به گزارش خبرگزاری «حوزه»، آنچه در ذیل می خوانید، چکیده ای از نشست علمی "ضرورت شناخت فقه مقارن و تطبیقی"، به همت انجمن ادیان و مذاهب و سخنرانی استاد عبدالکریم بی آزار شیرازی می باشد.
اواخر قرن اول هجری بر اثر برخورد دو مدرسه اهل حدیث در مدینه و اهل رأی در کوفه، علمی به نام «علم الخلاف» به وجود آمد. ابویوسف و محمد شیبانی از شاگردان ابوحنیفه، کاری تقریبی انجام دادند. آن ها به مدینه رفته و پای درس مخالفانشان نشستند. وقتی خوب با مبانی فلسفی آن ها آشنا شدند به گفت وگو پرداختند و در نتیجه بسیاری از سوء تفاهم ها برطرف و اشکالات فقهای مدینه به فقه حنفی نیز پاسخ داده شد.
قبل از علم الخلاف، «ردّیه نویسی» رایج بود؛ یعنی در ردّ دیگر مذاهب کتاب هایی نوشته می شد. به تدریج ردّیه نویسی جای خود را به علم الخلاف داد. این علم کم کم رشد کرد و اثرات بسیار خوبی برجای گذاشت؛ چرا که باعث شد بسیاری از سوء تفاهم ها کنار برود و هر مذهبی اشکالات و تهمت هایی را که ضد خودش بود، مرتفع کند؛ البته آفت این علم، جدال بود. بدین ترتیب که به سراغ کتب یکدیگر می رفتند و نکاتی را از آن برای ردّ مذهب مقابل و اثبات خودشان پیدا می کردند؛ یعنی اثبات خود با نفی دیگران.
بنابراین اندک اندک حوزه ها به این نتیجه رسیدند بیش از آن که به علوم بپردازند، نیاز به اخلاق دارند. بانی این کار غزالی با کتاب احیاء العلوم بود.
علم الخلاف تا قرن هشتم برپا بود؛ اما از آن پس به کنار نهاده شد و نه تنها شیعه و سنی، بلکه مذاهب اربعه از هم فاصله گرفتند و فضای بدبینی و دشمنی میان پیروان مذاهب به وجود آمد.
فقه علم الخلاف در زمان آیت الله العظمی بروجردی (ره) به صورت فقه مقارن پس از قرن ها ظهور کرد. بدین ترتیب فقه مقارن در میان مذاهب اربعه در دانشگاه الازهر تدریس می شد. کمی بعد، فقه امامیه و زیدیه نیز در الازهر تدریس شد.
در مرتبه بعد فقه مقارن تبدیل به فقه تطبیقی و تقنینی شد؛ یعنی علمای بزرگ الازهر در کنار الازهر، مجمع البحوثی را احداث کردند که در آن جا قوانین مدنی مصر را به صورت مقارنه میان مذاهب و قوانین دیگر تطبیق می دادند. بر این اساس بسیاری از قوانین مصر تغییر کرد و مطابق با فقه اهل بیت (ع) شد.
تاریخ نشان داده مذهبی که خوب از خود دفاع کرده و ایرادها را گرفته و روی آن کار کرده و به خوبی پاسخ داده، پابرجاتر شده و پیروانش روز به روز بیشتر شده است؛ مانند مذهب حنفی. عکس آن، مذهب حنبلی است که وارد فقه مقارن نشده و فقه شان را با مطائن همراه کردند. بنابراین پیروانش روز به روز کمتر شده است.
از ثمرات تدریس فقه مقارن در دانشگاه الازهر این بود که از جدال بین مذاهب فارغ شدند و فرصت برای ارتباط با ادیان دیگر فراهم شد؛ مثلا غربی ها می گفتند که فقه اسلامی برگرفته از فقه روم است؛ اما این ارتباطات باعث شد که آنان پی به اشتباه خود ببرند و حتی علاقه مند به فقه اسلامی شوند.
سلسله نشست های علمی با موضوعات مختلف به همت مؤسسات و مراکز علمی و پژوهشی حوزه برگزار شده و معاونت پژوهشی حوزه، این نشست ها و مقالات آن را در قالب "کتاب نمایه" تدوین نموده است.
منبع: نمایه، چکیده نشست های علمی حوزوی.
