خبرگزاری حوزه | اخیراً در برخی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مطلبی با عنوان «هشدار انجمن روانپزشکی ایران درباره قانون عفاف و حجاب منتشر شده که در آن به آسیب‌ها و عواقب اجرای این قانون که در مجلس شورای اسلامی تصویب شده است، پرداخته و خواستار عدم اجرای آن شده است.
در این نوشتار، قصد داریم به نقد و بررسی این بیانیه بپردازیم.
تقدیر از توجه به مسائل روز
در ابتدا باید از تمامی افراد و گروه‌هایی که با مسئولیت‌پذیری نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی اظهار نظر می‌کنند، تشکر کرد. چنین موضع‌گیری‌هایی می‌تواند به روشن شدن نواقص و تقویت سیاست‌های فرهنگی کمک کند. از این رو، از انجمن روانپزشکی ایران نیز بابت احساس مسئولیت و ارائه دیدگاه خود سپاسگزارم. با این حال، لازم است نکاتی درباره متن و ادعاهای این بیانیه مطرح شود.
حجاب: اصل اجتماعی و دینی
حجاب در نظام اسلامی نه صرفاً یک موضوع شخصی، بلکه پدیده‌ای اجتماعی است که به تقویت ارزش‌های فرهنگی و هویتی کمک می‌کند. بی‌توجهی به این مسئله می‌تواند موجب تضعیف انسجام اجتماعی شود. در جوامعی که مبتنی بر ایدئولوژی خاصی مانند جمهوری اسلامی بنا شده‌اند، وضع قوانین در جهت تقویت این ارزش‌ها امری طبیعی و قانونی است.
تأثیرات مثبت حجاب:
۱. بر روان فرد و جامعه: تحقیقات نشان می‌دهند رعایت حجاب می‌تواند فشارهای اجتماعی مرتبط با ظواهر جسمانی را کاهش داده و امنیت روانی را تقویت کند.
۲. سنت تاریخی: حجاب بخشی از فرهنگ ایرانی-اسلامی است که نقش مهمی در حفظ هویت ملی ایفا می‌کند.
پرسش درباره ادعاها
آسیب روانی ناشی از حجاب؟
بیانیه مدعی است که حجاب اسلامی می‌تواند آسیب روانی ایجاد کند. با این حال، شواهد علمی و تحقیقات دقیق در این زمینه ارائه نشده است.
آزادی فردی و پیامدهای اجتماعی
بیانیه عمدتاً بر حق آزادی فردی تأکید دارد، اما این پرسش مطرح می‌شود: اگر آزادی فردی به آسیب‌های اجتماعی منجر شود، چه باید کرد؟ آیا نباید قوانینی برای حفظ نظم عمومی وضع شود؟
امنیت و اعتماد عمومی
یکی از ادعاهای این بیانیه کاهش احساس امنیت و اعتماد عمومی در اثر اجرای قانون عفاف و حجاب است. این ادعا نیازمند شواهد آماری و علمی معتبر است. اجرای قوانین اجتماعی در بسیاری از جوامع باعث تقویت نظم و امنیت شده است؛ به ویژه زمانی که این قوانین عادلانه و آگاهانه اجرا شوند.
ابعاد فرهنگی و هویتی حجاب
حجاب در ایران فراتر از یک قانون است و بخشی از هویت فرهنگی و دینی جامعه محسوب می‌شود. کم‌رنگ شدن این اصول به تدریج موجب ضعف هویت جمعی خواهد شد. لازم به ذکر است که بخش اعظم قانون عفاف و حجاب دارای رویکرد فرهنگی و ایجابی است و تنها بخش کوچکی از آن جنبه‌های تنبیهی دارد.
مهاجرت نخبگان
بیانیه تلاش کرده است میان اجرای قانون عفاف و حجاب و مهاجرت نخبگان ارتباط برقرار کند. این ادعا بسیار ساده‌انگارانه به نظر می‌رسد، زیرا مهاجرت نخبگان عمدتاً تحت تأثیر عوامل اقتصادی، شرایط پژوهشی، و مدیریتی است.
سلامت روان عمومی
بسیاری از تنش‌های روانی در جامعه ایران ناشی از مشکلات اقتصادی و اجتماعی است و نمی‌توان آن را به قوانین فرهنگی مانند حجاب نسبت داد. رعایت اصول اخلاقی و اجتماعی در بسیاری از کشورها موجب کاهش تنش‌های روانی شده است.
ناکامی اجبار در تغییر رفتار
بیانیه به ناکارآمدی اجبار در تغییرات بلندمدت اشاره دارد. با این حال، تجربه نشان داده است که ترکیب قوانین اجباری با برنامه‌های فرهنگی و آموزشی می‌تواند نتایج موفقیت‌آمیزی داشته باشد. قانون به‌عنوان بخشی از فرآیند تربیتی جامعه، نقش بازدارنده‌ای در کنترل رفتارهای غیرمطلوب ایفا می‌کند.
خشونت خانوادگی و طلاق
بیانیه ادعا کرده است که اجرای قانون عفاف و حجاب به افزایش خشونت خانوادگی و طلاق منجر می‌شود. این موضوع نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر است، زیرا بسیاری از مشکلات خانوادگی در ایران ریشه در عوامل اقتصادی و ضعف مهارت‌های ارتباطی دارد.
جمع‌بندی و پیشنهادات
۱. بیانیه انجمن روانپزشکی ایران در ارائه پیامدهای احتمالی قانون عفاف و حجاب، به شواهد علمی دقیق نیاز دارد.
۲. تحلیل مسائل روانی و اجتماعی باید با در نظر گرفتن عوامل متعددی مانند شرایط اقتصادی و فرهنگی انجام شود.
۳. به جای مخالفت با قانون، پیشنهاد می‌شود این قانون با رویکردهای آموزشی و فرهنگی تقویت شود تا اعتماد عمومی افزایش یابد.
به قلم: محمدجواد خمسه
*********************** *********************** *********************** ***********************
گفتنی است متن کامل بیانیه انجمن علمی روان‌پزشکان ایران که یادداشت بالا در پاسخ به این بیانیه است، به این شرح می باشد:
به نام خدا
با توجه به تصویب نهایی "لایحه حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب" که گفته شده روز ۲۳ آذر ۱۴۰۳ برای اجرا ابلاغ خواهد شد، انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، به‌عنوان یک نهاد تخصصی متعهد به ارتقای سلامت روان جامعه، وظیفه خود می‌داند هشدارهای لازم را درباره برخی تبعات ناگوار این قانون ارائه دهد. بر اساس تحلیل داده‌های نظرسنجی‌ها، آمار آسیب‌های اجتماعی و تئوری‌های علمی، نکات زیر قابل تأمل است:
۱. کاهش احساس امنیت و اعتماد به نهادهای عمومی
براساس داده‌های گزارش جهانی ارزش‌ها (World Values Survey) و مطالعات داخلی، سرمایه اجتماعی ایران در وضعیت مناسبی قرار ندارد. نظرسنجی‌های اخیر نشان داده‌اند که درصد قابل توجهی از مردم نسبت به عملکرد نهادهای عمومی احساس بی‌اعتمادی دارند. تصویب و اجرای قوانینی که با باورها و ارزش‌های بخش قابل توجهی از جامعه همخوانی ندارد، این بی‌اعتمادی را عمیق‌تر خواهد کرد و احتمال بروز نافرمانی مدنی را افزایش می‌دهد.
۲. افزایش میل به مهاجرت نخبگان
بر اساس آمار منتشرشده توسط مرکز آمار ایران و صندوق بین‌المللی پول، در حال حاضر بیش از ۳۰٪ از نخبگان و متخصصان کشور تمایل به مهاجرت دارند. این قانون، به‌ویژه در میان زنان نخبه و جوانان تحصیل‌کرده، احساس تعلق نداشتن و ناامنی اجتماعی را تشدید کرده و موج جدیدی از مهاجرت نخبگان را به‌همراه خواهد داشت. پیامد این پدیده، از دست دادن سرمایه‌های انسانی و افزایش هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی برای کشور خواهد بود.
۳. آسیب به سلامت روان عمومی
اجرای قوانین محدودکننده و تنبیهی، همانند قانون حجاب اجباری، به افزایش تنش‌های روانی، احساس ناکامی و ناامیدی در جامعه منجر خواهد شد. به‌ویژه زنان و گروه‌های آسیب‌پذیر بیشترین فشار روانی را متحمل خواهند شد که می‌تواند به افزایش آمار افسردگی، اضطراب و حتی خودکشی بیانجامد.
۴. ناکارآمدی اجبار در تغییر رفتار
بر اساس نظریه‌های رفتاری، از جمله نظریه تقویت مثبت اسکینر و نظریه نیازهای مازلو، تغییر رفتار انسانی از طریق اجبار و تنبیه منجر به نتایج معکوس می‌شود. مطالعات داخلی و بین‌المللی نشان می‌دهد که رویکردهای قهری نه تنها به تغییرات مثبت منجر نمی‌شوند، بلکه احتمال تنش، درگیری و چنددستگی در جامعه را افزایش می‌دهند.
۵. تشدید آسیب‌های اجتماعی
بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، شاخص‌هایی مانند طلاق، خشونت خانوادگی، و بزهکاری اجتماعی در ایران رو به افزایش است. اجرای قوانین تنبیهی و محدودکننده همانند قانون تشدید مجازات عدم مراعات حجاب اجباری می‌تواند به تشدید این آسیب‌ها منجر شود. به‌ویژه زنان و جوانان، به‌عنوان گروه‌های آسیب‌پذیر، در معرض فشارهای بیشتری قرار خواهند گرفت که اثرات منفی آن در بلندمدت به کل جامعه باز می‌گردد.
به حکمرانانی که به خرد حکمرانی و همبستگی ملی باور دارند پیشنهاد می‌کنیم در شرایطی که کشور با بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و هویتی روبه‌روست، تمرکز بر قوانین محدودکننده نه تنها راه‌حل نیست، بلکه چالش‌های جدیدی ایجاد خواهد کرد.
انجمن علمی روان‌پزشکان ایران بر این باور است که:
۱. تقویت فرهنگ گفتگو
باید به جای اجبار، راهکارهای مبتنی بر آموزش و آگاهی انتخاب شود.
۲. احترام به حقوق فردی
پذیرش تنوع فرهنگی و اعتقادی یک ضرورت برای همبستگی ملی است.
۳. استفاده از دیدگاه متخصصان
بهره‌گیری از تحلیل‌های جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و سایر متخصصان علوم رفتاری در تدوین قوانین ضروری است.
در پایان، انجمن علمی روان‌پزشکان ایران خواهان توقف اجرای این قانون و توجه جدی به دیدگاه‌های کارشناسی است تا با احترام به حقوق و کرامت انسانی، از آسیب‌های بیشتر به جامعه جلوگیری شود.
انجمن علمی روان‌پزشکان ایران
*********************** *********************** *********************** ***********************
یادآور می شود رسانه رسمی حوزه های علمیه آمادگی دارد پاسخ به این یادداشت را منتشر نماید.
