سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، صفحه‌ای از صفحات زندگی علمای شیعه را ورق زده تا چراغ راهی برای پویندگان این راه باشد.

*خاندان علامه شعرانی

1. سلسله نسب ميرزا ابوالحسن شعرانى به دانشمندى بزرگ و قرآن شناسى فرزانه، يعنى علامه «ملا فتح الله كاشانى» (م 988 ق .) مفسر معروف عصر صفويه مى رسد که تفسير «منهج الصادقين» وى به زبان فارسى مشهور است.

2. شيخ ابوالحسن مجتهد تهرانى جدّ اعلای علامه شعرانی است که پس از تحصیل در تهران و اصفهان، عازم عراق شده و نزد بزرگانى چون: سيد على طباطبايى (صاحب رياض) ادامه تحصيل داد و با اجازه اجتهاد، به تهران مراجعت كرد.

3. آخوند غلامحسين پدر بزرگ ميرزا ابوالحسن شعرانى، يكى از علماء اهل تقوا و فاضل تهران به‌شمار می رفت.

4. حاج شيخ محمد تهرانى، پدر ميرزا ابوالحسن شعرانى نیز از اهل علم، عمل و تقوا بوده است.

تولد و تحصيل

ميرزا ابوالحسن شعرانى در سال 1320 ق. در تهران، در خانواده اى از اهل علم دیده به جهان گشود.

سواد قرآنى را نزد پدرش، شيخ محمد تهرانى آموخت و در ادامه به مدرسه مروى تهران رفته و به تحصيل در: ادبيات عرب، فارسى، منطق، فقه، اصول، فلسفه، رياض، و... پرداخت.

از معروف ترين اساتيد وی در حوزه علميه تهران، مى توان به آيت الله حاج ميرزا مهدى آشتيانى و حكيم محقق ميرزا محمود قمى كه مردى زاهد و دانشمند بود، اشاره کرد.

استاد ریاضی علامه شعرانی نیز در حوزه علمیه تهران، حبيب الله ذوالفنون بود.

ميرزا ابوالحسن شعرانى در دوره جوانى و در ابتدای تأسیس حوزه علميه قم سفرى به این شهر داشته و از محضر بزرگانی چون آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى (ره) و حاج شيخ عبدالنبى نورى کسب فیض نمود.

علامه 26 ساله بود كه برای رحلت پدر عالم و بزرگوار خود، به سوگ نشست. اين حادثه هرگز ارادۀ او را در كسب دانش و سير و سلوك، سُست نكرد. وی پس از سال‌ها تحصيل در حوزه تازه تأسيس قم، آهنگ حوزه علمیه نجف اشرف كرد و مدت‌ها موفق به خوشه چینی از محضر آیت حق سيد ابوتراب خوانسارى شد.

سيد ابوتراب خوانسارى در بين علماء، شخصيت برجسته‌اى داشته و علاوه بر فقه و معارف شيعه، با فقه اهل سنت نيز آشنا بود.

بازگشت به وطن

شيخ ابوالحسن شعرانى پس از تكميل تحصيلات علمى و سير و سلوك عرفانى، در اوج استبداد رضا خانى به تهران بازگشت و شروع به تبليغ، تدريس، تحقيق و ادامه سير و سلوك نمود.

وی در اين باره مى نويسد:

"چون عهد شباب به تحصيل علوم و حفظ اصطلاحات و رسوم بگذشت ... از هر عملى بهره گرفته و از هر خرمنى خوشه برداشتم. گاهى به مطالعه كتب ادب از عجم و عرب و زمانى به تدريس اشارات (ابن سينا) و أسفار (ملاصدرا) و زمانى به تتبّع تفاسير و اخبار و گاهی به تفسير و تحشِيَه كتب فقه و اصول و گاهى به تعمّق در مسائل رياضى و معقول تا آن عهد به سر آمد...".

ساليان دراز، شب بيدار و روز تكرار هميشه ملازم دفاتر و كراريس (همراه دفترها و جزوه‌ها) و پيوسته موافق اخلام و قراطيس (همدم قلم‌ها و كاغذها) ناگهان سروش غيب در گوش، اين ندا داد كه علم براى معرفت است و معرفت بذر عمل و طاعت، و طاعت بى اخلاص نشود و اين همه ميسّر نگردد، مگر به توفيق خدا و توسل به اولياء.

علم چندان كه بيشتر خوانى               چون عمل در تو نيست نادانى

"شتاب بايد كرد و معاد را زادى فراهم ساخت، زود برخيز كه آفتاب برآمد و كاروان رفت، تا بقيمتى باقى است و نيرو تمام از دست نشده، توسّلى جوى و خدمتى تقديم كن".

*آشناى با زبان‌هاى متعدد

علامه شعرانى علاوه بر مهارت كافى در فقه، اصول، تفسير، حديث، فلسفه، رياضى، عرفان، كلام و...، با چهار زبان، غير از فارسى و عربى آشنا بود.

1. علامه شعرانى به زبان فرانسه كاملاً تسلّط داشت و بسيارى از كتب علمى و اسلامى ترجمه شده به زبان فرانسه را خود مطالعه و با متن اصلى تطبيق مى‌كرد و صحت و سقم ترجمه را تعيين مى نمود.

2. وی زبان تركى را مثل زبان مادرى مى دانست، مى خواند و مى نوشت.

3. مرحوم شعرانی به زبان انگليسى نيز به قدر متعارف و لازم آشنايى داشت.

4. شگفت انگيزتر آن كه عالمى دينى با آن همه وسعت اطلاعات و اشتغالات در علوم مختلف، به زبان عِبرى هم تسلّط داشته باشد!؛ وی زبان عِبری را از يك روحانى يهودى فراگرفته بود.

شاگردان فرزانه

علامه ميرزا ابوالحسن شعرانى در مدت عمر پربركت خويش، شاگردانى فرزانه، حكيم و فقيه تربيت كرد.

1. آيت الله ميرزا‌ هاشم آملى

2. آيت الله شيخ عبدالله جوادى آملى

3. آيت الله شيخ حسن حسن زاده آملى

4. استاد شيخ محمد حسن احمد فقيه يزدى

5. استاد على اكبر غفارى

6. استاد میرجلال الدین محدث ارموى

يادگارهاى ماندگار

آثار قلمى علامه شعرانى، که بهترين وسيله شناخت وسعت و عمق علم و دانش و تفكر وی می باشد، در علوم مختلف بوده که اشاره می گردد:

الف - تفسير و علوم قرآنى:

1. حاشيه بر مجمع البيان (ده جلد)

2. تصحيح كامل تفسير صافى (دو جلد)

3. حواشى و تعليقات بر تفسير منهج الصادقين (ده جلد)

4. مقدمه و حواشى و تصحيح كامل تفسير ابوالفتوح رازى (دوازده جلد)

5. نثر طوبى، دائره المعارف اصطلاحات قرآن، از الف تا حرف صاد.

6. تجويد قرآن

7. طبع و چاپ بيش از 60 نسخه قرآن در اندازۀ مختلف.

ب - حديث و روايت:

1. جمع حواشى، تحقيق و تصحيح كتاب وافى اثر مرحوم فيض كاشانى (سه جلد)

2. تعليقات بر شرح اصول كافى اثر ملا صالح مازندرانى، (دوازده جلد)

3. تعليقات بر وسائل الشيعه (از جلد 16 تا 20)

4. حاشيه بر ارشاد القلوب ديلمى

5. ترجمه و شرح دعاى عرفه سيد الشهداء عليه السلام، ضميمه كتاب فيض الدموع .

6. ترجمه و شرح مفصل صحيفه كامل سجاديه

7. تحقيق و تصحيح جامع الرواة

8. رساله در علم درايه.

ج - فقه و اصول:

1. المدخل الى عذب المنهل، در اصول

2. شرح كفاية الاصول - آخوند خراسانى

3. شرح تبصره علامه حلى

4. حاشيه كبيره بر قواعد

5. رساله در شرح شكوك صلاة در عروة الوثقى

6. فقه فارسى و مختصر براى تدريس در مدارس

7. مناسك حج با حواشى 9 نفر از مراجع تقليد.

د- فلسفه و كلام:

1. شرح تجريد در علم كلام

2. حاشيه بر فصل الخطاب محدث نورى

3. كتاب راه سعادت در اثبات نبوت و ردّ شبهات يهود و نصارا

4. ترجمه كتاب «الامام على صوت العدالة الانسانية» با نقد لغزش‌هاى نويسنده (جرق جرداق)

5. تعليقاتى بر كتاب «محمد پيامبر و سياستمدار» نوشته مونتگمرى وات .

6. اصطلاحات فلسفى

7. مقدمه و حواشى محققانه بر اسرار الحكم سبزوارى

ه‍- هيئت و نجوم:

1. شرح عمل به زيج (جدولى كه از روى آن به حركات سيارات پى مى برند) مبتنى بر هيئت جديد.

2. تعليقه و مستدرك تشريح الافلاك با اشاره به هيئت جديد.

3. هيئت فلاماريون، ترجمه از زبان فرانسه

4. تقاويم (تقويم‌هاى) شبانه روزى

ر- تاريخ:

1. ترجمه «نفس المهموم» اثر حاج شيخ عباس قمى

2. مقدمه، تصحيح و تحقيق كشف الغمه

3. مقدمه و تصحيح منتخب التواريخ

4. مقدمه كتاب وقايع السنين خاتون آبادى

5. مقدمه، تصحيح و تعليقات بر كتاب «روضة الشهداء».

ز- فنون ديگر:

تصحيح كامل، مقدمه و حاشيه بر جلد اول و سوم كتاب «نفايس الفنون فى عرابس العيون» اثر محمود آملى از دانشمندان قرن هشتم .

* رحلت

علامه ميرزا ابوالحسن شعرانى در اواخر عمر دچار ضعف و بيمارى قلب و ريه شد. زمانی که بيمارى‌اش شدت يافت، براى معالجه به آلمان برده شد و در بيمارستانى در شهر‌هامبورگ بسترى گرديد؛ اما معالجات سودى نبخشيد و

سرانجام اين عالم عامل و دانشمند كم نظير، پس از هفتاد و سه سال زندگى پرافتخار، در شب يكشنبه، هفتم شوال 1393 قمری برابر با (12/8/1352 شمسی) به دیار باقی شتافت.

پیکر پاکش بعد از تشییع در جوار ملكوتى حضرت عبدالعظيم حسنى(علیه السلام)، روبروى باغ طوطى، به خاك سپرده شد.

منبع: گلشن ابرار، جلد 2