به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، همواره در آئین های رسمی و مذهبی لبنان که طوایف مختلف لبنانی حضور پیدا می کنند، افرادی که با پوشش های خاص حضور دارند با نام دروزی ها شناخته می شوند. شیخ سامی ابوالمنی رییس کمیته فرهنگی شورای مذهبی دروزی های لبنان و دبیر کل مدارس عرفانی توحیدی لبنان در شهر جبل این کشور که چندی قبل برای شرکت در یک کنفرانس دینی به ایران سفر کرد، در مصاحبه با خبرنگار بین الملل خبرگزاری حوزه به تفصیل از عقاید، آداب و رسوم این طائفه دینی سخن گفت. مطالبی که اگرچه ممکن است نیاز به تتبع بیشتر برای آشنایی دقیق تر با دیدگاه های این طایفه داشته باشد اما برای علاقه مندان و به خصوص محققان علم کلام خالی از لطف نیست.

 متن این گفت و شنود، بدون دخل و تصرف در محتوای آن تقدیم خوانندگان ارجمند می شود:

* دروزی ها معمولا در نشست های دینی و یا برخی حوادث سیاسی لبنان بر سر زبان ها می افتند، در عین حال ممکن است شناخت بسیاری از مخاطبان از دیدگاه ها و عقاید شما کم باشد. اگر موافق باشید در این مصاحبه درباره اعتقادات و آداب و رسوم دروزی ها به ویژه دروزی های لبنان گفت و گو کنیم.

اسم فرقه ما در واقع "موحدون" است که در تاریخ به اشتباه به نام "دروزی" نامگذاری شده و به هر حال این نام به ما تحمیل شده، اما نام واقعی این گروه "موحدون" است.

* وجه تسمیه این گروه به "موحدون" چیست؟

توحید به معنای بالاترین درجات اسلام است که هر مسلمان با اقرار به اسلام و واجبات آن تلاش می کند تا به مقام معنوی بالاتر و حقیقت عبادات دست یابد. ایمان نیز عبارت از اعتقادی قلبی مرتبه ای فراتر از اقرار به زبان است و در این مرحله انسان در قلب خود به یگانگی خداوند عزوجل و کتاب های مقدس و روز قیامت و قدر الهی و سخنان پیامبر(ص) اعتقاد پیدا می کند و اما مرحله سوم در دینداری احسان بوده و به معنای عبادت خداوند است به گونه ای که گویی او را می بینی و اگر هم تو او را نمی بینی او تو را می بیند. و این همان توحیدی است که تمام مسلمانان باید برای رسیدن به آن تلاش کنند تا اقرار زبانی و قلبی آنها همراه با صداقت و راستی باشد و به درجه احسان برسند. لذا توحید نزد ما یک مسلک است و ما خود را اصحاب مسلک توحید می نامیم. پس توحید دین نیست و مسلک است.

* اتفاقا می خواهیم در این گفت و گو از ویژگی های این مسلک بیشتر بدانیم.

ویژگی های این مسلک برگرفته از اسلام، قرآن و سخنان ائمه علیهم السلام و احادیث شریف است.

* بله، البته اینها مقداری کلی است و لازم است که جزئی تر صحبت کنیم.

مطمئنا ما جامعه ای توحیدی و بخشی از امت اسلامی هستیم و در هر کشور اسلامی که باشد زندگی می کنیم. کتاب ما قرآن کریم است، اما آیین ما امتحانات، تفاسیر و ویژگی های خاصی دارد که نتیجه تاریخی فشرده و تجربیات مشایخی بوده که در مسلک توحید گام برداشته اند؛ مسلکی که تا اندازه ای شبیه صوفیه و عرفان است و البته این مسلک برگرفته از اسلام و فلسفه یونان است، زیرا متاثر از فلسفه و عقل می باشد و همچنین برگرفته از تصوف و عرفان اسلامی است و از این رو این فرقه مجموعه ای از این ویژگی ها است.

* مشایخ شما چه ویژگی هایی دارند؟ چگونه زندگی می کنند؟

مشایخ ما خوی تصوف دارند و در خلوت زندگی می کنند؛ خلوت هم مکانی است که در آن عبادت می کنند و جایی به دور از جامعه و مردم است. آنها در این تجربه عرفانی و ادای نماز و زندگی ساده با خالق خود مرتبط می شوند و زندگی ساده آنها بیانگر این است که آنها برای روح خود زنده اند نه بدن خود و برای آخرت زندگی می کنند نه برای دنیا. جوانان نیز از این مشایخ متاثر می شوند و برخی تعالیم مسلک را از آنها فرا می گیرند. پس این مسلک نیز تعالیمی دارد که به ما می گوید انسان چگونه می تواند ارتقاء درجه بیابد تا جایی که با خداوند زندگی کند. البته آنها به طور کامل از جامعه جدا نمی شوند چون وظایفی نیز در قبال جامعه و خانواده خود دارند و حتی در شرایط دشواری مانند زمان استعمار فرانسه در لبنان، موحدان دروزی به سخت ترین و بزرگ ترین انقلاب به رهبری سلطان الاطرش وارد شدند که او نیز از موحدان دروزی بود و در آن زمان در مقدمه شهدا، مشایخ دروزی حضور داشتند که ده ها و صدها نفر از آنها شهید شدند.

* ذهنیت کلی که خودم از دروزی ها داشتم، انزوای اجتماعی نزد این طایفه بود همچنان که خودتان هم گفتید مشایخ تان در خلوت زندگی می کنند اما مطالبی را که اشاره کردید، مقداری با آنچه در خصوص طایفه شما مرسوم است. متفاوت بوده و گویی در تجربه تاریخی دروزی ها، حضور در تحولات سیاسی و اجتماعی نیز وجود دارد.

بله آنها منزوی نیستند، اما می دانند که زیر چتر حمایت عربی قرار دارند و باید زیر این چتر عربی - اسلامی باشند. دروزی ها زمانی با عثمانی ها زندگی می کردند و ایرانی ها را هم دوست دارند، ولی به هیچ وجه از کسی علیه طرف مقابل جانبداری نمی کنند و دوست دارند میانه رو و بی طرف باشند. البته باید توجه داشت که این مذهب از نظر تاریخی از شیعه منشعب شده و ما به ائمه علیهم السلام معتقدیم و از امام علی علیه السلام تا امام جعفر صادق را قبول داریم. پس از امام صادق(ع) برخی قائل به امامت اسماعیل فرزند امام صادق و برخی معتقد به امامت امام موسی کاظم شدند و فرقه ما در واقع از شاخه های اسماعیلیه است که در زمان حکومت فاطمی ها در مصر تشکیل گردید و حکومت فاطمی بزرگ تاسیس شد و شاید برای اولین بار پس از امام علی بن ابی طالب(ع) بود که یک نفر امام و خلیفه می شد و در آن زمان جرقه های این مسلک جدید زده شد و همان طور که گفتم این مسلک برگرفته از فلسفه و عرفان است و در زمان امام الحاکم بأمرالله از خلفای فاطمی در ابتدای قرن پنجم هجری تشکیل و تاسیس شد.

* بنابراین می توانیم بگوییم که "دروز" شاخه ای از اسماعیلیه است. درست است؟

بله اما از اسماعیلیه جدا شده، زیرا آخرین امام از نظر دروزی ها الحاکم بالله است، اما اسماعیلیه پس از امام صادق امامان دیگری دارند. "موحدون" بر این باورند که همان طور که پیامبران خاتم دارند و خاتم آنها محمد(ص) است، ائمه هم خاتمی دارند و وظیفه امام تعلیم و آموزش رسالت است. پیامبر رسالت را می آورد و این امام است که آن را به مسلمانان تعلیم می کند و ما بر این باوریم که آخرین امام، الحاکم است و ائمه این وظیفه را انجام داده اند و مسلمانان پس از الحاکم  باید از تعالیم پیامبر(ص) و ائمه علیهم السلام پیروی کنند.

* در ابتدای مصاحبه گفتید که عنوان "دروز" به شما تحمیل شده. اگر ممکن است بیشتر توضیح دهید که این اصطلاح "دروز" از کجا آمده است؟

در قرن پنجم هجری که این مذهب تاسیس و منتشر شد، یکی ار مبلغان این مذهب، نشتکین درزی نام داشت که مردم را به سوی خودش دعوت می کرد. و پس از آن درزی از تبلیغ برکنار شد و به دست سران این مذهب در مصر کشته شد، پس از آن بود که این نام همراه فرقه شد، اما درزی کسی بود که می خواست این فرقه را منحرف کند و از تعالیم اسلام دور سازد و ادعای خدایی کند و به همین خاطر طرد شد و کشته شد، اما پس از وی این نام به دلایلی باقی ماند.

* دروزی ها بیشتر در لبنان و سوریه دیده می شوند. پراکندگی جغرافیایی شما چگونه است؟

در سوریه، لبنان، فلسطین و اردن زندگی می کنند.

* در ترکیه چطور؟

در ترکیه حضور ندارند البته ممکن است در ترکیه شاخه هایی از موحدان باشند، اما به نام های دیگری. شما ممکن است کسانی با این مسلک و اعتقادات اما با نام دیگر را بیابید.

* آماری از جمعیت خود دارید؟

در این منطقه که بلاد شام نام دارد، یعنی سوریه و کشورهای همسایه آن، تعداد موحدان حدود یک میلیون نفر است.

* در خبرهای لبنان گاهی خبرهایی از شیخ عقل طایفه دروز منتشر می شود. درباره سلسله روحانیت در این طائفه توضیح دهید.

بله حتما. ما در لبنان شورای مذهبی داریم که من نیز عضو این شورا هستم و ریاست آن را "شیخ عقل" بر عهده دارد که روحانی است  و البته تعداد مشایخ فرقه بسیار است و شاید حدود 15 درصد جمعیت فرقه را مشایخ تشکیل دهند. علاوه بر این ما مرجع دینی هم داریم که انتخاب نمی شوند. مردم با توجه به علم و مسلک مراجع، از مرجع مورد نظر خود پیروی می کنند.

* وظیفه و مسؤولیت مراجع چیست؟

آنها حافظان و نگهبانان مسلک هستند.

* اکنون چند مرجع دارید؟

تعداد آنها معین نیست چون در هر منطقه و شهری شیخی وجود دارد که مردم و سایر مشایخ به وی مراجعه و اقتدا کرده به نظر و راهنمایی های او عمل می کنند و این یک مساله عرفی است.

* "شیخ عقل" چگونه انتخاب می شود؟

شورای مذهبی شامل نمایندگانی از تمام گروه های دروزی ها می باشد که این افراد روحانی یا نمایندگان مناطق و حرفه ها و شغل های مختلف مانند مهندسان، پزشکان، نمایندگان، وزرا و قاضیان دروزی هستند که حدود هشتاد یا نود شخص هستند و همین ها هستند که "شیخ عقل" را انتخاب می کنند.

* شما مدارس دینی و آموزش های دینی و رسوم خاصی دارید؟

بله مدرسه داریم و بنده دبیر کل مدارس عرفان توحیدی هستم که البته این مدارس متوسطه هستند و هر کس بخواهد در اندیشه توحیدی تعمق بیشتری کند، به خلوت می رود و معارف را از مشایخ خود می آموزد و مرکزی هم برای پژوهش های توحیدی داریم که وابسته به شورای مذهبی است و این مرکز در واقع به تازگی با هدف تربیت روحانیون دروزی تاسیس شده است.

* روحانیون دروزی لباس خاصی دارند؟

بله آنها عمامه دارند و مراجع ما عمامه مدوّر دارند که از عمامه های دیگران بزرگ تر است و همچنین عبای سیاه که آن را بالای جبّه می پوشیم و بسیاری از آنها "شروال" می پوشند که شبیه لباس ترکی است، چون ما حدود چهارصد سال با ترک ها زندگی کرده ایم و این پوشش شاید از ترک ها گرفته شده، اما امروز فقط اهالی جبل این لباس را می پوشند و در کنار اینها آداب، سنت و آیین هایی داریم که البته زمانی پنهان می شد، اما جهانی سازی همه چیز را در خود هضم کرده است

یکی از ویژگی های مذهب ما قضای شرعی است و دادگاه های ما به صورت شرعی برگزار می شود و قوانین خاصی داریم که با قانون سنی و جعفری متفاوت است. به عنوان مثال در وصیت آزاد هستیم و انسان می تواند به وارث یا غیر وارث خود وصیت کند، در حالی که برخی مذاهب وصیت را برای غیر وارث نافذ نمی دانند و اگر کسی بدون وصیت از دنیا برود، طبق مذهب حنفی عمل می شود که «للذکر مثل حظ الأنثیین». همچنین در مذهب ما زن و مرد می توانند همدیگر را طلاق دهند و بازگشت مطلقه به هیچ وجه جایز نیست و اینها برخی از ویژگی های مذهب ما است.

* البته قاعده فقهی "للذکر مثل حظ الانثیین" اختصاص به حنفی ها ندارد، اما سوال بعدی ام این است که دروزی های لبنان در منطقه ای خاص و جداگانه زندگی می کنند یا با شیعیان و اهل سنت و در کنار هم زندگی می کنند؟

موحدان در مناطق خاصی و باهم زندگی می‌کنند. ما زمانی که در ابتدای قرن هشتم میلادی به لبنان آمدیم، هدف ما، دفاع از مرزهای اسلامی در مقابل فرنگی ها و حملات صلیبی بود و به هر صورت در کوه ها و سواحل ساکن شدیم تا منطقه مرزی با سوریه و فلسطین. امروز دروزی ها در هر منطقه ای حتی در بیروت حضور دارند، اما کانون آنها شهر جبل است.

* منظورتان از جبل، همان جبل عامل است؟

شهر جبل در شمال جبل عامل قرار دارد و حدود هفتاد کیلومتر با جبل عامل فاصله دارد. شهر جبل زمانی قلب لبنان بوده و دروزی ها زمانی امارت لبنان را هم در اختیار داشته اند، اما اکنون اوضاع فرق کرده و ما فقط هفت درصد جمعیت لبنان هستیم.

* ما لبنان را به همزیستی مسالمت آمیز بین پیروان ادیان و مذاهب می شناسیم. روابط شما با امامیه و اهل سنت چگونه است؟

ما به برقراری روابط با دیگر مذاهب اسلامی مشتاق هستیم. در نزدیکی ما روستاهای شیعیان قرار دارد که با آنها رابطه داریم و در مناسبت های آنها مثلاً در عاشورا و مناسبت های دیگر شرکت می کنیم. ما با اهل سنت هم رابطه داریم و بعضی از آنها در نزدیکی ما زندگی می کنند و رابطه ما با مسیحی ها از همه بیشتر است و شاید به این خاطر باشد که مسیحی ها و دروزی ها شهر جبل را ساخته اند و در بیشتر روستاها مسیحیان هم با دروزی ها زندگی می کنند. البته در گذشته جنگ های سختی میان آنها صورت گرفته، اما ما بار دیگر با هم جمع شدیم تا بر همزیستی خود تاکید کنیم و شخص بنده و بسیاری از شخصیت های دروزی به اصل گفتگو و مسالمت داخلی پایبند بوده و بر این باوریم که این وظیفه ما در لبنان است و ما و برادران شیعه و اهل سنت باید همواره برای ایجاد فضای مسالمت و گفتگو تلاش کنیم. ما الحمدلله متعلق به اهل بیت(ع) و همه مسلمانان هستیم.

* اشاره کردید که در آئین عاشورا  و مراسم شیعیان شرکت می کنید. آیا خودتان هم مراسم خاصی برای بزرگداشت اهل بیت(ع) دارید؟

فرقه ما به زهد و انزوا گرایش دارد و دروزی ها سال ها در کوه ها منزوی بوده اند، البته امروز اوضاع عوض شده و روابط ما فرق کرده، اما باز هم هیچ مناسبتی نداریم حتی برای بزرگان خاص خود مانند "الحاکم" هیچ مناسبتی نداریم.

* از حضور شما در این گفت و گو و توضیحاتی که دادید تشکر می کنم. اولین بار است که به ایران سفر می کنید؟

بنده هشت بار به ایران سفر کرده ام. ایران کشوری باز و پویا و در عین حال که اسلامی است، توانسته پیشرفت علمی زیادی هم داشته باشد و انسان هنگامی که به ایران می آید می بیند که ایران با چیزی که در تبلیغات می گویند متفاوت است و مردمی خوش اخلاق و مهربان دارد و البته این اقدامات پسندیده ایران نیز ان شاءالله به بیداری اسلامی و بهبود روابط اسلامی کمک خواهد کرد و این، مسؤولیت ایران است.

گفت و گو: حسن صدرایی عارف