سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، دومین قسمت از سلسله مباحث معماری اسلامی با عنوان آسیب های ساخت مسکن به سبک غربی که از سوی حجت الاسلام فولادی در حرم حضرت فاطمه معصومه(س) بیان شده را تقدیم می‌نماید.

نوع ساختن مسكن:

خداوند متعال در قرآن مي فرمايد: «وَ أَوْحَيْنا إِلى‏ مُوسى‏ وَ أَخيهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِكُما بِمِصْرَ بُيُوتاً وَ اجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنينَ» و به موسى و برادرش وحى كرديم كه: براى قوم خود، خانه‏هايى در سرزمين مصر انتخاب كنيد؛ خانه‏هايتان را مقابل يكديگر(و متمركز) قرار دهيد! و نماز را برپا داريد! و به مؤمنان بشارت ده(كه سرانجام پيروز مى‏شوند!). (يونس/87)

معناي قبله:

يكي از معاني قبله در اين آيه عبادتگاه است؛ يعني خانه هاي خود را محل عبادت قرار دهيد؛ به قرينه «وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ».

معناي ديگر، مقابل هم قرار دادن خانه ها به صورت متمركز و در كنار هم (نه بر روي هم) تا از پراكندگي و تفرقه دور شده، به استحكام روابط صحيح اجتماعي و همچنین احيای روح جمعي، بر اساس تقوي و اقامۀ نماز بپردازند.

«وَ قالَ مُوسى‏ رَبَّنا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلَأَهُ زينَةً وَ أَمْوالاً فِي الْحَياةِ الدُّنْيا رَبَّنا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلى‏ أَمْوالِهِمْ وَ اشْدُدْ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ فَلا يُؤْمِنُوا حَتَّى يَرَوُا الْعَذابَ الْأَليمَ * قالَ قَدْ أُجيبَتْ دَعْوَتُكُما فَاسْتَقيما وَ لا تَتَّبِعانِ سَبيلَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ». موسى(ع) گفت: پروردگارا! تو فرعون و اطرافيانش را زينت و اموالى(سرشار) در زندگى دنيا داده‏اى، پروردگارا! در نتيجه(بنده گانت را) از راه تو گمراه مى‏سازند! پروردگارا! اموالشان را نابود كن! و(به جرم گناهانشان،) دل هايشان را سخت و سنگين ساز، به گونه‏اى كه ايمان نياورند تا عذاب دردناك را ببينند! * خداوند فرمود: دعاى شما پذيرفته شد! استقامت به خرج دهيد؛ و از راه(و رسم) كسانى كه نمى‏دانند، تبعيت نكنيد!. (يونس89-88)

اما عمل فرعون و اطرافيان او رفتن به سوي تجمل، زينت و تزيين بوده و براي گمراه كردن مردم از راه خدا به وسیله های مختلف متوسّل می شدند.

تقسيم بندي فضاي مسكن:

خانه رسول خدا صلي الله عليه و آله و حضرت خديجه سلام الله عليها، خانه اي زيبا و داراي چهار اتاق، سه اتاق اندروني (يك اتاق براي فرزندان، يك اتاق براي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و حضرت خديجه سلام الله عليها -حدود 24 متر مربع - و يك اتاق نیز براي عبادت رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم؛ اتاق بيروني هم براي ملاقات با مردم و ميهمانان بوده است. طرحي زيبا، اما عاري از هرگونه تكلّف و زينت هاي دنيوي، بسيار ابتكاري و جالب كه متأسفانه توسط وهابيت تخريب شده است. (مرآة الحرمين ص 189)

توجه به بيروني و اندروني:

توجه به حفظ حريم محرم و نامحرم در ساختن مسكن بسيار مهم است. ضمن آن‌كه در داخل خانه هم، جدا بودن اتاق فرزندان با والدين مورد توجه قرار گرفته شده و نيز محل عبادت هم مشخص گردیده است.

امروزه آن مقدار كه به اتاق خواب يا سرويس بهداشتي و تزيين آنها اهميت داده شده، به اتاق مخصوص عبادت اهميت داده نمي‌شود.

سرويس بهداشتي خانه اسلامي:

امام صادق عليه السلام فرمودند: شايسته است محل تخلّي در پوشيده‌ترين جاي خانه باشد. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: جبرئيل امين بر من نازل شد و گفت: در خانه اي كه سگ يا ظرفِ ادرار در آن باشد، ما ملائكه وارد نمي‌شويم. بنابراين مي توان نتيجه گرفت که سرويس بهداشتي، بايد دور از محل نشيمن باشد.

همچنين بر اساس فرهنگ شيعي رو به قبله يا پشت به قبله بودن سرويس بهداشتي حرام است.

اتاق پذيرايي:

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمودند: هر چيزي زكاتي دارد و زكات خانه، اتاق پذيرايي از ميهمان است. (نهج الفصاحه ص 478)

امام باقر عليه السلام می فرماید: بهترين خانه هاي شما خانه‌اي است كه در آن يتيمي باشد و مورد اكرام قرار گيرد و بدترين خانه‌ها، خانه‌اي است كه يتيمي در آن مورد بي مهري قرار گيرد. (مستدرك/1/148)

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند: بركت به جانب خانه اي كه مردمان ديگر از آن بهرمند مي‌شوند، بسيار سريع روان مي شود. (كافي ج 6 ص415)

رعايت اصل ساده زيستي:

سيره انبياء، اولیاء، اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام، علماي رباني و مؤمنين، رعايت اصل سادگي و ساده زيستي در زندگي به ويژه در زمینۀ مسكن بوده است.

هرچه مسکن و خانه تزيين شده و تجملات و تشريفات آن زياد گردد، انسان میل بیشتری به ماديات داشته و از معنويات دور خواهد افتاد. امروزه خانه ها با انواع ظروف تجمّلي كه هيچ استفاده و كاربردي جز دنيازدگي اهل آن و حسرت و آه براي ديگران ندارد، تزيين مي شود؛ دكورها، ويترين ها و كمدهايي كه مملوّ از وسايل تزييني و زينتي، مجسمه ها و ... است كه این موارد مخالف صريح با سبك زندگي اسلامي می باشد و در راستاي سبك زندگي غربي است.

امام خميني رحمة الله عليه می گویند: هرچه برويد سراغ اين كه يك قدم برداريد، براي اين كه خانه تان بهتر باشد، از معنويتتان به همان مقدار و از ارزشتان به همين مقدار، كاسته مي شود؛ ارزش انسان به خانه نيست، به باغ نيست. (صحيفه نور ج 19 ص 157)

بنابراین آن چيزي كه تا به حال روحانيت را پيش برده و حفظ نموده اين است كه ساده زندگي كرده اند؛ همچنین آنهايي كه منشأ آثار بزرگ بوده‌اند، اهل تجمل گرایی نبودند.

آسیب های معماري غربي:

معماري غربي دقيقاً بر خلاف معماري اسلامي است و هر آن چه را كه اسلام مد نظر قرار داده، مورد هدف قرار مي دهد. بخش اعظم زيربناي خانه به‌صورت يك سالن باز در مي آيد و در گوشه اي از آن آشپزخانه كه اختصاص به بانوان دارد، بدون هيچ حفاظ، در و یا پنجره اي به صورت باز (اُپن) در مي آيد؛ آينه اي بزرگ در گوشۀ ديگر اتاق نصب مي شود و با عث می شود كه افق ديد نامحرمان را تا زواياي داخلي فزوني بخشد و فعاليت هاي بانوان در داخل آشپزخانه، به راحتي مشاهده شود.

در اطراف اين سالن باز، سرويس بهداشتي، حمام و اتاق خواب قرار دارد که نه تنها ميهمان و ميزبان در آن امنيت و آسايش ندارند، بلكه افراد خانه هم از دست يك‌ديگر امنيت و آسايش ندارند. اگر يك نفر بخواهد تلويزيون نگاه کند، بقيه هم بايد نشسته و تلویزیون ببينند؛ اگر ميهمان براي يكي از اعضاي خانه بیاید، همگي بايد در كنار ميهمان بنشينند؛ اگر ميهمان نياز به سرويس بهداشتي پيدا كند، معذّب است؛ همچنين اگر ميزبان نياز به سرويس بهداشتي داشته باشد نیز همین گونه می‌باشد.

صفا و صميميت، عاطفه و مهرباني در اين خانه‌ها به شدت در معرض زوال قرار گرفته و اعتقادات مذهبي، عفاف و حجاب مورد هجمه قرار مي گيرد؛ حريم مَحرم و نامَحرم شكسته مي شود؛ ميهمانان هنگام پذيرايي مجبورند در كنار ميزبان به صورت مختلط بر سر يك سفره قرار گيرند.

در معماری امروزی برای مسکن هيچ گونه اندروني و بيروني در نظر گرفته نشده و حتي محل خشك نمودن لباس هاي شسته شده، يا داخل خانه در معرض ديد همگان و يا كنار پنجره در معرض ديد رهگذران و عابران قرار گرفته است. در حالي كه در روايت وارد شده است: لباس بانوان را بايد از ديد نامحرمان محفوظ نگه داشت.

متأسفانه به جاي سادگي و بي پيرايگي كه دستور اسلام می باشد، انواع تزيينات، تجملات، تشريفات زاید و دردسر ساز، مجسمه ها، ظروف تزييني و ... در اين خانه ها به چشم مي خورد، اما از هنر اسلامي خبري نيست.

آن مقدار كه به اتاق خواب بها داده مي شود به محل عبادت كمترين توجهي هم نمي شود، به جاي صوت قرآن و أذان در چنین خانه هایی، صداي موسيقي، غناي حرام و آواز نامحرمان به گوش مي رسد.

نتيجه:

با توجه به مطالب بالا می توان گفت که آفت های زندگی غربی در حال رسوخ به زندگی ما مسلمانان می باشد و به نوعی تهاجم فرهنگی در حال همنوایی است.

به عبارت دیگر وقتي سبك معماري اسلامي به معماري غربي تبدیل شد، بر همین اساس لوازم و تبعات آن نيز به دنبال آن خواهد آمد و به تدريج نكبت هاي زندگي غربي و آنچه در فرهنگ اسلامی ما مورد قبول نیست همراه با لوازم و تبعات فرهنگ زندگی غربی  وارد زندگي ما شده و تربيت خانواده و فرزندان‌مان را تحت تأثير خود قرار می دهد.