حجت الاسلام محسن اسدی امام جمعه شهداد در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در کرمان ضمن گرامیداشت شب قدر به سوالاتی در این مورد پاسخ داد که متن مصاحبه به شرح زیر است:
مفهوم تقدیر در شب قدر چیست و چگونه با اختیار و تغییر سرنوشت انسان ارتباط پیدا می‌کند؟
سعادت و شقاوت امری حتمی و اجتناب‌ناپذیر نیست. حتی اگر انسانی کاری انجام داده باشد که در صف بدکاران قرار بگیرد، می‌تواند با تغییر موضع خود و روی آوردن به نیکی‌ها، سرنوشت خود را دگرگون کند. حال اینکه می‌گویند در شب قدر همه مقدرات تقدیر می‌شود، معنایی دارد. معنایش این است که قالب معین و اندازه خاص هر پدیده روشن و اندازه‌گیری می‌شود. این اندازه‌گیری حتمی نیست. در این عالم، وجود اشیا تنها در صورتی قطعیت پیدا می‌کند که علت تامه موجود باشد. علت تامه یعنی اینکه تمام شرایط موجود باشد و همه موانع برطرف شده باشند. با توجه به این مقدمه، رابطه شب قدر و تعیین سرنوشت بندگان و کردار اختیاری آن‌ها روشن می‌شود. قدر یعنی پیوند و شکل گرفتن هر پدیده و هر حادثه‌ای با علل خودش. در شب قدر، این پیوند دقیقاً اندازه‌گیری می‌شود. برای امام هر زمانی، این پیوند معلوم است و تفسیر آن روشن است. رابطه این پدیده‌ها با علل خود قطعاً روشن می‌شود.
به چند نکته در امر تبدیل و تغییر سرنوشت باید دقت و تأمل کرد. شهید مطهری (رحمت‌الله علیه) فرمودند که اعمال و افعال بشر از آن دسته حوادثی هستند که سرنوشت حتمی و تخلف‌ناپذیر ندارند، چون به هزاران علت و سبب و اراده و انتخاب‌هایی که از خود بشر ظهور می‌کنند؛ لذا سر مطلب در امکان تبدیل سرنوشت این است که قضا و قدر وجود هر موجودی را فقط از راه علل و اسباب خاص او ایجاد می‌کند.
دومین نکته‌ای که باید عرض کنم این است که در دعای مخصوص شب سوم ماه رمضان می‌خوانیم: «خدایا، اگر من از شقاوتمندانم، نامم را از آن ردیف حذف کن و در فهرست سعادتمندان و خوشبخت‌ها بنویس.» یعنی توفیق این کار را به من مرحمت کن. این ظاهراً اشاره به آیه قرآن دارد که می‌فرماید: «خداوند هرچه را بخواهد از آنچه که قبلاً ثبت شده محو می‌کند و هرچه را بخواهد از آنچه که قبلاً ثبت نشده را ثبت می‌کند.»
بنابراین، ما در روایات هم داریم که امیرالمؤمنین به نقل از پیغمبر اکرم (صلوات‌الله علیه) می‌فرمایند: «کمک به نیازمندان، هرگاه به صورت صحیح انجام بگیرد، و نیکی به پدر و مادر و انجام هر کار خیر، شقاوت را به سعادت تبدیل می‌کند، عمر را طولانی می‌کند و از خطرات جلوگیری می‌کند.»
بنابراین، همان‌گونه که ساختن سرنوشت به دست انسان است و با اعمال و عقاید اوست که توسط خداوند متعال تقدیر می‌گردد، تغییر و تبدیل سرنوشت هم همینگونه است.
مفهوم شب قدر در ادیان دیگر نیز وجود دارد؟
با نگاهی به روایات اسلامی مشخص می‌شود که شب قدر در امت‌های پیشین نیز وجود داشته است. با این حال، به دلیل فضیلت پیامبر اسلام بر سایر انبیا و نزول قرآن کریم در این شب، اهمیت و جایگاه شب قدر در اسلام پررنگ‌تر شده است.
در تورات و انجیل موجود، شبی با عنوان "شب قدر" وجود ندارد، اما به جای آن، شبی مقدس با اعمال خاصی وجود دارد که به "شب فسح" یا "عید فسح" معروف است. در این شب، حضرت موسی بنی‌اسرائیل را به انجام اعمالی وا می‌داشت و این شب با چند روز روزه‌گرفتن همراه است که شباهت‌هایی به شب قدر دارد.
در مسیحیت نیز این شب مقدس شمرده می‌شود و باور بر این است که حضرت عیسی (ع) آخرین شام خود را در این شب صرف کرد و فردای آن روز به صلیب کشیده شد و سپس زنده گشت و به آسمان عروج کرد. به همین دلیل، این شب از تقدس ویژه‌ای برخوردار است و امروزه به نام "عشای ربانی" یا "شام آخر" در جامعه مسیحیت از اهمیت خاصی برخوردار است. با این حال، در این ادیان، این شب را "شب قدر" نمی‌دانند، بلکه با نام‌هایی مانند "عید فسح" یا "عید فطیر" شناخته می‌شود.
نتیجه این که، هرچند با استناد به روایات اسلامی، شب قدر از ابتدای خلقت عالم وجود داشته است، اما در کتاب‌های مقدس یهود و مسیحیت، اثری از عنوان "شب قدر" دیده نمی‌شود. این امر ممکن است به دلیل تحریف‌های موجود در این کتب باشد یا این که از آنجا که زبان اصلی کتاب مقدس عبری بوده، لفظ "قدر" معنای دیگری داشته است.
در منابع اسلامی، روایتی وجود دارد که می‌تواند ختم مطلب باشد، در روایتی از امام معصوم (ع) آمده است که خداوند شب قدر را در آغاز آفرینش دنیا و زمانی که اولین نبی و اولین وسیله را آفرید، پدید آورد. در حقیقت، خداوند چنین اراده کرده است که در هر سال شبی باشد که در آن تفسیر امور تا سال آینده نازل می‌شود. هر کس این حقیقت را انکار کند، خداوند را درباره عملش رد کرده است، زیرا پیامبران الهی قیام نمی‌کنند مگر آن که در چنین شبی به آن‌ها حجت داده شود. به خدا سوگند، آدم نمرد مگر آن که بر او وصی بود و بر هر یک از پیامبران بعد از آدم، در این شب امر خدا می‌آمد تا آن را به وصی بعد از خود واگذار کند. برتری ایمان کسی که به تفسیر "انا انزلنا" ایمان بیاورد، بر کسی که چنین ایمانی ندارد، مانند برتری انسان بر حیوانات است.
در روایت دیگری آمده است که ابوذر غفاری از رسول خدا (ص) پرسید: آیا شب قدر فقط در عهد پیامبران بوده و پس از آن‌ها از بین می‌رود؟ حضرت فرمودند: نه، چنین نیست، بلکه شب قدر تا روز قیامت باقی است. همان‌طور که اشاره شد، در تورات و انجیل موجود، شبی به نام "شب قدر" وجود ندارد، اما شبی مقدس با اعمال خاصی وجود دارد که شباهت‌هایی به شب قدر دارد.
اهمیت شب قدر در احادیث، روایات و قرآن کریم چگونه است؟
قرآن کریم درباره فضیلت شب قدر می‌فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ * فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ» (ما قرآن را در شبی پربرکت نازل کردیم؛ زیرا هشداردهنده بودیم. در آن شب، هر امری با حکمت مشخص و جدا می‌شود). این آیه نشان می‌دهد که قرآن در شبی فرخنده نازل شده و در این شب هر کاری به صورت محکم و استوار تعیین می‌گردد.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نیز در روایتی فرمودند: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَتَفِرُّ مِنْ فِرَاشِهِ وَیَشُدُّ مِئْزَرَهُ فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَکَانَ یُوقِظُ أَهْلَهُ فِی تِلْکَ اللَّیَالِی» (رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در دهه آخر ماه رمضان، بستر خود را جمع می‌کرد و کمر همت برای عبادت می‌بست و اهل و عیال خود را در این شب‌ها بیدار نگه می‌داشت). مفهوم این روایت این است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در دهه آخر ماه رمضان، به ویژه شب بیست و سوم، بستر خواب خود را جمع می‌کرد و با جدیت تمام به عبادت می‌پرداخت و خانواده خود را نیز برای شب‌زنده‌داری بیدار نگه می‌داشتند. حتی بر روی کسانی که خواب می‌رفتند، آب می‌پاشیدند تا از درک فضیلت شب قدر و شب‌زنده‌داری محروم نشوند.
در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ» (قلب ماه رمضان، شب قدر است). همچنین در روایت دیگری آمده است: «التَّقْدِیرُ فِی لَیْلَةِ تِسْعَةَ عَشَرَ، وَالْإِبْرَامُ فِی لَیْلَةِ إِحْدَی وَعِشْرِینَ، وَالْإِمْضَاءُ فِی لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَعِشْرِینَ» (تقدیرات در شب نوزدهم تعیین می‌شود، در شب بیست و یکم تأیید می‌گردد و در شب بیست و سوم ماه رمضان امضا می‌شود). بنابراین، شب قدر آغاز محاسبه اعمال سالیانه است و در این شب برنامه‌های سال آینده نوشته می‌شود. این موضوع در روایات متعددی مورد تأیید قرار گرفته است.
در روایتی دیگر، محمد بن مسلم از نشانه‌های شب قدر پرسید و امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «علامت لیلة القدر این است که بوی خوشی از آن شب پخش می‌شود. اگر در سرمای زمستان باشد، هوا گرم و ملایم می‌شود و اگر در گرمای تابستان باشد، هوا خنک و معتدل و مطبوع می‌گردد.»
این روایات و آیات قرآن کریم، اهمیت و عظمت شب قدر را هم در قرآن و هم در روایات به خوبی نشان می‌دهند.
نقش امام زمان (عج) در شب قدر چیست؟
شب قدر، شب امام زمان است و شاید بهترین اعمال این شب، توجه و اتصال و ارتباط با حضرت باشد. زیارت آل یاسین، دعای فرج و سایر عباداتی که وارد شده، از اموری است که به ما کمک می‌کند بیشتر به یاد حضرت باشیم. ماه رمضان بهترین ماه سال و شب قدر بهترین شب سال است. شب قدر در حقیقت سرگل ماه رمضان است. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «شهر رمضان سید الشهور و لیله القدر سیدة اللیالی»، که شب قدر را سیده لیالی مطرح می‌کند، یعنی سرور همه شب‌ها. در قرآن نیز اشاره می‌فرماید: «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ» (سوره قدر). فرشتگان و روح در آن شب با اذن پروردگارشان از هر سویی فرود می‌آیند. روح، حقیقتی نورانی است که همه می‌دانیم از همه فرشته‌ها بالاتر است. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «روح بزرگ‌تر از جبرئیل است»، چرا که جبرئیل از فرشتگان است، در حالی که روح مخلوقی بزرگ‌تر از فرشتگان است.
چیزی که اهمیت دارد این است که فرشته‌ها برای فرود آمدن بر زمین نیازمند فرودگاهی متناسب با شأن و جایگاه و عظمت خودشان هستند. تنها جایگاهی که در روی زمین توان تحمل حضور بسیار فرشتگان در شب قدر را دارد، قلب مقدس امام معصوم (علیهم السلام) است. از این رو فرمودند: در شب قدر، فرشته‌ها بر امام معصوم (علیهم السلام) نازل می‌شوند. از اصحاب امام باقر (علیه السلام) ظاهراً سؤال می‌کند: آیا شما می‌دانید شب قدر دقیقاً چه شبی است؟ حضرت فرمودند: «وَکَیْفَ لَا نَعْرِفُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَالْمَلَائِکَةُ یَتَوَفَّوْنَ بِنَا فِیهَا» (چگونه ما شب قدر را نشناسیم در حالی که فرشته‌ها در آن شب به گرد ما طواف می‌کنند؟) این حدیث بسیار عجیبی است که در تفسیر قمی این روایت آمده و در روایات دیگر نیز به همین صورت است. به طور خلاصه عرض می‌کنم: در شب قدر، فرشتگان از عرش الهی می آیند و در قلب مطهر امام زمان (علیه السلام) در رفت و آمد هستند و تقدیر همه بندگان را برای امام (علیه السلام) می‌آورند و به امضای ایشان می‌رسانند. به بیان دیگر، امام زمان (علیه السلام) ظرف پدید آمدن و رقم خوردن همه تقدیرهاست. پس بی‌دلیل نیست که دعای «اللهم کن لولیّک» جزو اعمال مخصوص شب بیست و سوم ماه رمضان است. فرمودند: در شب بیست و سوم، این دعای «اللهم کن لولیّک» را در سجده، در حالت ایستاده، در حالت نشسته و در هر وضعیتی که هستید، بخوانید. حضرت نیز پیوسته برای دوستان و شیعیانشان دعا می‌کنند. یکی از یاران امام رضا (علیه السلام) از ایشان خواست که او را از دعا فراموش نکند. حضرت فرمودند: «وَتَعَالَی فِی أُصُولِ الْکَافِی» (در اصول کافی داریم) فرمود: «خیال می‌کنی من تو را از دعا فراموش می‌کنم؟». پس شایسته است ما نیز به یاد حضرت باشیم و دعاها و توجهات خود را به سوی آستان آن حضرت روانه سازیم و در این شب، بهترین تقدیرها را از دست مبارک حضرت ولی عصر (ارواحنا له الفدا) برای خودمان، اطرافیانمان و امت اسلام بگیریم.
چگونه می‌توان از برکات شب قدر برای بهبود جامعه استفاده کرد؟
قرآن محور شب قدر است. قرآن افکار را دگرگون کرد و دگرگون می‌کند، شخصیت انسان را محترم می‌شمارد. قرآن، شب قدر را «لیلة المبارکه» می‌خواند و در شأن این شب و شرافت آن، در شأن نزول سوره‌های قرآن داریم. در سوره «انا انزلناه فی لیلة القدر» داریم که این شب از هزار ماه برتر است. با پاسخ به این پرسش تأثیر این شب عزیز در پیشرفت اهداف انسانی و ترقی جامعه بشری آشکار می شود.
موفقیت‌های بزرگ، حرکت‌ها و جهش‌هایی که تحت تأثیر تعالیم آزادی‌بخش قرآن در علم، صنعت، سیاست، تمدن و اجتماع در طول ۱۴ قرن نصیب انسان شده است، را در نظر بگیریم و با زندگی کم‌تحرک و خاموش و کم‌نور قبل از آن مقایسه کنیم. معلوم می‌شود که چگونه جنبش و نهضت اسلام، قیام مسلمین و رسالت پیغمبر عظیم‌الشأن اسلام، حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)، مبدأ جنبش‌ها و انقلاب‌های آزادی‌خواهانه در دنیا شد و ترقی را به همراه آورد. کاروان بشریت را با سرعت و شتاب روزافزون به پیش برد. این آدمیزاد که صدها قرن با کندی و سستی و ناتوانی گام برمی‌داشت، در ظرف ۱۴ قرن به کجا رساند؟ دامنه فکر و اندیشه انسان را از حدود زمین و ماه و کرات گذراند. این همان چیزی است که مدارجی است که بشر پس از نزول قرآن طی کرده و به آن معارجی که پس از این می‌رسد، همه از برکات این شب بزرگ، شب قدر و هدایت قرآن خواهد بود.
و البته این را هم باید بگوییم که اگر شب قدر نبود، تمدن عظیم اسلامی با آن همه ارزش‌ها، علوم، معارف، اخلاقیات، عرفان، فقه، اصول و سایر بخش‌ها، و شخصیت‌های والایی که در دامن آن پرورش یافتند، وجود نداشت. یعنی تأثیر شب قدر به این بالاست و این شب، شب قرآن است.
اعمال و عبادات توصیه‌شده در شب قدر کدام‌اند؟
خصوص اعمال و عبادات سفارش‌شده در شب قدر . شب قدر فضیلت زیادی دارد. باید بگوییم که شب نازل شدن دفعی و یک‌جای قرآن است که به طور تدریجی طی ۲۳ سال بر قلب نازنین پیغمبر (ص) نازل شد. در این شب، درهای جهنم بسته می‌شود و درهای بهشت گشوده می‌شود. شیطان در این شب بیرون نمی‌آید تا صبح آن طلوع کند و درب‌های آسمان و رحمت الهی بر روی بندگانش گشوده می‌شود. این شب، شب قبولی اعمال است.
یک سری اعمال مشترک در شب‌های قدر وجود دارد که در هر سه شب انجام می‌شود. اولین عمل، غسل کردن است. در روایات نیز داریم به نقل مرحوم مجلسی که فرمودند: بهتر است مقارن غروب آفتاب غسل شود و نماز عشا با غسل خوانده شود. این یکی از اعمال مشترک و مهم شب‌های قدر است. خواندن دو رکعت نماز نیز سفارش شده است که در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید خوانده شود و بعد از نماز، ۷۰ مرتبه گفته شود: «استغفرالله و اتوب الیه». زیارت اباعبدالله الحسین (ع) و خواندن زیارت عاشورا نیز بسیار سفارش شده است که بسیار باارزش است. خواندن زیارت امام حسین (ع) و احیا داشتن (بیدار ماندن و عبادت کردن) نیز بسیار سفارش شده است. هر کسی که شب قدر را احیا کند، گناهان او آمرزیده می‌شود. در روایات بسیاری از پیغمبر اکرم (ص) و معصومین (ع) نقل شده است. حتی دعایی از امام زین‌العابدین (ع) در مفاتیح‌الجنان آمده است که بسیار خوب است در این سه شب خوانده شود. قرائت دعای جوشن کبیر نیز سفارش شده است که انشاالله با معرفت و نگاه دلی خوانده شود. طلب آمرزش از خداوند متعال و درخواست از خدا برای نیازهای دنیایی و اخروی و دعا برای امام زمان (عج) بسیار مهم و کارساز است. ذکر گفتن و صلوات بر محمد و آل محمد (ع) نیز سفارش شده است.
یک سری اعمال دیگر نیز سفارش شده است، از جمله خواندن دو رکعت نماز برای سلامتی امام زمان (عج) و تعجیل در ظهور آن حضرت. خواندن دو رکعت نماز برای شادی روح همه درگذشتگان و اسیران خاک نیز سفارش شده است که ۲۵ بار این ذکر گفته شود: «اللهم اغفرلی لجمیع المومنین والمومنات والمسلمین والمسلمات». خواندن دو رکعت نماز تقدیم به اهل بیت پیغمبر (ص) و خواندن دعای توسل نیز بسیار سفارش شده است. خواندن دو رکعت نماز حضرت زهرا (س) نیز سفارش شده است که انشاالله این دو رکعت نماز تقدیم به حضرت فاطمه زهرا (س) شود. خواندن سوره‌های مبارک دخان و قدر نیز توصیه شده است.
یک سری اعمال مخصوص شب نوزدهم نیز وجود دارد، از جمله صد بار ذکر «استغفرالله ربی و اتوب الیه» و صد بار ذکر «اللهم العن قتلة امیرالمومنین». در شب نوزدهم، دعای قرآن به سر نیز سفارش شده است. خواندن دعای «اللهم اجعل فیما تقضی و تقدّر من الامر المحتوم» با اخلاص و قسم دادن به اهل بیت پیغمبر (ص) و ۱۴ معصوم (ع) و قرآن و امام زمان (عج) نیز سفارش شده است که انشاالله حوائج دنیوی و اخروی آن‌ها برآورده شود.
یک سری اعمال مخصوص شب بیست و یکم نیز وجود دارد، از جمله لعن بر قاتل امیرالمومنین (ع) و زیارت امام علی (ع). یک سری اعمال مخصوص شب بیست و سوم نیز وجود دارد، از جمله تلاوت سوره‌های عنکبوت و روم که امام صادق (ع) فرمودند: تلاوت کننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت است. قرائت سوره‌های مبارک عنکبوت، روم و دخان نیز سفارش شده است. قرائت ۱۰۰۰ مرتبه سوره قدر نیز سفارش شده است. خواندن و تکرار دعای سلامتی امام زمان (عج): «اللهم کن لولیّک الحجّة بن الحسن» نیز سفارش شده است.
نظر شما