خبرگزاری حوزه/ نام محقق سبزواری تداعی گر منظومه ای سترگ و شگرف از عمری نورانی و بابرکت است که وجوه مختلف و ابعاد متنوع و متعددی را در بر می‌گرد و انسان را به شگفتی و ستایش وامی دارد وقتی می نگرد که کسی توانسته است یارای اندیشه و عمل را در عرصه حیات طیبه انسانی اینچنین ناب و تابناک و پربرکت به کار گیرد و از دل روزها و شبهایش این همه دستاورد فکری و عملی به بارآورد.
محقق سبزواری را بایستی از چند منظر نگریست و در چند حوزه به بررسی نشست.
از تحصیل علوم دینی و تبحر در اندیشه اسلامی گرفته تا مراوده و تعامل با پادشاهان عصر خویش و از تربیت نسلی از شاگردان برجسته و امیدهای حوزه علوم دینی گرفته تا تألیف و تصنیف تعدادی از ارزشمندترین و ماناترین کتابهای علوم اسلامی خاصه در حوزه تربیت شاگردان حوزه علمی دین و آیین.
اما شاید به جا باشد پیش و بیش از هرچیز یادی کنیم از کتاب کفایةالاحکام که نام و یاد محقق سبزواری را در عصر ما ماندگار و جاودانه ساخته و هر روز و شب در محضر علمای دین و شاگردان مکتب امام صادق(ع) از خرمن این دریای مواج و خیرخیز جرعه های نورانی علم و خرد را ارزانی طلاب علوم دینی می گرداند.
محقق سبزواری در سال 1017 هـ . ق در روستای «نامن» از توابع شهرستان سبزوار به دنیا آمد.
«محمد باقر» نام گرفت و پدرش محمد مؤمن خراسانی بود که بعد از رحلت پدر، فرزند برومند، جامه هجرت بر تن کرد و رهسپار اصفهان گردید.
پر بیراه نیست اگر بگویم محقق سبزواری از جمله عالمانی است که با هوش و فراست و کیاست خارق العاده ای که داشت در مدت زمانی نه چندان فراخ و طولانی سرآمدی در جرگه عالمان دین و طلاب راه آیین گشت و به درس و بحث و مرام و مسلک طلبگی آنچنان آمیخت که از او نماد و نمونه ای برای عاشقان وادی علم و رهپویان طریق دین ساخت.
و این سرآمدی و برجستگی در حدی بود که شاهان عصر صفوی محقق سبزواری را قدر دانستند و بر صدر نشاندند و مناصب امامت جمعه و جماعت قضاوت و خاصه منصب شیخ الاسلامی را بر قامت رعنای علم و هیئت زیبای فهم و خرد ایشان سزاوار و بایسته دیدند.
این همه اما نه تنها در آینه زندگی شخصی محقق سبزواری بلکه در ردیف فرزندان بزرگ مرتبه ایشان نیز که همگی نیوشای صفات عالیه روح و روان والای او و خرمن معرفت برگرفته از خون و صفای پدرانة او بودند به ظهور و بروز رسید.
میرزا جعفر سبزواری اصفهانی و میرزا عبدالرحیم شیخ الاسلام که هر دو از منصب شیخ الاسلامی برخوردار بوده و عالمانی بزرگ مرتبه و ادامه دهندگانی بایسته و شایسته بر راه پدر بودند.
آثار و تألیفات محقق سبزواری خود به تنهایی گویای عمری جهاد علمی است و سرآمد این آثار چنانکه در ابتدای این نوشتار هم یاد کردیم کتاب شریف کفایه است که هنوز هم که هنوز است شراب طهور تشنگان وادی علم و معرفت و باده نوشین راهیان نور است.
* اساتید
از جمله اساتیدی که محقق سبزواری از آنها اجازه اجتهاد و نقل روایت داشت می توان به
۱. علامه محمد تقی مجلسی
۲. ملا حیدر علی اصفهانی
۳. قاضی معز الدین حسین.
۴. شیخ بهایی
۵. میرابوالقاسم فندرسکی
۶. سید حسین بن حیدر عاملی.
۷. نورالدین علی بن حسین بن ابی الحسن عاملی.
۸. سید شرف الدین علی بن حجت شولستانی.
۹. حسین بن حیدر بن حید قمرکرکی
10.ملا حسن علی شوشتری صاحب التبیان.
اشاره نمود.
* شاگردان
و نیز سیاهة شاگردان ایشان که خود نماد و نمونه ای دیگر از عرصه ای شگرف و سخت کوشانه از تلاش و ممارست علمی و جهاد اندیشگی ایشان در پرورش ادامه دهندگان مسیر نورانی علوم اسلامی و معارف مکتب اهل بیت(ع) است:
۱. محقق خوانساری
۲. سید عبد الحسین حسینی خاتون آبادی
۳. ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی
۴. میر محمد صالح خاتون آبادی.
۵. محمد شفیع بن فرج گیلانی.
۶. میرزا عبدالله افندی اصفهانی.
۷. محمد صالح بیابانکی.
۸. عبدالله اردبیلی
شخصیت برجسته علمی و جایگاه بلندمرتبه اندیشه گی محقق سبزواری بسیاری از بزرگان و سر آمدن علوم دینی و دانشمندان هم عصر و پس از ایشان را به ستایش و تعظیم و تکریم ایشان واداشته است که از آن جمله می توان به شیخ حر عاملی این عالم بزرگ اسلامی اشاره کرد که درباره محقق سبزواری می گوید:
مولانا محمد باقر بن محمد مومن خراسانی سبزواری، دانشمند فاضل، محقق، متکلم، حکیم، فقیه و محدث جلیل القدر.
یا حاج محمد اردبیلی مؤلف «جامع الرواه» که درباره او چنین بیان می دارد:
محمد باقر بن محمد بن محمد مؤمن سبزواری، امام، علامه، محقق، مدقق، پسندیده خوی، پاک سرشت، جلیل القدر، عظیم الشأن، بلند جایگاه، دانشمند، فاضل کامل، خیرخواه، متبحر در علوم عقلی و علوم نقلی، یگانه عصر و یکتای زمانش بود.
و از این دست یادآوری ها و تکریم و تعظیم ها بسیار است و براستی و درستی شایسته و بایسته این مرد الهی و عالم بانی.
محقق سبزواری در هشتم ربیع الاول سال (1090 هـ . ق) در سن هفتاد و سه سالگی به ملکوت اعلی شتافت.
پیکر مطهر این عالم ربانی پس از انتقال از اصفهان به مشهد الرضا(ع) در مدرسه میرزا جعفر در جوار حرم منور و ملکوتی امام رضا ـ علیه السلام ـ تدفین گردید.
اما شاید مهم ترین و درس آموزترین و اصیل ترین رهاورد عمر این عالم فرزانه و مرد الهی همان مبانی اخلاقی باشد که زندگی ایشان بر آن مدار و بر زمینه آن اصالتها شکل گرفت و گفتار و کردار و رفتارش با همگان و هماره، بر همان محور استوار بود و امتداد یافت.
* تألیفات و آثار
مرتبه آثار و بلندای فهرستش گویا و جویای عالمی است که تمام عمر خویش را بر طبق اخلاص نهاد و دل و جان در راه یار فدا کرد و نام خود را بر جریده عالم ثبت.
۱. کفایةالاحکام
۲. ذخیرةالمعاد فی شرح الارشاد
۳. حاشیه علی مسالک الافهام شهید ثانی
۴. خلافیه
۵. رساله فی تحریم الغناء
۶. رساله ای در فقه
۷. رساله عملیه
۸. رساله ای در نماز جمعه
۹. مناسک حج.
10. رساله ای در نماز و روزه.
۱۱. رساله فی الغسل.
12. رساله فی مقدمه الواجب.
13. رساله فی تحدید النهار الشرعی.
14. رساله فی فضیله المتعه.
15. کفایةالفقه.
16. حاشیه علی شرح الاشارات
17. حاشیه علی الشفاء
18. مفاتیح النجات عباسی
19. جامع الزیارات عباسی
20. روضةالانوار عباسی
21. شرح حدیث برالوالدین
22. اختیارات ایام
23. شرح زبدةالاصول
24. الرد علی رساله شبهه الاستلزام
25. شرح توحید صدوق
آثار و تألیفات محقق سبزواری و اساسا مسلک علمی و راه تحقیق و تحصیل ایشان دو حوزه فقه و فلسفه را در بر می گیرد و تلاش ایشان در این دو حوزه علمی آثار و تألیفاتی برجسته و ارزشمند برجای نهاده است که گویای توجه این عالم برجسته به نیازهای علمی زمان خویش و آیندگان و نیز رفع خلأهای این میادین است که بصیرت فکری و دقت علمی و حقیقت طلبی و داهیانه بودن نقش ایشان را رساناست.
اما بی تردید باید گفت این عالم دینی اهل عمل هم بود و عرصه مشاوره با حکمرانان و تعامل با پادشاهان را موقعیت مناسبی برای کمک به مسلمانان و تلاش برای کشاندن مسیر حکومت به دین و آیین عدالت و درستی می دید و در این عرصه از هیچ تلاشی فروگذار نکرد.
از همراهی مشاورانه با پادشاهان عصر صفوی تا نوشتن کتاب برای ایشان و به تألیف درآوردن مرام حکومت پاک و یادآوری آیین حکمرانی صدر اسلام با ترجمان نامه مولا امیرالمومنین به مالک اشتر و عهدنامه معروفی که متنی غنی و ماندگار و بی نظیر در بیان وظایف حاکمان و مردم نسبت به هم است.
آثار و تألیفات این عالم برجسته حوزه های مختلفی را در بر گرفته است که می توان از مجموعه زیارات و ادعیه تا رسالات علمی در باب موضوعاتی نظیر نمازجمعه را در آن دید و از آیین حکمرانی عادلانه تا شرح اشارات را در بینشان جست و هر نوشنده ای از هر مسلک و مشرب علمی می تواند نیاز خود را در شاخه ای از این درخت پر برگ و بار رفع نماید و جرعه نوش دریای علم و قلم محقق باشد.
