خبرگزاری «حوزه» اشاره؛  علما و اساتید حوزه وقتی می خواهند اهمیت و ضرورت مباحثه را برای شاگردان خود جا بیندازند معمولاً از عبارت معروفی بهره می گیرند؛"الدَّرسُ حَرفٌ وَ التِّکرارُ اَلفٌ"

آنچه مسلم است این که مباحثه یکی از ویژگیهای قدیمی و بسیار تاثیرگذار نظام آموزشی حوزه علمیه است که به گفته یکی از شخصیت های مسئول در حوزه چندسالی است که حتی به عنوان یک روش الگویی در برخی از دانشگاه های مطرح دنیا به جهت ارتقای بازدهی علمی ، باب شده و مورد استقبال جدی قرار گرفته است.

سنتی که ریشه در آیات و روایات دارد

این سنت دیرینه علما و حوزویان البته ریشه قرآنی هم دارد ، آن جا که سخن از «مجادله به احسن» به میان می آید و البته در کلام حضرات معصومین(ع) جایگاه ویژه ای دارد تا بدان جا که امیرکلام علی(ع) در کلام گهرباری می فرماید: «وَاضمُم آرَاءَالرِّجالِ وَ اختَر أَقویها إلی الصّوابِ وَ أَبعَدِها عنِ الارتیابِ»( همه نظریات را در کنار یکدیگر قرار ده ، نزدیکترین آنها به حق را انتخاب و دورترین آنها را رها کن ).

اهمیت مباحثه در کلان شهید ثانی

شاید بد نباشد بدانیم در کتاب « آداب تعلیم و تعلم در اسلام » نوشته مرحوم شهید ثانی درباره اهمیت مباحثه آمده است: "هیچ امری از لحاظ اهمیت به پایه مذاکره و مباحثه نمی رسد و آن کسی که طالب علم است ، برای مذاکره احساس حرج و دشواری نمی نماید و یا اگر احساس دشواری و ناهمواری می نماید ، نباید از ادای وظیفه ، نسبت به آن شانه خالی کند . اگر طلبه برای مذاکره و مباحثه درس ، یار و رفیقی برای خود نیافت ، باید خود با خویشتن مذاکره کند و مفاهیم و تعابیری که از استاد شنیده است ، بر ذهن و خاطر خویش عرضه و تکرار نماید تا به حفظ و پایداری آن مدد کرده و آن را بر صحیفه خاطر خود بنگارد ، زیرا تکرار معنا و مفهوم علمی بر صحیفه دل و پهنه خاطر همانند تکرار لفظ بر زبان است ."

جالب این که سعدی شیرین سخن نیز در باب اهمیت مباحثه می گوید: "سه چیز پایدار نمی ماند : مال بی تجارت و «علم بی بحث» و مُلک بی سیاست."

این سنت ارزشمند و مورد تاکید حوزوی گرچه همچنان در حوزه های علمیه مورد توجه است اما به نظر می رسد که در زمانه کنونی تا حدودی کمرنگ تر از قبل شده که باید در راستای احیا و تقویت آن کوشید.

البته این نگرانی را بسیاری از اساتید و بزرگان حوزه نیز بارها بیان داشته اند، چنان که آیت الله العظمی مکارم شیرازی چندی پیش  با تاکید بر لزوم  حفظ و تقویت سنت های اصیل حوزه اظهار داشتند: سنت مباحثه حلال بسیاری از مشکلات درسی و فهم موضوعات است طلاب در عرصه علم آموزی نباید به خلاصه نویسی بسنده کرده، بلکه مباحث را به صورت تشریحی فرا بگیرند."

مقام معظم رهبری نیز در همین خصوص می فرمایند: "سنت مباحثه جزو بی بدیل ترین سنت هاست . مباحثه ، هنوز که هنوز است در مجامع فرهنگی جدی جا نیفتاده است ، مباحثه یعنی تمرین استادی . "

در همین رابطه و برای پیگیری این دغدغه با تنی چند از اساتید و صاحب نظران حوزوی ، گفتگویی انجام اداده ایم که در ادامه می آید:

درک عمیق علمی ؛ نتیجه مباحثه مستمر

حجت الاسلام و المسلمین سید محمد تقی جواهریان ، مدرس حوزه و از ممتحنین پیشکسوت با بیان این که موضوع مباحثه تنها شامل مباحث حوزوی و دینی نیست ، بلکه تمام موضوعات علمی و فکری را فرا می گیرد، گفت: وقتی دو یا چند طلبه با یکدیگر پس از جلسه درس استاد به مباحثه می پردازند و این را البته استمرار می بخشند این مساله خود باعث می شود که به درک عمیقی از آن مطلب برسند و همین موضوع باعث شکوفایی بیشتر آن ها در علم آموزی می گردد.

وی افزود: همچنین همین مباحثه فتح بابی می شود برای تحقیق و پژوهش و نیز مطالعه بیشتر در حول آن موضوع و لذا بدین صورت و با ادامه این روند، فرد در موضوع یاد شده متخصص و صاحب نظر می شود.

مراقب کمرنگ شدن سنت مباحثه در حوزه باشیم

این استاد حوزه همچنین نسبت به کمرنگ شدن سنت مباحثه با وجود همه فواید علمی، اخلاقی و تربیتی آن برای طلاب و فضلا گلایه کرد و گفت: اگر می خواهیم که بُعد علمی در حوزه تقویت شود یکی ازراه هایش اهمیت دادن به این موضوع است و این که مباحثه از روال عادی و مرسوم در بین طلبه ها حذف و یا کمرنگ نشود.

محمد جاودان ، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب که همزمان عضو انجمن های کلام و نیز ادیان و مذاهب حوزه هم است، با بیان این که نباید بگذاریم سنت مباحثه در میان طلاب کمرنگ شود، گفت:

سنت مباحثه یکی از نقاط قوت حوزویان است و این در حالی است که در برخی از دانشگاه های غربی این سنت به شکل دیگری بازسازی و اجرا شده است.

تقویت بنیه علمی طلاب در گرو پرداختن به مباحثه

وی افزود: در حوزه های علمیه که از قدیم این سنت پابرجا بوده اما به نظر می رسد در زمان حاضر یک مقدار کمرنگ شده است، دست کم در بین برخی طلبه ها که باید برای رفع آن چاره اندیشی کرد چرا که ممکن است تا حدی باعث ضعف بنیه علمی طلاب می شود

با تشبه به دانشگاهی شدن، سنت های حوزوی فراموش نشود!

جاودان بیان داشت: گرچه ما در بحث وحدت حوزه و دانشگاه ، آن را یک نیاز ضروری می دانیم اما باید مراقب باشیم که با تشبه به اصول دانشگاهی ، سنت های حوزوی خود را از یاد نبریم از جمله همین سنت بسیار ارزشمند مباحثه که مایه افتخار ما حوزویان است.

وی افزود: در حال حاضر در بسیاری از دانشگاه های کشور سنت مباحثه وجود ندارد و به نظر بنده اگر این موضوع رواج یابد بنیه علمی دانشجویان بیش ازپیش تقویت خواهد شد.

ابزارهای نوین ما را از مباحثه بی نیاز نمی کند

حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی نیز معتقد است: طلاب به دلیل وجود نرم افزارها، شرح‌ها و حاشیه‌های که به صورت کتاب و سی دی در اختیار آنهاست و نیز مراجعه به سایت‌ها برای دریافت صوت کلاس‌ها، فکر می کنند که دیگر نیاز به مباحثه ندارند، ولی طلاب اشتباه می کنند، چون آثاری که در مباحثه مترتب می شود در این امور مترتب نمی‌شود.

وی همچنین  به تشریح فواید علمی، اخلاقی و تربیتی مباحثه پرداخت و تاکید کرد: کسانی که هم‌مباحثه می‌شوند با هم دوست می‌شوند و مکان مباحثه هم در حرم و مسجد است که آثار وضعی خوبی برای خودشان به همراه دارد.

اساتید حوزه بر تقویت سنت مباحثه تاکید کنند

این استاد حوزه  بر لزوم تلاش جدی برای احیای سنت مباحثه تاکید کرد و افزود: استادان و مدرسان حوزه باید اهمیت مباحثه را در جلسات درس برای طلبه ها بگویند تا فضای مباحثه بیش از پیش در حوزه های علمیه نهادینه شده و روز به روز هم تقویت شود.

گزارش از: سید محمد مهدی موسوی