خبرگزاری حوزه | برای همه ما رخ داده است که در جمع‌ها، گفت‌وگوها و امروزه با رشد فضاهای ارتباطی در فضای مجازی به روش های مختلف از انواع افراد و موضوعات سخن میگوییم.

گاه این سخنان مفید و گاه مضر است؛ اما در اینجا به یک نوع از گفتار که رواج بسیار ی دارد و مضر است می پردازیم، سپس راهکاری برای آن مطرح می کنیم.

بحث را با یک گفتار ارزشمند از امام حسن عسکری(ع) شروع می‌کنیم. حضرت می‌فرمایند: بِئْسَ اَلْعَبْدُ عَبْدٌ یَکُونُ ذَا وَجْهَیْنِ وَ لِسَانَیْنِ یُطْوِی أَخَاهُ شَاهِداً وَ یَأْکُلُ لَحْمَهُ غَائِباً إِنْ أُعْطِیَ حَسَدَهُ وَ إِنِ اُبْتُلِیَ خَذَلَهُ.

برای همه ما اتفاق افتاده است که گاها در اموری وقتی به آن اداره، سازمان یا ارگان مراجعه می‌کنیم، بعضی افراد در پاسخگویی دچار ضعف هستند. پس از خارج شدن از آن محل با خود می‌گوییم؛ چه بد کارمندی بود یا چه بد پاسخگویی بود.

امام (ع) فرمایش خود را اینگونه آغاز می کنند: چه بد بنده‌ای ست، بنده‌ای که دورو و دو زبانه باشد، وقتی برادرش را می ببیند ستایشش می کند و در غیابش گوشتش را (بر اثر غیبت‌کردن) میخورد، وقتی به برادرش چیزی عطا می‌شود به او حسادت می‌کند و در هنگام ابتلا به گرفتاری او را رها می‌کند.

امام حسن عسکری(ع) در فرمایش خود دو چیز را مذمت کرده‌اند، اول دورویی و منافقانه رفتار کردن را و بعد از آن به دوزبانه بودن بنده اشاره می‌کنند.

بنظر می‌آید در اینجا معصوم ریشه این منافقانه رفتار کردن را نیز همان ذالسانین یعنی صاحب دوزبان بودن را دانسته اند و غیبت ریشه رفتار منافقانه تلقی شده است.

امروزه در امورات مختلف این قالب قابل مشاهده است و برای همگان ملموس که فردی یا حتی شاید گاها خودمان در مقابل دوست، همسایه یا در محل کار با همکاران یک نوع رفتار داریم اما در غیاب آن آشنا به مذمت یا رفتاری نشئت گرفته از حسادت یا نفاق با او میپردازیم.

از نظر فقهی هم می توان تعریف غیبت را چنین ذکر کرد؛ رهبری می گویند بیان عیب مستور کسی در غیابش به قصد مذمت و انتقاص و در نظر آیت الله سیستانی غیبت یعنی بیان عیب مستور کسی در غیابش به قصد مذمت و انتقاص.

چنان غیبت مذمت شده که حضرت علی(ع) می فرمایند: شنونده غیبت مانند غیبت کننده است. اما اگر از این عمل مذمت شده جلوگیری شود چه؟ پیامبر اکرم (ص): هرکس در مجلسی غیبت برادر مومنش را بشنود و او را دفع کند خداوند هزار باب بدی را در دنیا و آخرت از او دفع می کند.

اما در کلام الله، قرآن کریم خداوند متعال در سوره حجرات آیه ۱۲چنین میفرماید "یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لاتَجَسَّسُوا وَ لایَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ تَوّابٌ رَحِیمٌ" ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمانها گناه است و (هرگز در کار دیگران) تجسس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (بیقین همه) شما از این امر کراهت دارید تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است.

مذمت و دوری از این گناه کبیره نه تنها در آیات و روایات بلکه در اشعار شاعران هم نمود پیدا کرده که بعنوان نمونه در اینجا اشاراتی خواهیم کرد؛ سعدی می گوید:

هرکه عیب دگران پیش تو آورد و شمرد بی گمان عیبت تو پیش دگران خواهد برد

یا در جای دیگر سعدی می سراید:

زبان کرد شخصی به غیبت دراز بدوگفت داننده ای سرفراز

که یاد کسان پیش من بد مکن مرا بدگمان در حق خود مکن

گرفتم زتمکین او کم ببـود نخواهد به جاه تو اندرفزود

کسی گفت و پنداشتم طیب است که دزدی بسامان تر از غیبت است

ز غیبت چه میخواهد آن ساده مرد که دیوان سیه کرد و چیزی نخورد

جالب است در سیره علما نیز دوری و انزجار از این عمل به چشم خورد؛ آیت االله فاضل لنکرانی: همسرامام(ره) ۶۲ سال با امام زندگی کردند و نقل کرده اند طی ۶۲ سال یک غیبت از ایشان نشنیدم. خیلی مطلب معجزه گونه است. حتی تا این درجه که ایشان گفته بودند که ما یک کارگری داشتیم خیلی کاری نبود لذا آن را تبدیل به کارگری بهتر کردیم. بعد از چندروز خدمت امام گفتم که این خیلی کارگر خوبی است. امام(ره)فرمودند: اگر با این جمله میخواهی به من بفهمانی که قبلی خوب نبود این یک غیبت است و من حاضر نیستم بشنوم.

اما اگر به دنبال راهکار و راهی برای حل این مشکل باشیم به فرمایشی از خود حضرت امام حسن عسکری(ع) برخورد میکنیم که به جای دورویی و غیبت جایگزین قرار میدهند و میفرمایند: خِصلَتانِ لَیسَ فَوقَهُما شَیءٌ الإیمانُ بِاالله وَ نَفعُ الإخوانِ. دو خصلت است که بالاتر از آن دو چیزی نیست؛ ایمان به خدا و نفع رساندن به برادر مومن.

اما سوالی که برای برخی امکان دارد بوجود بیاد اینکه چگونه نفع برسانیم؟ میفرمایند مَنْ وَعَظَ أخاهُ سِرّا فَقَدْ زانَهُ وَ مَنْ وَعَظَهُ عَلانِیَةً فَقَدْ شانَهُ. در این روایت زیبا که بعنوان راهکاری برای دوری از غیبت و نفع رساندن به برادر مومن نقل کردیم به روش نقد و بعبارتی دیگر به نوعی به روش امر به معروف و نهی از منکر می پردازد.

عبارت امام علی النقی (ع) بدین معناست: هرکس برادر مومنش را در خفا پند بدهد( نقدکند) زینتش داده است (بزرگش کرده است) و هرکس آشکارا عیب برادرش را به او بگوید شأنش را پایین آورده است(حقیرش کرده است).

پس برای حتی اندرز دادن و موعظه باید در خفا و با حفظ آبروی فقط باید به او گفت، چه برسد به انتقاد و عیب کسی را بخواهیم اشاره کنیم. در آخر دعا میکنم که باعث زینت دادن و بزرگ کردن برادران مومنمان شویم.

محسن اسلامی فر