سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، پرسش های کارمندان و پاسخ های فقهی مراجع عظام تقلید در محیط اداری که غالب افراد به آن مبتلا هستند را منتشر می نماید.

*برئ الذمّه شدن در مورد اموال دولتی

سؤال: چندین سال است که مقداری از اموال مربوط به بیت المال نزد من است و اکنون می خواهم خود را برئ الذمّه نمایم، وظیفه من چیست؟.

پاسخ: اگر آنچه که از اموال بیت المال نزد شماست، از اموال دولتی مختص به اداره خاصی از اداره های دولتی باشد، باید در صورت امکان به همان اداره برگردانید و الّا باید به خزانه عمومی دولت تحویل بدهید. (1)

سؤال: این جانب اقدام به استفاده شخصی از بیت المال کرده ام، وظیفه من برای برئ الذمّه شدن چیست؟. استفاده شخصی از امکانات بیت المال تا چه حدی برای کارمندان جایز است؟ و در صورتی که با إذن مسئولین مربوطه باشد، چه حکمی دارد؟.

پاسخ: استفاده کارمندان از امکانات بیت المال در ساعات رسمی کار به مقدار متعارفی که مورد ضرورت و نیاز است و شرایط کاری بیانگر إذن به کارمندان در این مقدار از استفاده است، اشکال ندارد و همچنین استفاده از امکانات بیت المال با إذن کسی که از نظر شرعی و قانونی حق اذن دارد، بدون اشکال است. در نتیجه اگر تصرفات شخصی شما در بیت المال به یکی از دو صورت مذکور باشد، چیزی در این رابطه به عهده شما نیست، ولی اگر از اموال بیت المال استفاده غیرمتعارف کرده باشید و یا بدون إذن کسی که حق اذن دارد، بیشتر از مقدار متعارف استفاده نمایید، ضامن آن هستید و باید عین آن را اگر موجود باشد، به بیت المال برگردانید و اگر تلف شده باشد، باید عوض آن را بدهید و همچنین باید اُجرت المِثل استفاده از آن را هم، در صورتی که اُجرت داشته باشد به بیت المال بپردازید. (2)

سؤال: مبلغی معادل دو ماه حقوق ماهیانه ام را بر اثر اشتباه از حسابدار دریافت کردم و مسئول مؤسسه را هم مطلع نمودم ولی مبلغ اضافی را برنگرداندم و در حال حاضر حدود چهارسال از آن می گذرد، با توجه به اینکه جزء بودجه مالی سالانه مؤسسات دولتی است، چگونه می توانم آن مبلغ را به حساب مؤسسه برگردانم؟.

پاسخ: اشتباه حسابدار مجوز قانونی برای دریافت مبلغی بیشتر از مقدار مورد استحقاق نیست و واجب است مبلغ اضافی را به آن مؤسسه برگردانید هر چند جزء بودجه سال قبل آن باشد. (3)

*استفاده شخصی از ماشین اداری

سؤال: از طرف نهادهای مربوطه ماشین هایی در اختیار مدیران مؤسسات مسئولین نظامی قرار می گیرد تا از آنها در امور اداری استفاده کنند، آیا شرعاً جایز است از آنها برای کارهای شخصی و غیراداری استفاده شود؟.

جواب: جایز نیست مدیران و مسئولین و سایرکارمندان در هیچ یک از اموال دولتی تصرفات شخصی کنند، مگر آنکه با اجازه قانونی نهاد مربوطه باشد. (4)

*برداشتن اموال دولتی

سؤال: اگر بعضی از مسئولین از بودجه ای که جهت خرید غذا و میوه برای میهمان های رسمی اداری در اختیار آنان گذاشته می شود، سوء استفاده کنند و آن را در موارد دیگری مصرف نمایند، این کار چه حکمی دارد؟.

پاسخ: مصرف نمودن اموال دولتی در غیرمواردی که اجازه داده شده، در حکم غصب است و موجب ضمان می باشد، مگر آنکه با اجازه قانونی مقام مسئول بالاتر صورت بگیرد. (5)

*برداشتن مال دولت به جای مطالبات شخصی

سؤال: اگر شخصی مقداری حقوق یا مزایای خاصی که به طور قانونی به او اِعطا شده از دولت طلب داشته باشد، ولی دلائل قانونی برای اثبات حق خود در اختیار نداشته باشد و یا قادر بر مطالبه آن نباشد، آیا جایز است به مقدارحق خود از اموال دولتی که در اختیار دارد به عنوان تقاص بردارد؟.

پاسخ: جایز نیست اموال دولتی را که به عنوان امانت در اختیار و تحت تصرف او هستند به قصد تقاص برای خود بردارد، در نتیجه اگر مال یا حقی از دولت، طلب دارد و می خواهد آن را بگیرد برای اثبات و مطالبه آن باید از راه های قانونی اقدام نماید. (6)

*استفاده از بودجه اختصاصی اداری

سؤال: کسی که برخلاف مقررّات قانونی از اموال دولتی استفاده شخصی یا غیرشخصی نموده، تکلیف شرعی او چیست؟.

پاسخ: استفاده از اموال دولتی برخلاف مقررّات، موجب ضمان است و باید عوض آن را به صندوق همان بخش واریز نماید. (7)

سؤال: کسی که به یک سازمان دولتی بدهی دارد (مثلا از تلفن آن سازمان برای کار خصوصی استفاده کرده و نظیر آن)، آیا می تواند آن بدهی را به سازمان دیگری که آن هم دولتی است، بپردازد؟.

پاسخ: باید به همان سازمانی که به آن بدهکار است، رد کند. (8)

سؤال: آیا افراد شاغل در ادارات و مؤسسات دولتی که وسایل و امکانات دولت در اختیارشان است، می توانند با تأمین هزینه مصرفی؛ مانند سوخت اتومبیل، از پول شخصی خود، از این امکانات جهت کار شخصی استفاده نمایند؟.

پاسخ: تابع مقررات دولت اسلامی است؛ بدون اجازه قانونی مسئولین مربوطه جایز نیست. (10)

*استفاده شخصی از تلفن و امور دیگر

سؤال: در بعضی از ادارات دولتی مرسوم است که هر کس از تلفن دولتی استفاده شخصی کند، پنجاه ریال در صندوق مخصوصی واریز می کند؛ آیا این کار اشکال دارد؟.

پاسخ: با اجازه مسئولین مربوطه اشکال ندارد. (11)

سؤال: بعضی تصرفات جزئی در اموال دولتی که متعارف است و مسئولان ادارات دولتی هم از آن نهی نمی کنند؛ (مانند یادداشت کردن امور شخصی به وسیله خودکار وکاغذ دولتی یا درست کردن چای ومانند آن) چه حکمی دارد؟.

پاسخ: تصرفات جزئی متعارف مانع ندارد. (12)

سؤال: اگر در حین انجام وظیفه توسط کارمند متعهد و مسئول که مشغول رفع خرابی از سیستمی متعلّق به دولت است، خسارتی بر قسمتی از دستگاه وارد شود و قسمتی از آن بسوزد، با توجه به آن که کاملاً مشخص و محرز است که شخص نامبرده سعی خود را نموده، هیچ گونه غرض و اهمال کاری در بین نبوده است، آیا خسارت آن به عهده کارمند است یا خیر؟.

پاسخ: اگر خسارت را او بر دستگاه وارد نکرده ضامن نیست، ولی اگر او خسارت زده، ضامن است. (13)

*حقوق گرفتن بدون کار کردن

سؤال: بعضی از کارکنان بنا به عِللی در ماه، یکی یا دو روز را به سر کار نمی آیند، آیا شرعاً مسئول کار می تواند مزد روزی را که آن کارگر یا کارمند نیامده، بدهد؟.

پاسخ: تابع مقررات استخدامی است. (14)

*گرفتن فوق العاده در مرخصی

سؤال: روزهایی که انسان در مرخصی است، در ازای همان روزها حقوق و فوق العاده گرفتن چه حکمی دارد؟.

پاسخ: تابع قراداد استخدام و مقررات دائره مربوطه است. (15)

سؤال: آیا شخصی که دارای شغل آزاد است و منبع درآمدی دارد، جایز است در ارگان های دولتی کار کند و از آنجا هم حقوق دریافت کند؟.

پاسخ: تابع مقرّرات دولت اسلامی است. (16)

*جبران کم کاری

سؤال: این جانب چندین سال است در اداره دولتی کار می کنم، ولی از آنجایی که گهگاه نتوانسته ام درست و صحیح دِینم را ادا کنم و خودم را بدهکارمی دانم، آیا می توانم برای ادای دِینم در یکی از ارگان ها یا مساجد و یا درمانگاه های متعلق به مردم کار کنم یا اینکه حتما باید در همان سازمان کار کنم و یا اینکه آیا می توانم پول کم کاری را حساب کنم و بپردازم یا نه؟ اگر می شود به چه حساب و کجا بپردازم؟.

پاسخ: به همان سازمان که مدیون هستید، باید ادا نمایید. (17)

سؤال: آیا کسی که از اموال شخصی مانند تلفن یا بنزین برای مصارف دولتی استفاده می نماید، حق دارد عین یا بهای آن را از اموال دولتی برای خود استفاده نماید؟.

پاسخ: بدون اجازه مسئولین مربوطه حق ندارد. (18)

سؤال: کسی که برخلاف مقرّرات قانونی از اموال دولتی استفاده شخصی یا غیرشخصی نموده، تکلیف شرعی او چیست؟.

پاسخ: استفاده از اموال دولتی برخلاف مقرّرات، موجب ضمان است و باید عوض آن را به صندوق همان بخش واریز نماید. (19)

سؤال: معمولاً وظایف افرادی که در سازمان ها اشتغال دارند به آنان ابلاغ می شود. اگر کسی در انجام امور محوّله کوتاهی و کم کاری نماید، پولی که به عنوان حقوق ثابت هر ماه دریافت می کند، از نظرشرعی چه حکمی دارد؟.

پاسخ: اگر در مقابل کاری که انجام نداده پول بگیرد، مالک آن مقدار نمی شود و باید به همان اداره عودت دهد. (20)

پاورقی:

(1)-توضیح المسائل ده مرجع، سؤال 1955

(2)-همان، سؤال 1956

(3)- توضیح المسائل ده مرجع، سؤال 1958

(4)- همان، سؤال 1965

(5)- همان، سؤال 1966

(6)- همان، سؤال 1967

(7)- امام خمینی، استفتائات، ج3، ص 499

(8)- همان، ج 2، ص 283

(9)-آیت الله العظمی خامنه ای، ترجمه اجوبه الاستفتائات، ص 480، سؤال 1965

(10)- امام خمینی، استفتائات، ج3، ص 516، س 95

(11)-همان، ص 488

(12)-همان، ص 488

(13)- امام خمینی، استفتائات، ص 549،

(14)- همان، ص 525، س 128

(15)- همان، ص 526، س 130

(16)-همان، ص 487

(17)-همان، ج2، ص 284 س 12

(18)- امام خمینی، استفتائات، ج3، ص 488، س 17

(19)-همان، ج 3، ص 499

(20)-مستفاد از استفتائات جدید، 314-2/6

منبع: کتاب رزق حلال، آقای علی اصغر ملک احمدی