خبرگزاری «حوزه» در سومین بخش از بایدها و نبایدهای محیط اداری و نقش آن در کسب روزی حلال برای کارمندان و کارکنان ادارات و ارگان‌ها واژه‌هایی چون پارتی بازی، اخذ رشوه، عدم مشورت در انجام امور، ناامید کردن مردم، دلسرد نشدن از خدمت گزاری و ... را به قلم حجت الاسلام علی اصغر ملک‌احمدی بررسی کرده است.

1-رغبت به مال دنیا

یکی از مهم ترین آسیب هایی که ممکن است به مسئولین ضربه بزند، مسأله محبت و میل به دنیا است؛ چنانچه امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید: «حُبُّ الدُّنْيَا يُوجِبُ الطَّمَعَ». دوستی دنیا موجب طمع می شود.

(تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص: 142)

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: «حُبُّ الدُّنْيَا أَصْلُ كُلِّ مَعْصِيَةٍ وَ أَوَّلُ كُلِّ ذَنْبٍ». دنیا دوستی، ریشۀ هر معصیت و آغاز هر گناهی است. (مجموعة ورام(تنبيه الخواطر)، ج‏2، ص: 122)

2-تکروی در انجام مسئولیت

هر مدیر و هر کارمندی باید در کارها مشورت کند؛ چه بسا فردی کاری را خوب می پنداشته و با مشورت متوجه می شود که اشتباه می کرده است. تک روی در کارها از آسیب های هر خدمتگزار است.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «فَلَا تَكُفُّوا عَنْ مَقَالَةٍ بِحَقٍّ أَوْ مَشُورَةٍ بِعَدْلٍ فَإِنِّي لَسْتُ فِي نَفْسِي بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ وَ لَا آمَنُ ذَلِكَ مِنْ فِعْلِي إِلَّا أَنْ يَكْفِيَ اللَّهُ مِنْ نَفْسِي مَا هُوَ أَمْلَكُ بِهِ مِنِّي» پس، از گفتن حق یا مشورت در عدالت خودداری نکنید، زیرا خود را برتر از آنکه اشتباه کنم و یا از آن ایمن باشم، نمی دانم مگر آنکه خداوند مرا حفظ کند.

3-ناامیدکردن مردم

یک کارگزار خوب تا آن جایی که می تواند و از نظر قانونی دستش باز است، باید کار مردم را راه بیندازد والّا به وظیفه خود عمل ننموده و از ولایت ائمه علیهم السلام بی نصیب خواهد شد.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «مَا آمَنَ بِاللَّهِ وَ لَا بِمُحَمَّدٍ وَ لَا بِعَلِيٍّ صلی الله علیهما و آلهما مَنْ إِذَا أَتَاهُ أَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فِي حَاجَةٍ فَلَمْ يَضْحَكْ فِي وَجْهِهِ فَإِنْ كَانَتْ حَاجَتُهُ عِنْدَهُ سَارَعَ إِلَى قَضَائِهَا وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ تَكَلَّفَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِهِ حَتَّى يَقْضِيَهَا لَهُ فَإِذَا كَانَ بِخِلَافِ مَا وَصَفْتُهُ فَلَا وَلَايَةَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُ»

به خدا ومحمد صلی الله علیه وآله و علی علیه السلام ایمان نیاورده است، کسی که هنگام نیاز برادر مؤمنش با خوشرویی با او برخورد نکند. اگر توان دارد احتیاج او را شخصاً برطرف نماید و اگر قادر نیست با کمک دیگری مشکل او را حل کند. اگر به تقاضای برادر مؤمنی بی تفاوت باشد و به درخواست او عمل نکند، پس بین ما و او ولایتی نخواهد بود. (مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏12، ص: 434)

4-خشنود شدن از ستایش ها

یکی از آفت های بزرگ هر خدمتگزار این است که از چاپلوسی و مداحیِ عده ای از چرب زبانان خشنود شود.

مولای متقیان حضرت علی علیه السلام در خصوص بدترین حالات زمامداران می فرماید: «وَ إِنَّ مِنْ أَسْخَفِ حَالاتِ الْوُلَاةِ عِنْدَ صَالِحِ النَّاسِ أَنْ يُظَنَّ بِهِمْ حُبُّ الْفَخْرِ وَ يُوضَعَ أَمْرُهُمْ عَلَى الْكِبْرِ وَ قَدْ كَرِهْتُ أَنْ يَكُونَ جَالَ فِي ظَنِّكُمْ أَنِّي أُحِبُّ الْإِطْرَاءَ وَ اسْتِمَاعَ الثَّنَاءِ وَ لَسْتُ بِحَمْدِ اللَّهِ كَذَلِكَ». از پست ترین حالات زمامداران نزد صالحان این است که گمان برند آنان دوستار ستایش هستند و کشورداری آنان برکِبر و خودپسندی استوار باشد. من خوش ندارم در خاطر شما بگذرد که من ستایش را دوست دارم و خواهان شنیدن آن می باشم. سپاس خداوند را که چنین نبودم.

(نهج البلاغة، ص: 335)

5-دلسرد شدن از خدمتگزاری

هر خدمتگزار واقعی نباید به سبب عده ای سودجو که کارشکنی می کنند از کار خود دلسرد شده و صحنه را برای این گونه افراد خالی نماید یا این که چون از زحمات او قدردانیِ مناسب نمی شود از فعالیت های خود دلسرد شود.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «لَا يُزَهِّدَنَّكَ فِي الْمَعْرُوفِ مَنْ لَا يَشْكُرُهُ لَكَ فَقَدْ يَشْكُرُكَ عَلَيْهِ مَنْ لَا يَسْتَمْتِعُ بِشَيْ‏ءٍ مِنْهُ وَ قَدْ تُدْرِكُ مِنْ شُكْرِ الشَّاكِرِ أَكْثَرَ مِمَّا أَضَاعَ الْكَافِرُ- وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِين». مبادا ناسپاسی این و آن، تو را از خدمتگزاری دلسرد کند. چه بسا افرادی که بدون بهره مندی از کار تو، از تو تعریف می کنند و از سپاسِ سپاسگذاران بیش از ناسپاسی ناسپاسان بهره مند می شوی و خداوند دوستدار نیکوکاران است. (نهج البلاغة، ص: 505)

مقام معظم رهبری در این رابطه می گویند: کسی نمی تواند به علت مخالفت با یک روش یا یک پدیده، وظائف قانونی خود را انجام ندهد و شانه خالی کردن از مسئولیت به شکل استعفا یا به هر شکل دیگر، خلاف قانون و هم حرام شرعی است. (مجله مبلّغان، شماره 52، ص 2، فروردین 1383)

6-منّت نهادن بر ارباب رجوع

خدمتگزار حق ندارد بر مردم منّت بگذارد، زیرا همان طور که از معنای خدمتگزار به دست می آید او کسی است که وظیفه اش انجام دادن و رفع کردن مشکلات مردم است.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید: «إِيَّاكَ وَ الْمَنَّ عَلَى رَعِيَّتِكَ بِإِحْسَانِكَ أَوِ التَّزَيُّدَ فِيمَا كَانَ مِنْ فِعْلِكَ.... فَإِنَّ الْمَنَّ يُبْطِلُ الْإِحْسَانَ وَ التَّزَيُّدَ يَذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ». ای مالک! از منّت نهادن بر زیردستان خود به سبب آن چه برای آنان انجام می دهی، جدّاً پرهیز نما....، زیرا منّت، احسان را باطل می کند و اگر آن چه را که انجام داده ای بیشتر به حساب آوری، نور حقیقت را از بین می برد. (نهج البلاغة، ص: 444)

7-عمل نکردن به تعهدات در برابر ارباب رجوع

رسول اکرم صلی الله علیه وآله در هشداری به صنعت کاران می فرماد: «وَيْلٌ لِصُنَّاعِ أُمَّتِي مِنَ الْيَوْمِ وَ غَدٍ» وای بر صنعت کاران امت من از امروز و فردا کردن!. (من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص: 160)

عمل نکردن به تعهدات از آسیب های بزرگی است که سبب بی اعتمادی بین کارکنان و ارباب رجوع می شود.

8-گرفتن رشوه و هدایا

امیر بیان علی علیه السلام می فرماید: « فَإِنَّمَا أَهْلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ أَنَّهُمْ مَنَعُوا النَّاسَ الْحَقَّ فَاشْتَرَوْهُ وَ أَخَذُوهُمْ بِالْبَاطِلِ فَاقْتَدَوْهُ». پیشینیان شما از این رو به هلاکت و تباهی افتادند که مردمان را از حق (شان) بازداشتند و آنان (ناچار با رشوه) آن را خریدند و آنان را به ارتکاب باطل و نادرستی واداشتند و مردم هم از آن پیروی کردند.

(نهج البلاغة، ص: 466)

آن حضرت در جای دیگر فرمودند: «وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّهُ لَا يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ الْوَالِي عَلَى الْفُرُوجِ وَ الدِّمَاءِ وَ الْمَغَانِمِ وَ الْأَحْكَامِ وَ إِمَامَةِ الْمُسْلِمِينَ الْبَخِيلُ.... وَ لَا الْمُرْتَشِي فِي الْحُكْمِ فَيَذْهَبَ بِالْحُقُوقِ وَ يَقِفَ بِهَا دُونَ الْمَقَاطِعِ».

و شما دانستيد، سزاوار نيست شخص بخيل بر ناموس، جان، غنيمت‏ها و احكام مسلمين، ولايت و رهبرى يابد و امامت مسلمين را عهده دار شود.... و نه در حکم و داوری رشوه گیر باشد که در این صورت حقوق را پایمال کرده و حق را به حقدار نمی رساند. (نهج البلاغة، ص: 189)

همچنین آن حضرت در ذیل آیۀ 42 مائده: «أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ»، «مال حرام فراوان مى خورند»، می فرماید: « َ هُوَ الرَّجُلُ يَقْضِي لِأَخِيهِ الْحَاجَةَ ثُمَّ يَقْبَلُ هَدِيَّتَه». اینان کسانی هستند که مشکل برادر (دینی) خود را برطرف می سازند، سپس هدیه او را می پذیرند. (جامع الأخبار، ص: 156)

9-پارتی بازی

از دیگر آسیب های خدمتگزاری این است که در کار خود از روش «پارتی بازی» استفاده نماید و بدین وسیله حقوق دیگران را تضییع نماید.

در اصطلاح رائج امروزی، «پارتی بازی» به این معنا است که فرد، گروه، تشکیلات و مؤسسه ای دولتی یا غیر دولتی، امتیازی را برای شخص یا صِنف خاصی قائل شود که حق او نبوده و خارج از نوبت دیگران اقدام کرده است.

(رزق حلال ص 99)

10-کم کاری

خداوند متعال می فرماید: « وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفينَ *الَّذينَ إِذَا اكْتالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ *وَ إِذا كالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ». واى بر كم‏فروشان! * آنان كه وقتى براى خود پيمانه مى‏كنند، حق خود را بطور كامل مى‏گيرند؛ * امّا هنگامى كه مى‏خواهند براى ديگران پيمانه يا وزن كنند، كم مى‏گذارند!. (مطففین 3-1)

این آیۀ شریفه شامل کارمندی نیز می شود در انجام خدمت محوله خودکوتاهی می‌کند و آن را به شایستگی انجام نمی‌دهند

11-ستم کردن در حق کارکنان

رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: «مَن ظَلَمَ أجيراً أجرته، أحبط اللَّه عملَه، و حرّم اللَّه عليه ريح الجنّة، و إنّ ريحها ليوجد من مسيرة خمس مائة عام» كسی که درباره مزد أجیر (كارگرى) ستم كند (به كم دادن يا دير پرداختن)، خدا عمل او را باطل مى‏كند و بهشت را بر او حرام مى‏سازد، با اينكه بوى بهشت از فاصله پانصد سال راه احساس مى ‏شود. (الحياة با ترجمه احمد آرام، ج‏3، ص: 532)

12-ولخرجی

از دیگر موارد آسیب خدمتگزاری، ولخرجی در اموال اداری است. قرآن کریم می فرماید: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ وَ الْمِسْكينَ وَ ابْنَ السَّبيلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذيراً * إِنَّ الْمُبَذِّرينَ كانُوا إِخْوانَ الشَّياطينِ وَ كانَ الشَّيْطانُ لِرَبِّهِ كَفُوراً». و حقّ نزديكان را بپرداز، و(همچنين حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز اسراف و تبذير مكن * چرا كه تبذيركنندگان، برادران شياطينند؛ و شيطان در برابر پروردگارش، بسيار ناسپاس بود. (إسراء 27-26)

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «كُنْ سَمْحاً وَ لَا تَكُنْ مُبَذِّراً وَ كُنْ مُقَدِّراً وَ لَا تَكُنْ مُقَتِّراً» دست و دل باز باش و تبذيرگر (ولخرج) نباش؛ و ميانه‏رو باش و تنگ نظر (خسيس) نباش. (نهج البلاغة، ص: 474)

13-رعایت نکردن حق کارمندان

از جمله ظلم های فاحشی که در حق کارمندان اعمال می شود، پرداخت نکردن حقوق آنان در موعد مقرر است که مفسده در جامعه و نظام کارمندی به دنبال خواهد داشت؛ چه بسا کارمندی در پایان هر ماه باید اجاره خانه یا قسطی را پرداخت کند و چشم خانوادۀ او نیز به حقوق ماهیانه سرپرست خانواده می باشد.

از دیگر موارد نبایدها در محیط اداری می توان به این امور اشاره کرد: «سوء استفاده از اموال دولتی»، «خودپسندی در محیط کار»، «ویژه خواری و رانت خواری»، « اختلاس»، «ارائه گزارش های غیر واقعی»، «استفاده از بیت المال بدون إذن ولیّ فقیه»، «سوء استفاده از مقاطعه کاری ها و معاملات دولتی»، «مخفی کاری در برابر نظارت های قانونی»، «دریافت وجه، به ازای فراهم کردن فرصت ها و معاملات از سوی کارمندان دولتی (پورسانت و کار چاق کنی)»، «تخریب، معدوم کردن و ربودن اسناد و مدارک».

منبع: علی اصغر ملک احمدی