سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری«حوزه» یادداشت حضرت آيت الله صافي گلپایگانی را به مناسبت آغاز سال تحصيلي جديد منتشر می کند
بسم الله الرحمن الرحيم
قال رَسُول الله صَلّي الله عليه و آله: «أَلا اِنَّ اللهَ يُحِبُّ بُغاةَ الْعِلْمِ؛ آگاه باشيد كه خداوند، طالبان علم را دوست دارد.»(۱)
به اخلاق خدا آراسته شويد
نشان يافتن و نشان داشتن از خدا، همان دارا بودن اخلاق كريمه الهي است كه مهم ترين و سرآمد آنها علم و قدرت، دانايي و توانايي است. اين دو صفت با هم ملازمت و مصاحبت ضروريه و تنگاتنگ داشته و افتراق و جدايي آنها از يكديگر ممكن نيست.
در روايات آمده است كه «تَخَلَّقُوا بِاَخْلاقِ اللهِ»؛(۲) يعني به اخلاق خدا، خود را آراسته نماييد و خود را به صفات خداوند بياراييد. در بين صفات خداوند متعال، صفت علم، اشرف صفات و اسم «العالم» اعظم اسماي صفاتيه است. بيشتر اسما و صفات جماليه و جلاليه، به اين اسم و اسم «القادر» و صفت قدرت بر مي گردد. بنابراين تزيّن به زينت و زيور علم و آراسته شدن به اين صفت از اخلاق ديگر بالاتر و ارزنده تر است.
هر كجا دانايي باشد، توانايي هست و هر كجا توانايي باشد، دانايي نيز هست. پس در ميان آنچه بشر مي خواهد و مي جويد و مطالب و خواسته هايي كه دارد، خواسته و مطلوبي از علم بالاتر نيست كه هر چه طالب آن، به مطلوب مي رسد، باز طلبش بيشتر و آن را بيشتر و بهتر مي خواهد.
درس خواندن موجب آگاهي و معرفت می گردد
بايد فرصت علم آموزي را غنيمت شمرد، درس خواند تا آگاهي و معرفت پيدا كرد. درس خواند تا خود و جامعه و اسلام را عزيز و سربلند نمود. درس خواند تا خود و ديگران را از ظلمت جهالت نجات داد.
بايد درس خواند، براي اينكه مشكلاتي را كه در رشته هاي گوناگون علمي تاكنون لاينحل مانده، حل نمود و با سرپنجه بينش و دانش گره هاي باز نشده از كار بشر را باز كرد.
بايد درس خواند تا دانشمند شد؛ بايد فهميد كه دانش آموزان و دانشجويان ما از ديگران در استعداد و نيل به مدارج عاليه كمال و معارج ساميه ابتكار و اختراع كمتر نيستند، بلكه قوي تر و رشيدترند.
آينده براي ملت هاي عالم و داناست
در اسباب و وسايل ظاهري، هيچ وسيله اي بر غلبه و پيروزي بر استكبار و استبداد قوي تر از علم نيست.
بايد دانست كه دنيا و آينده آن براي ملّت هاي عالم و دانا است، و اين دانش پژوهان هستند كه بايد ملت اسلام را به مجد و عزت ديرين و بيشتر از آن برسانند.
خداوند متعال به بشر و اين مخلوق هنوز هم ناشناخته، لياقت تسخير كاينات زميني و آسماني را عطا كرده، يا به بيان ديگر، آنها را مسخّر او گردانيده است.
بايد پيش رفت و اسرار كاينات و آيات علم و قدرت خدا را كشف نمود. عزّت و قوّت و استقلال و هر چيز خوبي كه فطرت سالم و پاك بشر، طالب آن است، با علم فراهم ميشود و ذلّت، ضعف و زبوني، نتيجه جهل و ناآگاهي است.
علم آموزي، جهاد در راه خدا
دانش آموزان باید خود را براي اسلام و براي اعلاي كلمة الله و حصول اهداف الهي، قرآني و براي خدمت به محرومان و نجات مستضعفان آماده سازند و هر رنج و تلاشي را كه در تحصيل علم متحمل مي شوند، با نيت خالص و پاك آن را في سبيل الله و در راه خدا و راه آسايش خلق خدا محسوب دارند، تا از اجر و ثواب بسيار برخوردار شوند.
بايد اين عزيزان بدانند كه همه در انتظار آنها هستند؛ خداوند متعال از آنها سعي و عمل و مجاهدت مي خواهد. اسلام و پيامبر عظيم الشأن در انتظار تحصيلات دبستاني و دبيرستاني و دانشگاهي، و بعد هم تحقيقات علمي آنها هستند. ائمه طاهرين عليهم السّلام به خصوص حضرت بقية الله، امام عصر ارواح العالمين له الفداء از آنها انتظار دارند.
نظر همه و تمام جامعه به اين مراكز علمي و كلاس هاي تعليماتي و درس دوخته شده كه آنها چگونه عمل مي كنند، چگونه تلاش مي كنند و چگونه خود را براي خدمت به انسان ها آماده مي نمايند؟.
لزوم اجتناب از آسيب هاي علم آموزي
دانش پژوهان عزيز بايد سعي نمايند چنان باشند كه از فهم و بينش بيشتر و آگاهي زيادتر لذت ببرند؛ اوقات خود را به بطالت، معاشرت هاي بيهوده و بعضي بازي ها و مسابقات بيهوده، كه كمالي از آن نه براي روح و نه براي جسم حاصل نمي شود، و ارزش حقيقي انسان ها را بالا نمي برد، تلف نكنند؛ در پي كسب كمالات حقيقي و سير الي الله باشند. آيه كريمه: «اَفَحَسِبْتُمْ اَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً»(۳) و «ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا اِلّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ»(۴) و مضامين بلند تعاليم نوراني قرآن را فراموش نكنند. از ملاهي و مناهي پرهيز نمايند و از سرگرم شدن به بازي هاي وقت بر باد ده خود را دور نگهدارند. بعضي از بازي ها موجب اُفت تحصيلي جوانان و دانشآموزان مي شود گرچه با نام تقويت فكر و ذهن باشد.
اگر ميخواهند در تحصيل كمالات حقيقي موفق شوند و اگر مدرسه و محيط خانواده علاقه به توفيق آنها دارند، همه بايد در دور بودن از ملاهي و مناهي، با آنها همراهي و همكاري نمايند، و خلاصه تلاش كنند عمر، وقت، حيات و فرصت هايي را كه دارند و همه خواه و ناخواه از دست خواهد رفت، به رايگان با بهاي كم از دست ندهند. براي اين نعمت هاي بزرگ الهي، بها و ارزشي، غير از علم، معرفت، رضاي خدا، ثواب خدا و سير الي الله نيست، كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايد: «اَلا حُرٌّ يَدَعُ هذِهِ اللُّماظَةَ لاَهْلِها اِنَّهُ لَيْسَ لاِنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ اِلَّا الْجَنَّةَ فَلا تَبيعُوها اِلّا بِها؛ آيا آزاده اي نيست كه اين دنيا را كه در كم ارزشي، همچون ته مانده طعامي است كه در دهان باقي مي ماند، به اهلش واگذارد. به راستي كه جز بهشت، هيچ ارزشي براي جان هايتان نيست؛ پس جان هايتان را به غير از بهشت نفروشيد.»(۵)
خود را متعهد بدانند و متعهد بسازند كه از كارهاي زشت و ناشايست و حرام اجتناب كنند و واجبات و فرايض را انجام دهند و مخصوصاً به نماز، كه معراج مؤمن است، اهميت بدهند. در جمعه و جماعات شركت نمايند و وقار دانشآموزي و دانشجويي را پاس دارند.
خداوند متعال را در همه حالات فراموش نكنند و درس و تدريس و تعليم و تعلّم را براي رضاي او و اتصاف به صفت الهي علم قرار دهند و از او استعانت و كمك بخواهند.
به مولي الوري حضرت بقية الله مولانا المهدي ارواح العالمين له الفداء متوسل باشند و بدانند كه وجود مقدس و بزرگوار آن حضرت، كه امروز در اين عالم، آيتي اعظم و اكبر از وجود او براي خدا نيست، از موفقيتي كه نصيب آنها ميشود، بيشتر مسرور و خوشحال ميگردند و همه بدانند كه فرزندان روحاني آن حضرت‌اند و آن حضرت بيش از هر پدري توفيق فرزند را در علم، و عمل و كسب كمال، دوستدار و خواهانند.
معلّمان متعهّد، هدايتگران راه سعادت
نكته ديگري هم كه لازم است آن را مطرح كرد، نقش ويژه معلمان و استادان در هدايت‌گري براي پيمودن اين راه بزرگ سعادت است.
شغل شريف معلّمي از مشاغلي است كه عقل و شرع بر احترام آن اتفاق دارند و علوّ منزلت و رتبه معلّم در بين تمام ملل و امم همواره مورد تصديق و تأييد بوده و هست.
خداوند متعال طبق فرموده خود در قرآن مجيد، معلم كلّ انسان ها و معلم آدم ابو البشر و معلم حضرت رسول خاتم صلي الله عليه و آله است و تمام ممكنات، زير پوشش تعليم و تربيت تكويني، تشريعي و فطري او قرار دارند.
انبياي عظام يكي از بزرگترين وظايفشان، تعليم و تربيت است و حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلّم افضل مخلوقات و خواجه كاينات در تقدير و تعظيم مقام معلم طبق فرموده خودشان، «اِنَّما بُعِثْتُ مُعَلِّماً»(۶)، معلم كتاب و حكمت بود.
اميرالمؤمنين و ساير ائمه اطهار سلام الله عليهم مظاهر صفت تعليم و تربيت جامعه الهيّه هستند. مدرسه تعليم و بيان علوم و معارف و احكام آن بزرگواران، از همان صدر اسلام گشايش يافت و تا به امروز، يگانه مدرسه جهاني است كه هزاران معلم در آن پرورش يافته و در اطراف و اكناف جهان، شهر و روستا، مساجد و حسينيه ها، مدارس و دانشگاه ها و منازل، شغل مقدّس آموزگاري دارند.
معلّم قرآن، معلّم احكام، معلّم اخلاق، معلّم اعتقادات و اصول دين، معلّم خطّ و نگارش، معلّم تاريخ و سرگذشت عبرت انگيز گذشتگان، معلّم علوم ادب، معلّم علوم پزشكي، معلّم فيزيك، شيمي، رياضيات، هيأت و نجوم، معلّم انواع صنايع، معدن شناسي، زمين شناسي، گياه شناسي و ... همه فضيلت دارند، و تعليم همه را مي توان به عنوان خدمت به جامعه و عزت و شوكت اسلام و مسلمين و رفع نياز از بيگانگان، براي كسب ثواب و رضاي خداوند متعال انجام داد. البته بديهي است كه در اينجا مقصود از تعليم و معلّم، تعليم علوم مشروعه و كمالات مفيده است.
در صورتي كه معلّم با اين شعور و ادراك عالي و هدف مقدس، علومِ مذكوره را تعليم دهد، هيچ يك از متاع هاي دنيوي را نمي توان با ارزش كار او برابر شمرد.
هر چه خلوص نيّت معلّم، در اين راه بيشتر و اهتمام او در تربيت افراد مفيدتر و كامل تر باشد، ارزش معنوي كار او بيشتر مي شود.
در جامعه اسلامي، وقتي سخن از تعليم و معلّم و شأن و مقام معلّم به ميان مي آيد، تعليم و تعلّم در رشته هاي مذكور است، هر چند تعليم علوم اسلامي و علوم قرآن و شرعيّات را موقعيّتي خاص است، امّا چون همه اين علوم براي كمال دين و آخرت و نظام معاش و معاد و نفي فقر و جهل لازم است، و از طرفي معلّم در همه اين رشتهها ميتواند در ضمن تدريس، دانش آموزان را با اسلام و معارف و مكتب حق اهل بيت عليهم السلام آشنا سازد، شغل معلم فرصت بسيار خوبي براي او است كه دانشآموزان را به راه راست اسلام هدايت نمايد، و بالعكس، چنانچه خداي ناكرده، معلّم، متعهّد نباشد و سلامتي اخلاقي و عقيدتي نداشته باشد، در هر رشته اي كه تدريس كند، ممكن است بر افكار و عقايد و اخلاق دانشآموز، اثر سوء بگذارد.
در اين ميان هم، رشته هايي از آداب و فنون فسادانگيز مي باشد كه آموزش و تعليم آنها جايز نيست و حساب معلمان حقيقي كه با انبيا و ائمه عليهم السلام همكاري دارند و از مكتب آنها الهام ميگيرند از كساني كه به آموزش اين فنون مبتذل و حرام، عمر خود و ديگران را ضايع مينمايند، جداست.
لزوم قدرداني واقعي از مقام معلّم
معلّماني كه با اين خصوصيات در راستاي ترويج دين به اين شغل شريف پرداختند بايد قدردانشان بود؛ چرا كه در روايات از معلم به پدري و اُبوّت تعبير شده است؛ شأن معلم و متعلّم، همان شأن مولي و عبد است؛ اگر چنان كه بايد قدرداني از معلم نشود كفران نعمت، و اگر در جامعه چنان باشد كه از بازيگر و بلكه خواننده و نوازنده بيش از معلم يا هم طراز با معلم احترام كنند و جوائز كلان را به اصطلاح به هنرمندان و اصحاب ملاهي بدهد، علامت انحطاط اخلاقي است.
اساتيد و معلّمان بزرگوار و محترم، بايد اهتمام داشته باشند تا كار خود را براي خدا و در راه خدا قرار دهند و با دانش آموزاني كه در كلاس آنها هستند، با كمال مهر و محبت و فروتني رفتار كنند؛ مسئولانه در كلاس حاضر شده و از امانت هايي كه به آنها سپرده شده و مي شود، خوب نگهداري كنند كه عمر و وقت آنها، كه نه فقط به خودشان، بلكه به كلّ جامعه مربوط است، تلف نشود.
آينده جامعه مرهون اخلاق معلّمان
بدانند كه اخلاق، آداب، روش و گفتار و كردار معلّم، حتي ظاهر لباس و سر و صورت او، بر دانشآموز تأثير مي گذارد و بعد از خانه و محيط منزل، يا مهم تر از خانه، محيط انسان ساز، محيط مدرسه و كلاس درس و اخلاق معلّم است. «وَالْبَلَدُ الطَّيِبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِاِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذي خَبُثَ لايَخْرُجُ اِلّا نَكِداً؛ زمين پاك گياهش به إذن پروردگارش مي رويد و آنچه پليد است جز [حاصلي] ناچيز نمي پروراند.»(۷)
پاورقی:
[۱]. كليني، محمّد؛ كافي، ج ۱، ص ۳۰، ح ۱.
[۲]. علامه مجلسي؛ بحار الأنوار، ج ۶۱، ص ۱۲۹.
[۳]. مؤمنون، آيه ۱۱۵؛ آيا چنين پنداشتيد كه ما شما را بيهوده آفريديم؟
[۴]. عنكبوت، آيه ۶۴؛ اين دنيا، چيزي نيست، مگر لهو و لعب.
[۵]. نهج البلاغة، حكمت ۴۵۶.
[۶]. سنن دارمي، ج ۱، ص ۱۰۰؛ تنها براي تعليم، برانگيخته شدم.
[۷]. اعراف، آيه ۵۸.
