ناهید طیبی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، عنوان کرد: برای مشخص شدن پیرنگ سخنان رهبر معظم انقلاب در رابطه با منشور حقوق زن در اسلام و جایگاه زن در اسلام باید منابع اصلی اسلام یعنی قرآن، سیره ائمه (ع) و منابع روایی، کلامی و تاریخی را مورد بررسی قرار بدهیم.
وی با بیان اینکه قرآن اصلی‌ترین منبع اسلام است، در رابطه با گفتمان قرآن درباره زن اظهار کرد: گفتمان قرآن به دو بخش «تساوی زن و مرد» و «تفاوت‌های زن و مرد و زمینه‌های این تفاوت‌ها» تقسیم می‌شود.
تساوی زن و مرد در قرآن
خلیفه الهی
مدیر دانشنامه زن مسلمان در رابطه با جایگاه و منزلت زن در قرآن بیان کرد: بر اساس قرآن، «اِنِّی جاعِلٌ فِی الْاَرْضِ خَلیفَةً» انسان آفریده‌ای برای جانشینی خداوند است و آیاتی که این مسئله را بیان کردند به جنسیت اشاره‌ای نداشتند یعنی در این امر زن و مرد بودن اهمیت ندارد و هر دو خلیفه خدا در زمین هستند. این گفتمان تساوی زن و مرد در قرآن است.
خلقت یکسان
وی با اشاره به آیه «یـأیها ٱلناس ٱتقوا ربکم ٱلذی خلقکم مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا» ادامه داد: خداوند در قران می‌فرماید که منشأ وجودی انسان آن نفس واحده است و از همان نفس واحده‌ای که مرد خلق شد زن نیز خلق شده است و تفکراتی که برخاسته از اسرائیلیات، کتب عهد عتیق و عهد جدید است بیان می کند که زن از دنده چپ مرد یا پهلوی چپ مرد خلق شده است که این امر را در قرآن نداریم.
طیبی افزود: خداوند در این آیه می‌فرماید «یا ایها الناس ٱتقوا»؛ ناس مخصوص زن یا مرد نیست بلکه اشاره به هر دو جنس دارد که باید تقوا داشته باشند. در ادامه آیه می‌فرماید انسان را از همان نفس واحده خلق کرد و برای آن زوج قرار داد؛ یعنی زوج شما نیز از نفس واحده خلق شده است. آیه اول سوره نسا و آیه ۱۸۹ سوره اعراف دیگر آیاتی است که به تساوی بین زن و مرد اشاره کرده است.
وی بیان کرد: حدیث پیامبر (ص) که می‌فرماید: «إَنمّا الّنساءَ شقائق الرّجال» به معنای این نیست که زنان شقه و بخشی از مردان هستند و از دنده چپ مردان خلق شدند بلکه منظور حدیث این است زنان همانند مردان هستند و شقاق به معنای شبیه و مانند است؛ مثلاً به حضرت معصومه سلام الله علیها «شقیقه الرضا» یعنی شقه و نیمه امام رضا (ع) گفته می‌شود؛ زیرا هر دو از یک پدر و مادر بودند و دیگر برادران خواهران از مادر با این دو بزرگوار تفاوت داشتند.
پاداش عمل
استاد جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها با بیان اینکه یکسان بودن پاداش عمل زنان و مردان از دیگر شواهد تساوی زن و مرد در قرآن است، اضافه کرد: با بررسی عبارت «من ذکر و انثی» در قرآن متوجه می‌شویم که قران در حال گفتمان سازی در برابر گفتمان عصر جاهلی در مورد زن است. در گفتمان عصر جاهلی، زن شی و به ارث می‌رسید، زنده به گور کردن دختران وجود داشت همچنین انواع ازدواج و طلاق‌هایی وجود داشت که زنان قربانی آن بودند.
وی ادامه داد: در آیه «منۡ عمل صلحࣰا من ذکر أوۡ أنثی» اگر من ذکر أوۡ أنثی حذف شود باز معنی کامل است اما خداوند عبارت «من ذکر او انثی» را تکرار کرده است تا گفتمان سازی کنند که زن و مرد تفاوتی ندارند و اگر کار صالح انجام دهند حیات طیبه به آن‌ها داده می‌شود.
مالکیت اقتصادی
طیبی مالکیت اقتصادی را از دیگر نشانه‌های تساوی زن و مرد در قرآن دانست و گفت: خداوند در قرآن می‌فرماید: «لِّلرِّجَالِ نَصِیبࣱ مِّمَّا ٱکۡتَسَبُواْۖ وَلِلنِّسَآءِ نَصِیبࣱ مِّمَّا ٱکۡتَسَبۡنَ؛ برای مردان از آنچه به دست آورده‌اند بهره‌ای است و برای زنان [نیز] از آنچه به دست آورده‌اند بهره‌ای است.». این آیه نشان دهنده استقلال اقتصادی زن و تساوی زن و مرد در مسائل اقتصادی است.
خانواده محل بروز تفاوت های زن و مرد
وی با اشاره به اینکه تفاوت زن و مرد در عرصه اجتماعی، نقش‌ها و وظایف آن‌ها است، گفت: اگر آیاتی مانند «وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ ۗ» و «الرجال قوامون علی النساء» که به نوعی برتری مرد نسبت به زن را نشان داده است را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که این آیات با موضوع محیط خانواده است،
پژوهشگر جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها اضافه کرد: آیاتی مانند «إِنَّ کَیْدَکُنَّ عَظِیمٌ» وجود دارند که به اشتباه تفسیر شدند، این آیه در مقام بیان داستان یوسف و زلیخا و مکر زنان مصر است و سخن خداوند نیست که به زنان بگوید مکر شما عظیم است بلکه سخن عزیز مصر در حال روایت است.
وی اظهار کرد: همچنین برخی از مفسران بیان کردند آیه‌ای که می‌فرماید «زنان در زیورآلات هستند و قدرت استدلال ندارد» به زنان بر نمی‌گردد بلکه منظور بت‌ها هستند و می‌گوید این‌ها که قدرت استدلال ندارند را چرا می‌پرستید و آن‌ها را دختران خدا می‌دانید.
مدیر دانشنامه زن مسلمان تأکید کرد: در زمینه فعالیت‌های اجتماعی و میدان بین استعدادهای زن و مرد تفاوت وجود دارد و باید بر اساس استعدادهایشان حرکت کنند.
وی گفت: آیاتی که به نقش پدر و مادر اشاره دارد جایگاه مادر را به صورت ویژه بیان می‌کند و می‌گوید جایگاه مادر بالاتر از جایگاه پدر است؛ البته این به معنای آن نیست که جایگاه پدر پایین است بلکه منظور آن است که سختی‌هایی که مادر در بارداری، شیردهی و تربیت فرزند می‌کشد را پدر متحمل نمی‌شود و به خاطر این سختی‌ها بیشتر باید کرامت او را حفظ کنید.
طیبی با بیان اینکه در قرآن زندگی، اندیشه و حرکت‌های دو بانو به عنوان الگویی برای زنان و مردان معرفی می‌شود، یادآور شد: در هیچ جای قرآن که اصلی‌ترین منبع در اسلام است جمله‌ای بیان نشده است که نشان دهنده تحقیر زنان باشد و این منطق قرآن است.
زن در روایات
وی عنوان کرد: پیامبر (ص) در سخنان متعددی به جایگاه و اهمیت توجه به زنان اشاره کرده است از جمله اینکه می‌فرماید «خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِنِسَائِکُمْ وَ بَنَاتِکُم، بهترین شما، کسی است که نسبت به همسران و دخترانش نیکو رفتارتر باشد.». در جایی دیگر می‌فرماید: «ما ازداد العبد ایمانا ازداد حبا للنسآء» همچنین در جای دیگری امتیازاتی که برای زنان باردار بیان می‌کند بیش از مجاهدی است که برای خداوند جهاد می‌کند.
مدیر دانشنامه زن مسلمان ادامه داد: پیامبر (ص) در رابطه با نوع ارتباط عاطفی بین زن و مرد می‌فرماید: «ان الرجل لیؤجر فی رفع اللقمة إلی فی امرأته؛ مردی که به طرف دهان همسرش لقمه‌ای بالا برد، پاداش برد.»
استاد جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها اضافه کرد: در منابع روایی نیز بخشی به نام باب النسا یعنی باب دوست داشتن و عشق ورزیدن داریم که بسیاری از احادیث آن از لحاظ بررسی سندی قابل قبول است.
وی با اشاره به اینکه در رابطه با جایگاه زن نزد اهل بیت (ع) به مجموعه سیره و سخنان آنان مواجه هستیم، بیان کرد: در برهه‌ای زمانی برخی از سخنان حکماً یونان، سخنان صحابه یا ضرب المثل های جامعه به سخنان خضرت علی (ع) و پیامبر (ص) انتصاب داده شده است.
مشورت با زنان در روایت
طیبی با بیان اینکه برای بررسی سخنان یک معصوم باید سیره آن یعنی روش، منش و سبک زندگی شان را نیز بررسی کنیم، گفت: در حدیثی از پیامبر (ص) نقل شده است با زنان مشورت کنید و هر آنچه آنان گفتند عکس عمل کنید. در بررسی یک حدیث بررسی سندی و تاریخ گذاری اهمیت بالایی دارد در پژوهشی که درباره این حدیث انجام دادم متوجه شد که این حدیث،سخن یکی از صحابه است.
پژوهشگر جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها ادامه داد: همچنین پیامبر (ص) عصمت دارند به همین خاطر بیان و سیره ایشان باید یکی باشد و با بررسی سیره ایشان می‌بینیم در حدیبیه با ام‌سلمه مشورت می‌کند دقیقاً بر اساس مشورت ام‌سلمه عمل می‌کند.
زنان ناقص العقول هستند؟
وی با بیان اینکه نهج البلاغه یک کتاب ارزشمند و برادر قرآن است، اظهار کرد: سخنان حضرت علی (ع) در نهج البلاغه از کمیاب‌ترین سخنان در عالم است و در زندگی ما می‌تواند موثر باشد اما سید رضی معصوم نبوده است. وقتی خطبه ۸۰ که مسئله ناقص العقول بودن زنان را مطرح می‌کند را مورد بررسی قرار می‌دهیم متوجه می‌شویم که سندی ندارد. در بررسی‌هایی که صورت دادم این خطبه را به صورت یک نامه در کتبی که حدود صد سال قبل از نهج البلاغه نگارش شدند پیدا کردم.
طیبی ادامه داد: طبری شیعی در کتاب المسترشد این نامه را آورده است. این نامه به دستور امام علی (ع) برای تهییج مردم برای شرکت در جنگ نگارش شده است. این نامه ۹ صفحه بوده است که در برخی کتبی بعدی تا ۳۰ صفحه نیز آمده است.
وی افزود: در ادبیات عرب ترکیب مزجی وجود دارد، یعنی برخی شرحی را بر یک نوشته‌ای می‌نویسند به طوری که دیگر تشخیص متن اصلی و نوشته شرح امکان پذیر نیست و به مرور زمان افراد تصور می‌کنند این دو متن از یک نفر است. در آثاری که این نامه را در ۹ صفحه آوردند اثری از عبارت ناقص العقول نیست و می‌توان بیان کرد که در آثاری که این نامه بیش از ۹ صفحه آورده شده است در حالت ترکیب مزجی قرار دارد.
استاد جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها ادامه داد: وقتی سیره حضرت علی (ع) را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که با زنان برخورد خوبی داشتند و در قضاوت‌های حضرت علی (ع) که به کتاب هم تبدیل شده است هیچ گاه دیده نشده که حضرت علی (ع) به خاطر اینکه یک طرف مسئله زن بوده است بگوید زن ناقص العقل است به همین خاطر حق به مرد داده شود
وی اضافه کرد: در خطبه ۸۰ بیان شده است که به خاطر اینکه زنان ناقص العقل هستند شهادت دو نفرشان برابر یک مرد است. قاعده این است حکم بر روی موضوع بار می‌شود نه اینکه موضوع بر حکم بار شود. شهادت دو زن برابر با یک مرد است حکم است و موضوع نیست به همین خاطر باید بگوییم چون ناقص العقل هستند شهادت دونفر شان برابر یک مرد است اما اینجا عکس بیان شده است. اگر کمی بلاغت قائل باشیم که این کتاب نهج البلاغه (روش بلاغت) است این سخن بلیغ نیست.
مدیر دانشنامه زن مسلمان در رابطه با ماجرای ناقص العقول ادامه داد: نقل شده است که روزی حضرت علی (ع) می‌آیند و می‌بینند تعدادی از زنان دور هم نشسته‌اند و دور هم غیبت همسرانشان را می‌کنند و به آن‌ها تهمت می‌زنند حضرت علی (ع) ناراحت می‌شوند و می‌فرمایند شما ناقص العقل هستید.
وی اضافه کرد: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته ناقل نهایی این روایت ابن مسعود است و حتی برخی می‌گویند ناقل این جمله ابن مسعود است. حتی اگر این روایت را از حضرت علی (ع) بدانیم مخاطب این جمله تعداد خاصی از زنان هستند که در مقابل ایشان قرار دارند و در حال انجام کار اشتباهی هستند.
طیبی اظهار کرد: خداوند در قرآن زن و شوهر را به لباس نسبت به هم تشبیه کرده است؛ یعنی باید عیوب یکدیگر را بپوشانند و باعث زینت هم شوند. اگر همسری عیب همسرش را آشکار کند و شخصیت او را زیر سوال ببرد ناقص العقل است و تفاوتی بین زن و مرد نیست.
استاد جامعه الزهرا (س) بیان کرد: این جمله را نمی‌توان به همه زنان نسبت داد زیرا در سخنان دیگر اهل بیت علیهم السلام به مسئله عقل زنان تصریح شده است یا در مورد افرادی مانند معاویه که مرد هستند نیز بیان شده که ناقص العقل هستند.
وی عنوان کرد: قرآن که قطعی صدور است به صورت شفاف جایگاه زن را مشخص کرده است و رهبر معظم انقلاب بر اساس منطق قرآن می‌فرمایند زن هوا است و در جای دیگری می‌فرمایند فرهنگ و تمدن هوا است اگر نباشد جامعه انسانی با مشکل مواجه می‌شود.
طیبی ادامه داد: این نگاه برخاسته از قرآن، سیره و سنت اهل بیت (ع) و قرآن است. برای بررسی جایگاه زن باید گفتمان رهبر معظم انقلاب را از گذشته تا کنون واکاوی کنیم. این نگاه از ابتدا وجود داشته است و امروز با تعابیر کامل‌تری بیان می‌شود زیرا جامعه امروز بهتر می‌تواند این سخنان را درک کند به همین خاطر می‌فرمایند زنان باید در مسائل مربوط به زنان از بانوان مجتهده تقلید کنند.
وی تأکید کرد: نگاه قرآن، سیره و سنت به زن نگاه تکریم آمیز و با احترام است و اسلام زن را انسانی با استعدادهای خاص خود می‌بیند. نگاه فمینیستی که زن را با مرد برابر می‌داند را اسلام قبول ندارد؛ زیرا ظلم به زن است که در جای مرد نقش ایفا کند. خداوند استعدادهایی به زنان داده است که فقط در جایگاه زنانه می‌تواند ظهور کند. همانطور که مردان نیز استعدادهایی دارند که فقط در جایگاه مردانه بروز می‌کند.
انتهای پیام
نظر شما