و اذیت کنیزان و منحرف‌شدن دستگاه حاکم، با فداکاری ادعای بارداری نمود. او را به خانه معتمد عبّاسی بردند. زنانِ خادم «معتمد عباسی» و زنان قاضی «ابن ابی الشّوارب» متعهّد شدند که در همه حال وی را تحت مراقبت قرار دهند. این مراقبت ادامه داشت تا آن‌که «یعقوب لیث صفّار» خروج کرد و «عبیداللَّه بن یحیی بن خاقان» به مرگ ناگهانی درگذشت و «صاحب الزّنج» در «بصره» شورش کرد. این اتفاقات آن‌ها را از توجّه به صیقل بازداشت.
وی یادآور شد: این بانوان با درک درست فضای سیاسی زمان خویش و با مخفی نگه‌داشتن تولد امام آخر، جان ولیّ خدا را حفظ و چالش عصر غیبت را مدیریت کردند. حتی پس از شهادت امام عسکری (علیه‌السلام) نیز با اطلاع رسانی از میلاد امام آخر، به رفع برخی شبهات از قبیل فقدان حجت آخر یا به دنیا نیامدن او و... کمک کردند و تا حدودی از حیرت ناشی از عصر غیبت کاستند.
هجرت
صالحی بیان کرد: در دوره امام عسکری(علیه‌السلام) عباسیان جدیتی برای جلوگیری از ولادت امام مهدی(عج) داشتند به طور مداوم خانواده ایشان را زیر نظر داشتند لذا لازم بود برای حفظ جان امام زمان(عج) و دوری از خطر قتل وی، اقدامی عملی صورت پذیرد و از افرادی که کم‌تر تحت نظر هستند و خطر کم‌تری آنان را تهدید میکند مدد گرفته شود و بانوان به ویژه بانو حدیث بهترین گزینه بود.
وی ادامه داد: بنابر روایات، امام حسن عسکری (علیه‌السلام) خبر شهادت خویش را به بانو حدیث دادند. امام با درک شرایط موجود و وصیّ قرار دادن مادر خود، آخرین وصیّ الهی را به مادر سپردند و صاحب‌الزمان (عج) به همراه بانو حدیث از سامرا خارج و به مکه فرستاده شدند. در واقع امام عسکری (علیه‌السلام) با این کار شرایط را برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی از سوی خلفا و استمرار ولایت فراهم نمود.
وی افزود: بانو حُدَیث در سال ۲۵۹ ق. همراه امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) به سوی مکه حرکت کرد. پیشوای یازدهم (علیه‌السلام) «ابوعلی احمد بن مطهر» را به‌عنوان متولّی، همراه آنان اعزام نمود و درنهایت کاروان حج به سلامت به مکه رسید. بانو حُدَیث پس از برگزاری مناسک حج به مدینه رفت و حضرت حجت (عج) را در آن‌جا مخفی کرد. گواه این مطلب، روایتی است که بر پایه آن امام یازدهم(علیه‌السلام) در پاسخ به سؤال «ابوهاشم جعفری» درباره جانشین خود، مدینه را محل اختفای صاحب‌الزمان(عج) ذکر میکند. سرپرستی حضرت حجت(عج) از فداکاری و همکاری این بانو با امام معصوم (علیه‌السلام)در شرایط بحرانی حکایت میکند و بر این نکته تأکید دارد که او تنها فرد شایسته برای انجام مسؤولیت خطیر حفظ جان امام زمان(عج) و جلوگیری از خطرات احتمالی بوده است.
پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه امام عسکری(علیه‌السلام) از روی تقیّه بانو حُدَیث را وصیّ خویش قرار داد تا فشار برای یافتن امام بعدی کاهش یابد، گفت: با توجه به اینکه سازمان وکالت ائمه(علیه‌السلام) در مناطق مختلف اسلامی فعّال بود و وکلا پل ارتباطی شیعیان با امام معصوم (علیه‌السلام) بودند، احتمال اینکه بانو حُدَیث، یکی از وکلای امام عسکری(علیه‌السلام) در مدینه باشد، زیاد است.
وی اضافه کرد: امامین عسکریین(علیهماالسلام) اجباراً به سامرا فراخوانده شده بودند و تا پایان عمر در آن‌جا تحت کنترل و نظارت شدید قرار داشتند، لذا نتوانستند در سامرا فعّالیت اقتصادی داشته باشند. از طرفی مدینه، شهر خاندان پیامبر (ص) و یکی از منابع درآمد اقتصادی آنان محسوب می‌شده است؛ بنابراین احتمال دارد یکی از علت‌های فرستادن بانو حُدَیث به مدینه، کنترل مسائل اقتصادی و دریافت وجوهات شرعی بوده باشد.
آماده‌سازی برای عصر غیبت
پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: غیبت غیرمنتظره امام(علیه‌السلام) می‌توانست تبعات بسیار نامطلوبی بر اعتقادات شیعیان و گمراهی آنان داشته باشد. از این رو، با نزدیک شدن به زمان غیبت، نیاز به بسترسازی برای این مسأله سرنوشت‌ساز بیش‌تر احساس می‌شد. بی‌شک مسأله غیبت پیشوای دوازدهم(عج) از این‌گونه وقایع تاریخ بشر و یکی از مهم‌ترین آن‌ها است. با شروع دوران غیبت صغری، مسأله امامت بین شیعیان موجب نزاع شد و مدعیان امامت زیاد شدند؛ در صورتی که هیچ یک از آنان، جز وراثت و وصایت، دلیلی بر اثبات مدّعای خود و مخالفت با دیگران نداشت. «جعفر بن علی» ملقب به «جعفر کذّاب» نیز یکی از این مدعیان سرسخت امامت پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) محسوب می‌شود که در مقابل ادعاهای دروغین جعفر، بانوان شیعه خاموش نماندند و با روشنگری به تکذیب آن پرداختند.
وی یادآور شد: جامعه شیعی برای پایایی و پویایی به بانوان به عنوان بخشی از نظام اجتماعی نیاز دارد. تاریخ تصدیق میکند آن گاه که بانوان در جایگاه مناسب خویش قرار گرفتند با خود باوری و تدبیر خود توانستند سفیران و مربیان نمونهای برای جامعه باشند که حکیمه خاتون و بانو حُدَیث همچو فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) از این دسته زنان عالم، مجاهد و مقاومی هستند که از سرچشمه ناب اسلام نوشیدند و این مهم را در میان مردم گسترانیدند.
مدرس حوزه و دانشگاه تاکید کرد: واکاوی در سبک زندگی ائمه(علیه‌السلام) نشان می‌دهد واگذاری نقشهای مختلف در عرصه‌های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و گسترش تشیع ویژه اصحاب مرد امام نبوده است و در مواقع بحرانی به دلیل کنترل شدید مردان، این بانوان بودند که وارد میدان شدند و بحران عدم دسترسی به معصوم را کنترل کردند. آنان با تشخیص درست ضعف و تهدیدها، آن را به فرصت تبدیل نمودند و شیعیان را از دوره تردید و حیرت رهایی بخشیدند. حضور بانوان شیعه در جامعه و بصیرت سیاسی ایشان می‌تواند مقاومت زنان را به نمایش بگذارد و الگویی تاریخی برای نوع حضور بانوی امروزی در جامعه و به عبارتی مقاومت اسلامی محسوب گردد.
انتهای پیام
