حجت الاسلام والمسلمین حیدر همتی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران، با اشاره به نظریه استاد رشاد تحت عنوان نظام آموزشی "پرورش مآل" و نقش آن در تحول علمی حوزه های علمیه، اظهار داشت: سیاست کلی که حوزه علمیه امام رضا(ع) در این راستا پیگیری می کند، در چند مقوله قابل بررسی است. اول این که پیگیری نوع نگاه مقام معظم رهبری به تحول در حوزه‌ها، خود قابل توجه و تأمل است و قبل از ایشان هم حضرت امام(ره) این بحث را مطرح کرده بودند. حتی بحث تحول در حوزه، در اساسنامه‌ای که «فدائیان اسلام» برای اداره حکومت اسلامی نوشته بودند، مورد توجه جدی شهید نواب صفوی بود و دیگر علمای بزرگ همچون شهید صدر، آیت الله کاشانی، شهید مطهری و... نیز پیگیر تحول در حوزه همزمان با شرایط جدید جامعه بودند.
سه گرایش در رابطه با تحول در حوزه
وی با تاکید بر این که تحول در حوزه‌ها یکی از دغدغه های علمای معاصر بود، ادامه داد: شاید برای برخی این سئوال پیش بیاید که اساساً تحول در حوزه به چه معناست؟. گرایشات متفاوتی در این مورد وجود دارد. بعضی تحول در حوزه را به معنی بازگشت کامل به گذشته معنا کرده اند. یعنی سنت هایی که در گذشته حوزه های علمیه رایج بوده است، مجدداً احیاء شود و بیشتر گروه های متحجّر در جهان اسلام به این معنا معتقد هستند. گرایش دوم که هم در جهان اسلام و هم در ایران موافقانی دارد، گرایش به متجدّد است و معنای تجدد در حوزه، دانشگاه سازی حوزه های علمیه بود. این دسته معتقد هستند که ساختار علمی موجود در نظام دانشگاهی، در حوزه نیز اجرایی شود و کاری به گذشته حوزه ندارند.
معاون پژوهش حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران افزود: البته کسانی که در فضای اندیشه ای حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری هستند، گرایش سومی را برای تحول در حوزه تعریف کرده‌اند و برخی از بزرگان همچون استاد رشاد، این جریان سوم را "جریان مُجَدِّد" می نامند.
مدیر مدرسه علمیه محمدیه تهران ادامه داد: مسئله‌ای که هم اکنون در حوزه علمیه امام رضا(ع) توسط استاد رشاد پیگیری می‌شود، رسیدن به یک الگوی آموزشی، پژوهشی و تهذیبی بر اساس اندیشه حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری و گفتمان مجدد است.
نظریه "نظام پرورش مآل"
وی در تبیین نظریه "نظام پرورش مآل"، عنوان داشت: آنچه که هم اکنون مورد سئوال می باشد، این است که چگونه می‌شود یک مدلی را ارائه داد که در عین حفظ سنت های مفید گذشته، با تغییرات جهان روز نیز همگرایی و مطابقت داشته باشد و حرکت علمی و معنوی حوزه را سرعت بخشد. این همان گفتمان مجدّد است. حال این که چگونه طی فرایندی تبدیل به الگو می شود، چند اتفاق باید بیافتد. اول، تولید نظریه در فضای هویت نظام آموزشی حوزه است. چون یکی از مشکلاتی که در بحث تحول با آن مواجه هستیم، فقدان نظریه است و وقتی نظریه ای نباشد، لاجرم به امور جزئی پرداخته می شود، بنابراین باید یک نظریه و بنیانی وجود داشته باشد تا طبق آن اصول و برنامه ها پی ریزی شود.
بنیان های نظام "پرورش مآل"
حجت الاسلام والمسلمین همتی تصریح کرد: نظریه ای که استاد رشاد ارائه کرده اند، نظریه "پرورش مآل" است. این نظریه هم یک بنیاد هستی شناسانه و هم بنیاد معرفت و انسان شناسانه دارد و تلفیق آموزش و پژوهش با تربیت و تهذیب از ویژگی‌های آن است، چرا که این سه مقوله، موضوعات جدا از هم نیستند، بلکه نظام در هم تنیده‌ای هستند که یک هدف واحد را دنبال می‌کنند. البته این فعلاً یک نظریه است و تا تبدیل به یک مدل، راه سختی را پیش رو دارد.
احیای جایگاه «استاد هادی»
وی با اشاره به این که «استاد هادی» یکی از ابزارهای رسیدن به اهداف مورد نظر در "نظام پروش مآل" است، گفت: وجود فردی به عنوان «استاد هادی» در متن حوزه های علمیه و ارائه مشاوره علمی و تهذیبی، مانع از بروز آفت هایی همچون مدرک گرایی و حفظ محوری در نظام آموزشی پژوهش محور می‌شود.
معاون پژوهش حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران با بیان اینکه در مدل آموزشی "پرورش مآل"، علم جزء ذات انسان و جزء زندگی شخص می‌شود، افزود: بر این اساس پژوهش یکی از ارکان اصلی این نظریه است، چرا که پژوهش کمک می کند تا ما از حافظه محوری به سمت عمق خوانی و دیدن همه جانبه ابعاد یک بحث برسیم و به صرفِ حفظ کردن ختم نشود.
وی با تاکید بر این که «فراغت بال» یکی از پایه های اصلی نظام آموزشی "پرورش مآل" است، بیان داشت: طلبه برای ورود به علم باید فارغ از هر گونه حواشی دیگر باشد، پس کسی که می خواهد طلبه شود باید این واقعیت را بپذیرد که خودش را وقف علم کند و در فضای اخلاقی و دینی به ما یاد داده اند آن کسی که خود را وقف علم آموزی می کند، لاجرم رزق و روزی او هم تضمین شده خواهد بود، این ضمانت چون از جانب خداوند متعال است، پس تضمینی قطعی و صادق است. ولی یک دوره‌ای از سختی‌ها و امتحانات بر آن فرد وارد می‌شود تا معلوم شود که آیا حقیقتاً او بر اراده وقف خود بر علم آموزی استوار و پا بر جا است یا نه. معمولاً اکثریت افراد در طی گذار از این مرحله به خاطر نداشتن عزم و اراده جدی از هدف و مقصد خود منصرف می‌شوند و طبیعی است که آن وعده خداوند در مورد اینها جاری نخواهد شد.
دو امتیاز مهم نظام آموزشی "پرورش مآل"
مدیر مدرسه علمیه محمدیه در بیان امتیازات نظام آموزشی پژوهش محور، عنوان داشت: نظریه "پرورش مآل" چنانچه به طور جدی در حوزه های علمیه پیگیری و محقق شود، دارای فوائد منحصر به فردی است که به برخی از آن‌ها اشاره می شود. یکی این که در این نظام که براساس پژوهش محوری است، باعث می‌شود طلبه بعد از مدتی چندین مهارت علمی را به دست آورد که از جمله آن‌ها مهارت در نویسندگی و پژوهشگری است. دومین امتیاز این است که موجب می شود نگاه طلبه به مسائل گوناگون تک بعدی نباشد. و حداقل در برخی از شاخه های علوم انسانی صاحب نظریه بشود، و از حالت یک انسان منتزع بیرون بیاید.
حرکت حوزه امام رضا(ع) به سوی نظام "پرورش مآل"
حجت الاسلام والمسلمین همتی در ادامه با اشاره به فعالیت های علمی طلاب حوزه علمیه امام رضا(ع)، خاطرنشان کرد: از جمله اقدامات این حوزه در راستای محقق ساختن نظام "پرورش مآل" که در طول سال تحصیلی به آن اهتمام داشت این بود که ما در کنار آموزش، پژوهش را نیز به طور جدی دنبال کردیم و از پایه یک تا ده، نسبت به شدت و ضعفی که در هر کدام از پایه ها به لحاظ رتبه علمی وجود داشت، این قضیه را تحقق بخشیدیم و کارگاه‌هایی همچون مهارت نویسندگی، چگونه زیبا نوشتن، و آشنایی با منابع کهن ادبی مثل بوستان و گلستان از اولویت های معاونت پژوهش بود که به طور مرتب برگزار گردید.
معاون پژوهش حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران در پایان افزود: بر این اساس برای اولین بار و به تدریج توانستیم همه طلاب را وارد ساختار پایان نامه نویسی کنیم. همچنین تحقیقات کلاسی را نیز برای تمام پایه ها الزامی کردیم، ولذا طلاب موظفند تا آخر هر ترم تحقیقات اعلام شده را به معاونت پژوهش تحویل دهند و در صدد هستیم همه این برنامه ها انشاءالله در طول سال ادامه یابد، تا طی چند سال آینده به اهداف مورد نظر در نظام "پرورش مآل" دست بیابیم.
گفت و گو: مهدی زارعی
