سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» هفتمین بخش از درسنامه رزق حلال نوشته حجت الاسلام علی اصغر ملک احمدی پیرامون «مصادیق حرام‌خواری» را منتشر می کند.

ربا برهم زنندة نظم اجتماعی است، چون ثروت طلبکار هر روز زیادتر و بدهکار هر روز فقیرتر می شود و موجب نفرت وبغض شدید فقرا به اغنیا می گردد ( محققان می گویند این عامل یکی از دلایل جنگ جهانی بوده است.) ترجمه تفسیر المیزان ، ج 2 ، ص 629

این کار زمینه رشد سالم اقتصادی را ازبین می بردو موجب کاهش فعالیت های کشاورزی، صنعتی، عمرانی و تجاری می شود. باعث بی برکتی مال و ثروت می گردد. رباخوار بی اعتقاد می شود.( می گوید انما البیع مثل الربا خریدو فروش هم مثل ربا است. ( سوره بقره، آیه 276 )

ربا مانع کمک به دیگران و انجام کارخیر می شود( الفروع من الکافی،ج5، ص 146 ) و ربا به زشت ترین گناهان آلوده است، همچنان که گناه ربا، از زنا با محارم، درخانة خدا گناهش افزونتر است.

*  در عمل باید اینگونه باشیم:

 از دادن و گرفتن اموال ربوی خودداری کنیم واموال خود را از اطریقی که دین برای ما توصیف نموده در چرخه اقتصاد قرا دهیم تا از برکات معنوی آن بهره مندشویم.

 *  انواع ربا :

   1- معامله ای 2- قرضی 3- حکمی.

 ربای معامله ای ربایی است که یکی از دو چیز مثل هم، با زیادۀ عینی، به مثل دیگر فروخته شود، مانند فروختن یک کیلو از گندم به دو کیلو ازآن، یا به یک ازآن بعلاوه یک درهم، یا با زیادۀ حکمی مانند یک کیلو گندم نقدا به یک کیلو آن به طور نسیه، و اقوای آن است که اختصاص به بیع ندارد، بلکه در سایر معاملات مثل صلح و مانند آن نیز جاری می شود.( تحریر الوسیله ج1، القول فی الربا)

 ربای قرضی:

کسی که قرض می دهد، شرط کند زیادتر از مقدرای که می دهد بگیرد، حال این زیادتی ازنوع زیادتی عینی باشد مثل اشخاصی که مبلغی می گیرند و در برابر، هر ماه سودی به آنان می دهند بدون اینکه تحت یکی از عقود انجام گیرد، بلکه براساس  توافق طرفین باشد، این نوع معاملات حرام و ربا محسوب می شود.

ربای حکمی:

در این نوع از ربا چیزی از طرف نمی گیرد به این جهت اصل قرض مشکل پیدا نمی کند و فقط به خاطر شرط خاصی که درضمن قرض قرار داده می شود اصل عمل، ربا و حرام است.

 سؤال: اگر صندوق قرض الحسنه برای وام گیرنده و معرِّف و ضامن شرایطی مانند افتتاح حساب یا مسدود کردن مبلغی وجه نقد تامدتی معین، قرار دهدکه پس از انقضاء مدت، وام بیشتر با مدت زیادتر به وام گیرنده بدهد، حکم شرعی این گونه شرایط چیست؟

پاسخ: زیادی حکمی، ربا است و جایز نیست و گرچه اصل قرضی که داده شده و قرضی دو برابری که بعدا داده می شود صحیح است.( استفتاات رهبر فقید انقلاب ج2 ص 295 ، سؤال 36 )

*آیا کلاه شرعی داریم

انسان در امور مالی خود دقت بیشتری نماید تا مبتلا به ربا نشود و در معاملات از عقود شرعی استفاده نماید مانند: استفاده ار معامله نقد و نسیه، صلح، پیش خرید، بیع شرط، وام گرفتن با استفاده از شرط ضمن عقد، هبه مشروط و غیره .

لازم به یادآوری است عده ای از این راهکارها، جهت خلاصی از ربا، تعبیربه «کلاه شرعی » می کنندکه این تعابیر صحیح نمی باشد و تمام این نوع عقود راه کارهایی است که شرع مقدس جهت رهایی  از ربا و مبتلا نشدن به حرام در مقابل ما قرار داده است.

*مصادیق حرام‌خواری

وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ ﴿۱﴾ الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ ﴿۲﴾ وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ ﴿۳﴾ أَلَا يَظُنُّ أُولَٰئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ ﴿۴﴾ لِيَوْمٍ عَظِيمٍ ﴿۵﴾ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۶﴾ سوره مطففین آیات  1 – 6

وای برکم فروشان ،که چون از مردم پیمانه گیرند تمام وکما ل دریافت دارند و چون برآنان پیمانه یا وزن کنند، از ایشان کم گذارند. مگر اینکه  اینان گمان نمی دارند برای روزی بزرگ و با اهمیت برانگیخته خواهند شد؟ روزی که مردم ، همگان در برابر پروردگار جهانیان به پای ایستند.

حضرت علی (ع) می فرمایند و چون ترازوها را کم گذارند و کم فروشی رواج یابد خداوند مردم را به قحطی و کمی محصول مبتلا سازد. بحار الانوار ، ج103، ص 107

*حکایت

پیامبر(ص) می فرماید: هر کسی در کیل و وزن خیانت کند، فردا او را به قعر دوزخ درمی آورند  و در میان دو کوه آتش جایش می دهند و به او می گویند این کوه ها را وزن کندو او همیشه به این کار مشغول است.

مالک دینار می گوید: همسایه ای داشتم وقتی بیمار شد، به عیادتش رفتم در  حال جان دادن بود و  داد می زد که دو کوه آتش قصد مرا می کنند.

گفتم: ای مرد این محض خیال است، گفت: نه حقیقت دارد، زیرا مرا دو ترازو بود، یکی ناقص و دیگری زائد به ناقص می دادم و به زائد می گرفتم و این عقوبت آن کار است. گناهان کبیره ، ج1 ص 384

*آثار کم فروشی

هنگامی که سوره مطففین نازل شد، رسول خدا (ص) آن را برای مردم مدینه تلاوت کرده سپس فرمودند:« خَمسّ بخمسٍ پنج چیز در مقابل پنج چیز است»  مردم پرسیدند : یا رسول الله ! کدام پنج در مقابل پنج است؟

پیامبر فرمودند: هیچ گروهی عهد شکنی نمی کنند مگر آنکه خدا دشمن را بر آنان مسلط می کند، هیچ گروهی نیستند که به غیر حکم الهی حکم کنند مگر آنکه تهدیستی و تنگدستی در میان ایشان آشکار می شود، فحشا و زشتی درمیان هیچ گروهی نمایان نمی شود مگر آنکه مرگ و میر در میان ایشان فراوان می گردد و هیچ  گروهی کم فروشی نمی کنند مگر آنکه زراعت و گیاهان آنها ازبین می رود و هیچ گروهی از زکات منع نمی کنند مگر آنکه باران رحمت الهی از میان ایشان باز گرفته شود.

 اختیار عالم وجود در دست با قدرت خدا است، وقتی انسان ها از مسیر مستقیم او منحرف شوند، و به دستورات او عمل نکنند دچار پیامد های آن خواهند شد، انسان ها کم فروشی می کنند تا مال و ثروت بیشتری به دست آورند، ازسوی خدا به زمین دستور می دهدکه گیاه خویش را نرویاند و قحطی را برآنان مسلط می سازد. روزی حلال،ص 120

حضرت علی (ع) وقتی از اداره حکومت فارغ می شد، به بازارمی آمدند و می فرمودند: ای مردم از خدا بترسید و کیل و وزن را تماماً اندازه بگیرندو طریق داد و عدل را درآن ملاحظه کنید و چیزهای مکیل و موزون را به مردمان کم ندهید و در زمین فساد نکنید.

در روایت است روزی حضرت علی (ع) مردی را در بازار دیدند که زعفران می کشید و در آن کفه ای که زعفران بود، زعفران بیشتر می ریخت، حضرت متوجه شدند ترازوی او خراب است وبدین جهت این کا را می کند، حضرت زعفران را بر داشتند و فرمودند: اول ترازویت را درست کن، بعداً  اگر می خواهی بیشتر بده. گناهان کبیره، ج1 ،ص 120

*حکم کم فروشی

 کم فروش  نسبت به آن مقدار که کم فروخته، مدیون است و واجب است آن را به مشتری برگرداند و اگر مرده است به ورثه او بدهد و اگر او را نمی شناسد، بنابر احتیاط با اجازه حاکم شرع از طرف صاحبش صدقه بدهد.

« انصاف» بهترین کاری است که انسان در معاملات باید رعایت کند،چنانچه حضرت امام صادق (ع) می فرمایند: بهترین کارها سه چیز است با مردم از روی انصاف رفتار کنی،به اینکه هرچه را برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسندد، با برادران دینی خود در مال مساوات کنی و همیشه به یاد خدا باشی . . الکافی، ج2، ص 144

به نظرمی رسد اگر همه به این فرمایش حضرت(ع) در معاملات عمل کنند، راه صحیح را پیموده و مبتلا به کم فروشی و امثال آن نمی گردند.

* کم‌فروشی معلمان

فروشنده ای زیر ترازوی خود مقداری آهن تعبیه کرده تا هنگام وزن کردن کالا، ترازو وزن بیشتری را نشان دهد.

سبزی فروش آب فراوانی به سبزیها می زند و میان بسته سبزیها مقداری گل قرار می دهد.

میوه فروش میوه های خود را با  ظرف آن وزن می کند ومقدار نامعلومی بیش از مقدار واقعی به جهت ظرف کم می کند.

سخنرانی قرار است و تعهد کرده یک ساعت صحبت کند یا درس بدهد، اما نیم ساعت کلاس را تعطیل می کند. بنابراین باید توجه داشت کم فروشی فقط در کیل و وزن نیست بلکه مصادیق مختلف دارد و آیه شریفه شامل همه این موارد می شود. از این رور با دقت از همه این امور اجتناب کنیم.

*به این آیات قرآن توجه کنید

وَيَا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ﴿۸۵﴾ سوره هود

اگر در شغلمان با ترازو سرو کار داریم، در هنگام وزن کردن از صحت ترازوی خود مطمئن شویم و دقت درحساب داشته باشیم و سعی کنیم در هنگام وزن کردن قدری بیشتر به نفع مشتری وزن کنیم تا خدای ناکرده جزو کم فروشان محسوب نگردیم.

 کم کشیدن، نه تنها مال را زیاد نمی کند، بلکه برکت را از مال انسان می برد و در مقابل به نفع مشتری بیشتر کشیدن به مال انسان برکت می دهد و افزایش روزی را در پی خواهد داشت.