به گزارش خبرگزاری حوزه، هجدهم دی ماه ۱۳۸۵ شمسی، سالروز رحلت یکی از ستارگان حوزه و روحانیت، پژوهشگر و مورخ شهیر، مرحوم حجت الاسلام والمسلمین استاد علی دوانی است؛ کسی که مورد تقدیر و احترام مقام معظم رهبری، مرحوم آیت الله مصباح یزدی و بزرگان حوزه علمیه بود.
استاد دوانی، در مهر ماه ۱۳۱۰ هجری شمسی در آن روستا متولد شد و تا سن هفت سالگی در دوان به سر می برد و پس از آن، نزد اقوامش به «آبادان» رفت. در آن شهر، دو کلاس اکابر (ششم ابتدایی) را پشت سر گذاشت و وارد آموزشگاه فنی شرکت نفت شد.
حدود سال۱۳۲۲ش برای تحصیل علوم دینی عازم نجف شد و به مدت پنج سال و نیم در حوزه علمیه نجف نزد استادانی چون «شهید آیت الله مدنی»، «آقا شیخ علی کاشانی»، «میرزا محمد اردبیلی»، «محمد غروی»، «آیت الله محمدرضا طبسی» و «آیت الله حاج میرزا علی فلسفی» تحصیل کرد و کتاب قوانین در علم اصول فقه و جلد نخست شرح لمعه را به پایان رسانید.
در اوایل سال ۱۳۲۷ش به دلیل کسالت و برای تغییر آب و هوا به کشور بازگشت و ابتدا به زیارت بارگاه حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) شتافت و سپس به نهاوند رفت و با دختر مرحوم آیت الله احمد آل آقا نهاوندی از سلالة استاد کل وحید بهبهانی ازدواج کرد.
استاد دوانی پس از ازدواج برای تکمیل تحصیلات خود به قم رفت و در محضر اساتیدی چون حضرت امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی، شهید آیت الله صدوقی و آیت الله بروجردی، فقه، اصول، تفسیر و فلسفه را فرا گرفت و پس از ۲۲ سال دروس حوزوی را به پایان رسانید.
از اوایل دهه ۳۰ به نگارش مقالاتی علمی ـ دینی در نشریات مذهبی قم پرداخت و در ۱۳۳۱ شمسی نخستین کتابش را به نام شرح زندگی جلال‌الدین دوانی تألیف کرد و سه سال بعد آن را به چاپ رسانید.
سه سال بعد کتاب شرح زندگانی استاد الکل آقا محمدباقر بهبهانی، معروف به وحید بهبهانی را منتشر ساخت که مورد تشویق بی‌سابقه آیت الله بروجردی (ره) قرار گرفت و به خواهش آن مرجع بزرگ، جلد سیزدهم بحارالانوار علامه مجلسی را با مقدمه و پانویس‌های جامع و مبسوط، با نام مهدی موعود در سال ۱۳۳۹ انتشار داد که تاکنون بیش از ۳۰ بار به‌چاپ رسیده است.
رشته اصلی فعالیت علمی استاد محقق، شرح حال نگاری علما و دانشمندان شیعه بود که آن را علاوه بر کتب یاد شده، به صورت سلسله مقالاتی تحت عنوان «مفاخر اسلام» در مجله دینی و علمی مکتب اسلام درج می‌کرد و سپس آنها را با شرح و بسط و اضافاتی به صورت دوره مجلدات مفاخر اسلام منتشر نمود که تاکنون ده جلد آن چاپ و منتشر شده است. ساختار و سبک نگارش مفاخر اسلام، متمایز با آثار مشابه قدما بود.
وی در سال ۱۳۵۰ش به تهران آمد و در این شهر سکونت کرد و در هر دو مقوله، فعالیت خود را ادامه داد و موفق شد بیش از ۷۶ جلد کتاب در زمینه های تألیف، ترجمه و تصحیح منتشر سازد.
ایشان بیش از هشتاد مقاله تحقیقی نیز در جراید به چاپ رسانده است؛ افزون بر آن در دانشگاه های گوناگون از جمله دانشگاه تربیت معلم، امام صادق (ع)، امام حسین (ع)، دانشکده الهیات و معارف اسلامی تهران، دانشکده علوم قرآنی و ... در موضوعات تاریخ اسلام، سیره ائمه معصومین، تاریخ فقه، تراجم و رجال به تدریس پرداخت.
استاد دوانی در حدود سی کنگره علمی شرکت کرد و مقالات او در بیشتر این کنگره ها به چاپ رسید و برخی از آثار مهم ایشان به شرح زیر است:
۱. امام مهدی(ع) از دیدگاه قرآن و عترت
۲. دانشمندان عامه و مهدی موعود(ع)
۳. مفاخر اسلام (دوازده جلد)
۴. نگاهی کوتاه به زندگانی پر افتخار سیدرضی
۵. تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت
۶. شرح زندگانی استاد کل، وحید بهبهانی
۷. امام خمینی(ره) در آیینه خاطره ها
۸. حاج شیخ عباس قمی، مرد تقوا و فضیلت
۹. زندگانی آیت الله بروجردی
۱۰. خاطرات من از استاد شهید مطهری
۱۱. شرح زندگانی جلال الدین دوانی
۱۲. نهضت روحانیون ایران (ده جلد)
۱۳. نقد عمر
به تعبیر مقام معظم رهبری، «استاد دوانی علم رجال را از دانشی تخصصی و ویژه اهل فن، به دانشی عمومی تبدیل کرد و در دسترس همگان قرار داد». وی در معارف اسلامی به‌ویژه رجال و تراجم، تاریخ اسلام، سیره معصومین (ع) و نیز موضوعات مهدویت و نهضت‌های اسلامی در ایران، صاحبنظری کم‌نظیر بود و اطلاعات وسیع و تتبعات فراوانی داشت.
خاطره ای به قلم استاد
وقتی در سال ۱۳۴۱ شمسی این قسمت از کتاب «نهضت دو ماهه روحانیون» را در قم می نوشتم، ناگهان متوجه شدم که عصر روز سیزدهم رجب است و از این جهت تکان سختی خوردم و تا لحظاتی ناراحت و منقلب بودم.
همین نکته را هم در پاورقی آن صفحه نوشتم. عجیب تر این که وقتی هجده سال بعد (سال ۱۳۵۹) همین واقعه را در جلد اول «نهضت روحانیون ایران» ـ که یازده جلد است ـ می نوشتم، باز متوجه شدم عصر روز سیزدهم رجب و نزدیک غروب است!
و جالب تر این که صبح همان روز، نخستین «مجلس شورای اسلامی» ـ که شهید حاج شیخ فضل اللّه نوری آن را می خواست ـ به امر حضرت امام خمینی (جانشین بحق شهید حاج شیخ فضل اللّه) با شکوه هر چه تمام تر افتتاح شد!بعد از گذشت سالیان، در خاتمه از آیت الله آقای مصباح یزدی و مدیریت محترم حوزه، جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای حسینی بوشهری تشکر می کنم که مرا به جهت پیشکسوتی در نگارش صحیح تاریخ مشروطه در حوزه علمیه مورد عنایت قرار دادند.
کتاب ارزشمند عالم خبیر
«عالِم خبیر» در شرح حال و آثار مورخ معاصر، مرحوم استاد علی دوانی، به همت پژوهشکده تاریخ معاصر انتشار یافت.آقای دکتر محمد حسن رجبی (دوانی)، فرزند ایشان، در مقدمه کتاب خاطرنشان کرده است که کتاب، مجموعه مقالاتی است که در سال‌های گذشته یا به عنوان مقدمه بر بعضی از کتاب‌های استاد بدون نام یا با نام نوشته شده، و یا مقالات و سخنرانی‌هایی بوده که به مناسبت‌های گوناگون نوشته یا بیان شده و در مجلات مختلف انتشار یافته است.
کتاب «عالِم خبیر» شامل شش مقاله است: مقاله نخست، گفت‌وگوی استاد با «واحد تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران» در سال ۱۳۷۸ درباره شرح حال، آثار علمی و گزیده خاطرات ایشان است که آقای رجبی آن را تنظیم و ویراستاری کرده است.
مقاله دوم، «تصویر یک شخصیت» است که چنان که از نامش پیداست، شخصیت اخلاقی، علمی، دینی و سیاسی استاد از دوران جوانی تا رحلت، از نگاه نویسنده کتاب به رشته تحریر درآمده است.
مقاله سوم، «استاد دوانی، تاریخ‌نگار پیشگام انقلاب اسلامی» نام دارد که در آن، پیشگامی استاد در تاریخ‌نگاری انقلاب با نگارش کتاب «نهضت دوماهه روحانیون ایران» در دی‌ماه ۱۳۴۱ ــ آن هم در شرایط خفقان رژیم پهلوی و فقدان امکانات و اسناد و مدارک ــ تا نگارش کتاب یازده‌جلدی «نهضت روحانیون ایران» در سال ۱۳۶۰ و نیز در دوران پس از انقلاب اسلامی تشریح شده است.
«فعالیت‌های علمی و قلمی سیاسی»، عنوان مقاله چهارم است که در آن تکاپوهای عملی و قلمیِ سیاسی استاد از دوران نهضت ملی تا ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی و از آن زمان تا انقلاب اسلامی و پس از آن با استناد به آثار نوشتاری و گفتاری استاد بررسی شده است.
از جمله دوستان نزدیک استاد دوانی در بیش از سه دهه، سه چهره بنام دوران انقلاب اسلامی، مرحومان استاد شهید مطهری، شهید آیت‌الله بهشتی، و سخنور نامی حجت‌الاسلام فلسفی بودند که گوشه‌هایی از مراودات استاد با آن بزرگان، موضوع مقالات پنجم، ششم و هفتم است.
استاد فقید دوانی و استاد فقید ابوالحسنی (منذر) دو روحانی مورخ متعلق به دو نسل هستند که آثار قلمی و کلامی ماندگاری در تاریخ معاصر بویژه در احیای تفکرات ناب و سیره انقلابی مرجع شهید علامه شیخ فضل الله نوری(ره)، از خود به یادگار گذارده‌اند. وجوه تشابه و تفاوت موقعیت زمانی و سیاسی آن دو، موضوع مقاله هشتم این مجموعه است.
خاطرات استاد دوانی از نویسنده متعهد و منتقد معروف، سید جلال آل احمد، که مربوط به سال ۱۳۳۷ به بعد و سپس انتشار کتاب «غرب‌زدگی» است، آخرین مقاله این مجموعه را تشکیل می‌دهد.
عنوان کتاب، برگرفته از عنوانی است که مقام معظم رهبری در پیام تسلیت رحلت ایشان فرمودهاند.
کتاب «عالم خبیر» از آن حیث که ابعادی از زندگانی علمی، دینی، و سیاسی یکی از علمای خبیر و بصیر و مورخان نامدار حوزوی کشور را ترسیم کرده است، می‌تواند برای علاقه‌مندان به تاریخ مکتوب و شفاهی و نیز رجال‌شناسان حوزه و دانشگاه سودمند باشد.
استاد دوانی سرانجام پس از یک عمر فعالیت و مجاهدت بی‌وقفه، در شامگاه عید غدیر ۱۳۴۷ قمری، برابر با ۱۸ دی ۱۳۸۵ در سن ۷۷ سالگی به لقاء‌الله پیوست.
به قلم: هادی حمیدی
منابع: حوزه نت/ کانال شهید رابع/ پژوهشکده تاریخ معاصر/ همشهری آنلاین
نظر شما