شخصی به امام صادق(ع)عرض کرد:من نمی توانم با دستم کار کنم و راه تجارت را نیز به خوبی نمی دانم و اکنون محروم و محتاج هستم، آن حضرت فرمودند: کارگری کن و بر سر خود بار ببر تا از مردم بی نیاز شوی...

خبرگزاری حوزه در راستای تبیین راه‌های به دست آوردن رزق حلال بخش دوم سلسله مقالات درس‌نامه رزق حلال را با عنوان اهمیت کار و تلاش در روایات دینی منتشر می‌کند.

در بسیاری از روایات کار و تلاش برای روزی حلال به عبادت برتر تعبیر شده است، امیر مومنان(ع) کار و کوشش را پس از سحر خیزی و یاد خدا،برای بدست آوردن روزی موثر دانسته است.غررالحکم ح2127

امام رضا(ع)فرمودند:الذی یطلب من فضل الله عزوجل مایکف به عیاله اعظم اجرا من المجاهد فی سبیل الله عزوجل.الکافی ج5ص88

پاداش کسی که با استعانت از فضل خدای عزوجل، روزی خانواده اش را می جوید از پاداش مجاهد در راه خدا بیشتر است.

در این سخن امام، اجر جوینده، روزی بیش از جهاد در راه خدا تعیین شده است.

*جایگاه کارگر در شب معراج

امام رضا(ع)نقل فرموده اند: قال الله تعالی فی لیله المعراج: يا أَحمَدُ إِنَّ العِبادَةَ عَشَرَةُ أَجزاءَ: تِسعَةٌ مِنها طَلَبُ الحَلالِ فَإِذا طَيَّبتَ مَطعَمَكَ وَ مَشرَبَكَ فَأَنتَ فى حِفظى وَ كَنَفى؛ ارشاد القلوب ص206

خداوند متعال در شب معراج فرمودند:ای احمد! عبادت ده قسمت است که نه قسمت آن در جستجوی روزی حلال نهاده شده است، پس اگر خوردن و نوشیدن تو پاکیزه باشد تو در پناه و حمایت من خواهی بود.

در این حدیث قدسی نیز جستجوی روزی حلال نه دهم، عبادت معرفی شده است، روایاتی نیز کم همتی را مانع پیشرفت،تنبلی را مایه حقارت و سربار دیگران بودن را ناشایست می شمارند چنان که در روایتی دیگر، انسان را از تلاش توان فرسا و کار مداوم شبانه روزی که باعث نادیده گرفتن حق اعضای بدن شود، باز می دارد و آن را حرام می داند هرچند مال به دست آمده از آن حرام نیست.

رسول خدا(ص)می فرمایند:اگر مرد بر دوش خود، هیزم کشد و نیازش را با آن تامین کند و بیش از نیاز خود را صدقه دهد بهتر از این است که از دیگری درخواست کند، زیرا دست دهنده بهتراز دست گیرنده است.تنبیه الخواطرو نزهه النواظر ج2ص229

قال رسول الله(ص):«من بات کالا من طلب الحلال بات مغفورا له».الامالی صدوق ص289.

کسی که بر اثر خستگی از کار و تلاش به خواب رود آمرزیده شده است.

و می فرمایند:کسی که برای کسب روزی خود و خانواده اش مسافرت کند، روز قیامت در سایه عرش خداست.

قال امیر المومنین(ع)«ان کنتم للنجاه طالبین....الزموا الاجتهاد والجد.»غررالحکم ص266

کارگری سیره انبیاء و امامان

خداوند در قرآن درباره حضرت داوود(ع)می فرماید: به او فن زره سازی را که به سود شماست آموختیم، تا شما را در جنگ ها یتان از آسیب های سخت سلاح ها حفظ کند، پس آیا شما سپاسگزار نعمت های ما خواهید بود؟

پیامبر (ص)فرمودند:هیچ کس غذایی بهتر از غذای فراهم آمده از کار خویش نخورد و داوود پیامبر از دسترنج خود می خورد.کنز العمال ج4ص8

امیر مومنان(ع)می فرماید:خدای عزوجل به داوود وحی فرمودند: تو بنده خوبی هستی به شرط آنکه از بیت المال ارتزاق نکنی و با دستان خویش کار کنی داوود(ع)چهل روز گریست، آنگاه خدا به آهن وحی فرمود که برای بنده ام داوود نرم شو.آهن به فرمان خدا نرم شد و داوود(ع)هر روز زرهی می ساخت وآن را به هزار درهم می فروخت و از بیت المال بی نیاز شد.الکافی ج5 ص74

*شرافت کارگری

شخصی به امام صادق(ع)عرض کرد:من نمی توانم با دستم کار کنم و راه تجارت را نیز به خوبی نمی دانم و اکنون محروم و محتاج هستم، آن حضرت فرمودند:کارگری کن و بر سر خود بار ببر تا از مردم بی نیاز شوی.رسول خدا(ص)هم سنگی را بر شانه خود حمل کردو در یکی از دیوارهای باغ هود به کار بردکه آن سنگ هنوز در آنجاست.الکافی ج5ص76-77

امام صادق(ع)فرمودند:امیرمومنان(ع)هیزم جمع می کرد و آب از چاه می کشید و شخم می زد و از دسترنج خود هزار برده آزاد کرد و به جارو کردن خانه می پرداخت و فاطمه(س)نیز با دستاس گندم را آرد و آن را خمیر می کرد و نان می پخت.الکافی ج5 ص74

راوی گوید:وقتی امیر المومنین(ع)از جهاد فارغ می شد، به آموزش مردم و داوری در میان آنان می پرداخت و هرگاه از این نیز فارغ می شد،در باغ خود کار می کرد و با این وصف،به ذکر خدای عزوجل اشتغال داشت.الفقیه ج3ص169

حسین ابن علی بن ابی حمزه از پدرش نقل می کند که گفت:امام موسی کاظم(ع)را دیدم که در زمین خود کارمی کرد و پاهای او عرق شده بود گفتم:فدایت شوم کارگران کجایند؟فرمودند:ای علی کسانی با دست خود در زمین خویش کار کردند که از من و پدرم برتر بودند، گفتم کدام کسان؟فرمودند:رسول خدا و امیر مومنان(ع)و همه پدرانم با دست خود کار می کردند و این سیره انبیاء،رسولان و صالحان است.الفقیه ج3ص162

ابو عمرو شیبانی گوید:امام صادق(ع)را دیدم که بیلی در دست و پوششی درشت برتن داشت و در باغ خود کار می کردو عرق میریخت، عرض کردم:فدایت شوم بیل را به من بدهید، تا به جای شما کار کنم فرمودند:من اینچنین دوست دارم که شخص،در گرمای آزار دهنده آفتاب برای تامین نیازهای زندگی خود رنج بکشد.الکافی ج5ص76

*بیکاری فسادآور است

امیر مومنان(ع)می فرمایند:اگر کار،سخت و توان فرساست بیکاری دائمی هم فسادآور است.

امام باقر(ع):«الکسل یضربالدین والدنیا»تحف العقول ص300

تنبلی برای دین و دنیا زیان آور است.

امام صادق(ع):«ایاک والکسل والضجر،فانهما یمنعانک من حظک من الدنیا والاخره.»الکافیص300

امام صادق(ع)به برخی از فرزندانش فرمودند:از دوخصلت تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز که این دو مانع بهره گیری تو از دنیا و آخرت می شوند.

امام صادق(ع)نیز فرمودند:سست نباش تاآنکه تورا می شناسد، تحقیرت نکند و می فرمایند:سربار مردم نباشید و باز می فرمایند:منفورترین مردم نزد خدای متعال کسی است که شب خواب و روز بی کار باشد.

امام کاظم(ع)فرمودند:«ان الله جل و عز یبغض العبدالنوام الفارغ»الکافی ج5ص84

خدابنده پرخواب بی کار را دشمن می دارد.

ابن عباس گوید:رسول خدا(ص)هرگاه کسی را می دید و از او خوشش می آمد می پرسید:آیا حرفه ای داری؟اگر می گفت :نه،می فرمودند:از چشمم افتاد! پرسیدند:چرا ای رسول خدا؟فرمودند:چون هرگاه مومن دارای حرفه ای نباشد ناچار از دینش برای تامین زندگیش بهره می برد(دین فروشی می کند)جامع الاخبار ص139

ضمانت روزی

معنای لغوی ضمانت

«ضَمِنَ»و«کَفَلَ»که در روایات نیز آمده است به یک معناست و چنانچه در فرهنگ نوین آمده است که«ضمن الشی ء»پذیرفت و کفالت کرد آن را و «کفل فلانا»یعنی نفقه و امور دیگرش را به عهده گرفت.

بنابراین ضمانت و کفالت روزی از ناحیه خداوند به این معناست که خداوند روزی موجودات را به عهده گرفته و مسئولیت آن را پذیرفته است.

ضمانت روزی موجودات

قال الله الحکیم« "وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِي الأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ"هود آیه6

و هیچ جنبنده ای در زمین نیست مگر اینکه روزیش برعهده خداست و قرارگاه و محل مردنش را می داند و همه اینها در کتابی روشن است.

امیر المومنین(ع)می فرمایند:«من عاش فعلیه رزقه»نهج البلاغه خطبه109

هر زنده ای روزیش بر عهده خداست.

و می فرمایند:«لکل ذی رمق قوت»الکافی ج8 ص22

هرجانداری که رمقی دارد روزی و قوتی هم دارد.

حال به سوالات مطرح شده در این مورد دو پاسخ می توان داد:

1-اولا ضمانت رزق به این معنا نیست که انسان دست روی دست بگذارد و به دنبال به دست آوردن روزی فعالیت نکند،چنانچه امیرالمومنین(ع)می فرمایند:«اطلبوالرزق فانه مضمون لطالبه».الارشاد ج1ص303

روزی را بجویید زیرا روزی برای جوینده آن ضمانت شده است.

و در کلام خدا آمده است: « وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا» مریم آیه 25

و تنه درخت را به طرف خود بگیر و بجنبان تا برتو خرمای تازه فرو ریزد.

یعنی خداوند در آن شرایط سخت حضرت مریم(س)که در حال وضع حمل بود به او می فرمایند:برای بدست آوردن روزیت درخت را تکان بده.

2-روزی خداوند برای موجودات ضمانت شده است به شرطی که مانعی در کار نباشد و عدالت اجتماعی برقرار باشد و عده ای از روی ظلم و ستم حق دیگران را پایمال نکرده باشند.

ضمانت روزی در خصوص اهل علم

از برخی روایات در ارتباط با ضمانت روزی چنین بدست می آید که خداوند به اهل علم عنایت ویژه ای دارد و رزق آنان را ضمانت کرده است.

شاید سّر مطلب این باشد آنان در اثر این ضمانت بتوانند با فکر آرام به تحصیل علم و برآوردن نیاز مردم و آگاهی دادن به آنان بپردازند و جامعه را به سوی رشد و تکامل سوق دهند و از جهل و ناآگاهی بیرون آورند.هم چنین جایگاه علم و غفلت از تعلیم و تعلم را به مردم گوشزد کند.

رسول خدا(ص)می فرمایند:«ان الله قد تکفل لطالب العلم برزقه خاصه عما ضمنه لغیره»کنزالعمال ج10ص139 ح28701

قطعا خداوند روزی جوینده دانش را به طور ویژه راجع به آنچه برای دیگران ضمانت نموده است برعهده گرفته است.

و می فرمایند:«من طلب العلم تکفل الله برزقه»

کسی که دانش بجوید خداوندروزیش را برعهده می گیرد.