به گزارش مرکز خبر حوزه، حجت الاسلام والمسلمین مهدی پیشوایی در ابتدای این نشست، مقتل نگاری را شاخه ای از علم تاریخ نگاری دانست و اظهارداشت: اعتبار سنجی منابع تاریخی در مقتل نگاری نیز صادق است و در این رابطه، قدمت منبع تاریخی به عنوان یکی از مهمترین منابع اعتبار سنجی تاریخ نگاری و متقل نگاری است؛ زیرا قرابت زمانی و مکانی نویسنده یک منبع، می‌تواند بر وثوق و اعتبار آن سند علمی بیافزاید.
وی با اشاره به این که معروف ترین و معتبر ترین سند مقتلی که به زمان شهادت حضرت امام حسین(ع) نیز نزدیک بوده، مقتل « ابی مخنف» است، گفت: موثق بودن، معقول بودن، بی طرف بودن، معتدل بودن، نسبت دینی و مذهبی و اطلاع از کیفیت رفتار و سلوک فکری و شخصیتی مقتل نویس یا نگارنده و یا راوی از مهم ترین نکاتی است که در تشخیص اعتبار آن نقش آفرین است.
این پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان این مطلب که ابی مخنف به نقل محتمل در سال 178 از دنیا رفته است، افزود: بر اساس شواهد و قراین، این مقتل را در بین سال‌های 120 تا 130 هجری یعنی نزدیک به 60سال بعد از واقعه عاشورا نگاشته که در نگارش این مقتل از واسطه‌های بسیاری استفاده کرده است.
وی ادامه داد: عمده اسناد معتبری که می‌توان در تاریخ اسلام به ویژه مقتل نویسی به آن اعتبار داد، اسناد و منابع تا قرن 5 و حداکثر تا قرن 8 هجری است و بعد از آن هر گونه اثری که به رشته تحریر در آمده است، گزارش، چکیده و تاریخ نگاره ای از نوشته‌ها و گزارش‌های پیشین است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین پیشوایی اضافه کرد: در تدوین مقتل جامعی که با کمک پژوهشگران جمع آوری شد از منابع این سده‌ها استفاده شد، مگر چند کتاب مثل لهوف سیدبن طاووس که از این کتاب به اعتبار نویسنده آن استفاده شده است.
وی با ذکر این مطلب که در بین متفکران اهل سنت، دیدگاه‌های مشخص و ثابتی در مورد قیام امام حسین(ع) وجود داشته و دارد، اظهارداشت: عده ای همچون ابن جوزی و عباس محمود عقاد مصری قائل به درستی قیام حضرت و فساد یزید هستند و برخی دیگر همچون ابن عربی ( غیر معروف ) که تفکرات اموی داشت، قائل به خروج حضرت از دین بود، و این قیام را بر نمی تابند و آن را اشتباه می‌دانند!
در ادامه این بحث، حجت الاسلام والمسلمین محمد‌هادی یوسفی غروی، با بیان چرایی پرداختن به کتاب ابی مخنف، گفت: در کتب فهارس و نسخه شناسی، مقتلی به نام « اسبق ابن نباته » ذکر شده است که البته برخی وفات او را یک سال قبل از قیام کربلا و در سال 60هجری و برخی وفات او را 110 هجری ذکر کرده اند ولی تنها یک خبر مربوط به پیگیری قاتل حضرت حبیب بن مظاهر از این کتاب نقل شده است و کسی از آن خبری را نقل نکرده است و به نظر می‌رسد که ایشان روایات و احادیث مربوط به حضرت سیدالشهدا(ع) را نقل کرده است.
وی افزود: به طور کلی بعد از قیام مختار و حرکت توابین، گروهی از مردم و نویسندگان از چگونگی قیام و شهادت حضرت اطلاع پیدا کردند و بعد از کنکاش در این مورد به دنبال کم و کیف کار بودند؛ ابی مخنف از جمله افرادی است که در این رابطه تلاش چشمگیری را به همراه هشام کلبی که از شاگردانش بود، انجام داد و در این زمینه نقل‌هایی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) آورده، در ضمن وی نویسنده مقتل عثمان، خلیفه سوم نیز بوده است.
این استاد حوزه ودانشگاه وجود مقتل ابی مخنف تحریف شده در سطح جوامع اسلامی را از نگرانی‌های علمای اسلام دانست و گفت: مرحوم محدث قمی نیز در ضمن تاریخ طبری با اشاره به توجه به اصل بودن کتاب ابن مخنف از وجود این کتاب تحریف شده وی نیز خبر می‌دهد و ابراز تاسف می‌کند؛ در کتاب مقتل ابی مخنف 57 مصاحبه با شخصیت‌ها و راویان و شاهدان این واقعه عظیم صورت گرفته است که بر غنای این کتاب می‌افزاید.
در ادامه این نشست، حجت الاسلام والمسلمین جباری با ذکر این مطلب که برخی کتاب مقتل اصبغ ابن نباته را به پسر وی (قاسم) نسبت می‌دهند و عده ای دیگر نیز بر نگارش این کتاب توسط شخص اصبغ تاکید دارند، البته مقتلی نیز منسوب به جابر ابن عبدالله انصاری گزارش شده است که در مقام اعتبار سندی و وثوق و انتساب، هیچ کدام به موقعیت مقتل ابی مخنف نمی رسد.
وی در رابطه با رویکردها و قرائت‌های پس از قیام امام حسین(ع) اظهارداشت: بسیاری از نقلیات غیر معتبر در حوزه مقتل خوانی و عاشورا از دوران صفویه تا قاجار بوجود آمد که دلیل آن نیز اهمیت خاص برای برگزاری مراسم عزاداری عاشورا در یک برهه زمانی بود که در آن زمان به دلیل برخی مسایل نقلیات و اسناد ضعیف توسط ناقلان، مورد استفاده قرار گرفت.
این پژوهشگر تاریخ اسلام با ذکر این مطلب که علما و مفتکران و تاریخ نگاران، بعضا برخی ابعاد قیام حضرت را پررنگ تر جلوه می‌دهند، عنوان کرد: پرداختن به بعد عارفانه، بیان اهمیت تکلیف ویژه در قیام حضرت، بیان دیدگاه و نگرش خاص مسیحیان نسبت به قیام حضرت و نگاه صوفیان از جمله این دیدگاه‌هاست.
وی افزود: در نگرش صوفیانه و عارفانه نسبت به واقعه عاشورا، گرچه این دیدگاه قابل نقد است، ولی باید این مساله را در این رابطه بیان کرد افرادی که قائل به این بعد هستند، نافی اهداف اصلی قیام حضرت نیز نیستند، یا در نگرش خاص مسیحیانه که منظور این است که خداوند به دلیل نحوه شهادت امام حسین(ع) گناهان دوست داران حضرت را نیز بخشید که از سوی علمایی همچون ملا حبیب الله شریف کاشانی و شریف طباطبایی نیز به آن اشاره شده است، هیچ گاه این علما نافی اهداف اصلی قیام اعم از امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت پیامبر(ع) نیستند.
حجت الاسلام والمسلمین جباری گفت: برخی از علما همچون سیدبن طاووس و آیت الله العظمی صافی جلوه مقام شهادت و عشق به شهادت را در این قیام پر رنگ تر جلوه می‌دهند که بازهم این علما و مفاخر جهان تشیع، بر ابعاد دیگر قیام حضرت اباعبدالله نیز اشاره می‌کنند و نافی اصل قیام و اصلاح گری حضرت نیستند؛ برخی علمای دیگر از جمله مرحوم صاحب جواهر نیز بر اهمیت خاص تکلیف ویژه حضرت در قیام اصرار ورزیده اند که البته در این مورد ادعای عدم امکان الگو گیری شیعیان از این قیام به واسطه این رویکرد نیز منتفی است.
در قسمت پایانی نشست، حجت الاسلام والمسلمین پیشوایی، در مقام پاسخ دهی به یک سوال مهم پیرامون کثرت وجود اسناد و روایات ضعیف السند در آثار شخصیت‌های علمی فرهیخته جهان تشیع، اظهارداشت: این مشکل در کتب لولو مرجان مرحوم میرزا حسن نوری پاسخ داده شده است که ایشان در این کتاب با بیان وجود اخبار و اسناد ضعیف در ابواب فضایل، قصص و مسایل مربوط به حضرت اباعبدالله(ع)، کتب برخی از علما را به وجود مسامحه ایشان در ورود این مباحث در کتاب‌هایشان ذکر کرده است که به نظر صحیح است؛ به همین دلیل شاید برخی از پژوهشگران از خود بپرسند چگونه می‌شود از علمای بزرگ و نوابع جهان تشیع کتاب‌هایی وجود دارد که از نظر دقت در سند، همچون سایر کتاب‌های آنان نیستند که جواب آن در مسامحه علما در خصوص ابواب مربوط به فضایل و قصص و مصائب حضرت است.
