حوزه/ امام حسن عسکری(علیه السلام)، یازدهمین پیشوای جهان، در سال 232 هجری قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشود. ایشان همچون پدر بزرگوارشان امام هادی(علیه السلام)، به دستور خلفای عباسی در محله عسکر سامرا ساکن، و به عسکری معروف شد. کنیه اش ابومحمد و لقب معروفش «نقی» و «زکی» است. آن حضرت شش سال امامت کرد و در 28 سالگی به دست معتمد عباسی به شهادت رسید.

همزمان با فرا رسیدن سالروز شهادت مظلومانه پیشوای یازدهم، خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران با خانم دکتر زهرا شریفی، استاد دانشگاه و معاون تهذیب و آموزش مدرسه علمیه حضرت زهرا(س) تهران گفت وگویی انجام داد است که در ذیل می خوانید.

* به عنوان سئوال نخست، لطفا درباره فعالیت های فرهنگی و سیاسی امام حسن عسکری(ع) در دوران امامت ایشان اشاره کنید.

حضرت امام عسکری(ع) در دوران کوتاه امامت خویش با سه تن از خلفای عباسی که هر یک از دیگری ستمگرتر بودند، معاصر بود. خلفایی که ابتدا به نام طرفداری از علویان قیام کردند و با همین ترفند، بنی امیه را از کار برکنار کردند، ولی عملکرد آن ها بدتر از بنی امیه بود که در طول تاریخ اسلام سابقه نداشت.

*ظهور فرقه‌ها و گروه های انحرافی

در این عصر فرقه ها و گروه های منحرف فراوانی شروع به فعالیت فرهنگی نامشروع کرده و مردم را فریب می دادند. یکی از آن ها، غُلات و شبهه افکنان بودند که از یک طرف با غلو کردن درباره مقامات اهل بیت(ع) و از سویی با شبهه پراکنی نسبت به اصل دین و امامت، موجب اذیت و آزار امام عسکری(ع) و شیعیان می شدند.

آن حضرت ضمن تبری جستن از آن ها، روشن گری های لازم را به شیعیان می دادند. ایشان طی نامه ای در پاسخِ سؤالات مردم، به شیعیان اعلام کردند عقاید و افکار تفرقه افکنان باطل است.

همچنین ایشان برخی رجال و بزرگان شیعه را تقویت و آنان را در چشم مردم برجسته می کردند تا مردم نسبت به رجوع مسائل خود به بزرگان دینی عادت کنند و برای عصر غیبت آماده شوند.

* حضرت فعالیت های سری سیاسی خود را چطور پوشش می دادند؟

ایشان با وجود تمام محدودیت ها و کنترل هایی که از سوی دستگاه خلافت به عمل می آمد، یک سلسله فعالیت های سیاسی را هم رهبری می کردند. برای نمونه عثمان بن سعید از نزدیک ترین یاران امام(ع)، باپوشش روغن فروشی فعالیت می کرد. شیعیان و پیروان امام(ع)، اموال و وجوهی را که می خواستند به حضرت برسانند به او می دادند و عثمان آن ها را در ظرف های روغن قرار می داد و به امام می رساند. مبارزه خستگی ناپذیر امام(ع) باعث شد نیمی از شش سال امامت شان در زندان سپری شود و ایشان تحت شدیدترین شکنجه ها در زندان مخوف عباسی قرار گرفتند.

*تربیت سیاسی رجال شیعه

پس همان طور که اشاره شد یکی از مهمترین فعالیت سیاسی امام حسن عسکری(ع)، تربیت، تقویت و توجیه سیاسی رجال شیعه در برابر فشارها، و در راه حفظ آرمان های تشیع بود. از آنجا که شخصیت های بزرگ شیعه تحت فشار عباسیان بودند، امام ایشان را دلگرم می کردند تا میزان تحمل، صبر و آگاهی آن ها در برابر فشارها بیشتر شود.

 در نامه ای که امام(ع) به علی بن حسین بن بابویه نوشته اند، چنین آمده است «شیعیان ما پیوسته در غم و اندوه خواهند بود تا فرزندم ظاهر شود. همان کسی که رسول خدا(ص) بشارت داده زمین را از قسط و عدل پر خواهد کرد، چنان که از ظلم و جور پر شده است».

* لطفا توضیح دهید، چرا امام حسن عسکری(ع) اقدام به تأسیس نظام وکالتی کردند؟

در نتيجه محدوديتي كه از سوي حاكمان عباسي براي امام(ع) ايجاد شده بود، حضرت بر آن شدند تا شبكه ارتباط خود را از طريق وكلا و نامه نگاري به افراد و گروه ها گسترده تر كنند. امام(ع) با اين كه كاملاً تحت مراقبت شدید حاكمان عباسي بود، اما با عنایت خداوند و امدادهای غیبی در چند شهر نمايندگاني را تعيين كرده و پيروان شان را طي مراجعات حضوري و مكاتبه اي به آنان ارجاع مي دادند. اين نمايندگان كه افرادي با سابقه بودند درشهرهاي بغداد، ري، اهواز، قم و ديگر شهرهاي شيعه نشين حضور داشتند و مردم جهت مسائل شرعي، حل اختلافات، گرفتن حقوق واجب و ديگر مسائل مورد نياز به اين وكلا مراجعه مي كردند.

* حضرت به عنوان احیاگر اسلام، در حفظ و نگهبانی از اندیشه های اسلامی، چه تدابیری داشتند؟

فعالیت های علمی ایشان عمدتاً در دفاع از آیین اسلام و رد اشکالات و شبهات مخالفان بود و با تربیت شاگردان خبره، زمینه را برای دفاع از شبهاتِ دوران غیبت آماده کردند. امام(ع) با وجود محدودیت های شدید حکومتی، شاگردان بسیاری تربیت کردند و ضمن برخورد قاطع با تحریف گران، با شبهه پراکنی در مورد اعتقادات مسلمانان و شیعیان که در آن دوران رسم شده بود، مبارزه می کردند. آن حضرت با تربیت شاگردانی امین آن هم در آن شرایط اختناق بهترین تدبیر را کردند تا روایات شیعه از تحریف محفوظ بماند.

* اگر تلاش شبانه روزی امام(ع) نبود، اسلام از یادها می رفت

مهمترین نکته این که دوران امام حسن عسکری(ع) از بدترین دوره های اسلامی بود، زیرا به دلیل خوشگذرانی حاکمان، بی خبری و فقر عمومی بر سر زمین های اسلامی حاکم بود و اگر تلاش شبانه روزی امام(ع) نبود، اسلام به دلیل سیاست های حکومت عباسی، از یادها می رفت و نابود می شد. اگر چه امام(ع) زیر نظر مستقیم دولت عباسی قرار داشت، ولی هوشیاری حضرت چنان بود که در بیشتر سرزمین های اسلامی، نماینده داشتند و این نشان از توجه ایشان به گسترش اسلام دارد.

همچنین از امام عسکری(ع) علی رغم همه سختی ها و فشارهایی که از سوی حکومت بنی عباس متحمل می شد، سخنان و روایات ارزشمندی در موضوعات فقهی، اعتقادی و تربیتی بر جای مانده است که مورد استفاده عموم مسلمانان، شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) در طول تاریخ اسلام و تشیع بوده و خواهد بود.

* بدون تردید فشارها در دوران امام حسن عسکری(ع) بسیار زیاد بود و شاید این مسئله برای بسیاری از مردم مهم باشد تا بدانند علت این همه فشارها چه بود. اگر ممکن است در این زمینه توضیح دهید.

محدودیت و فشارهای دوران امام حسن عسکری(ع) بیشتر به جهت وجود مقدس حضرت مهدی(عج) بود.

در عصر امام عسکری(ع)، شیعیان در عراق قدرت بزرگی به شمار می آمدند و حاکمیت هیچ کدام از خلفای عباسی را مشروع نمی دانستند، زیرا با این باور زندگی می کردند که امامت الهی در فرزندان امام علی(س) باقی است و امام حسن عسکری(ع) تنها شخصیت ممتاز این خانواده بودند، از این رو، حضرت بیشتر از دیگران تحت نظر مأموران حکومتی بودند و خاندان عباسی و هواداران آن ها می دانستند حضرت مهدی(عج) که تمامی حکومت های خودکامه را از بین خواهد برد، از نسل ایشان است و دائم در تلاش بودند تا فرزند آن امام بزرگوار را از بین ببرند، هر چند هرگز موفق نشدند و سرانجام روزی دوازدهمین امام(ع) ظهور خواهد کرد و ریشه ظلم و ستم را از بین خواهد برد.

*نهادینه سازی فرهنگ انتظار

بنابراین یکی از فعالیت های بسیار مهم امام حسن عسکری(ع)، نهادینه کردن فرهنگ انتظار و آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت حضرت حجت(عج) بود. زیرا مسلمانان در طول تاریخ شیعه، همواره به ائمه(ع) دسترسی داشتند و آن ها را دیده بودند و از آن جا که غائب شدن امام و رهبر هر جمعیتی، یک حادثه غیرطبیعی و نا مأنوس است، امام عسکری(ع) وظیفه داشتند مردم را برای دوران غیبت فرزندش امام مهدی موعود(عج) آماده کنند.

گفتگو: مهدی زارعی شبخانه