خبرگزاری «حوزه»، بخش ششم سلسله یادداشت های روند تحصیلی در حوزه را به قلم حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مروجی طبسی منتشر می کند.

* منابع و شروح دوره مقدمات

مهم ترین منابع دروس اصلی این دوره را می توان در دو مرحله معرفی نمود:

1. مرحله تحصیل: مقصود زمان آغازین فراگیری دروس اصلی است. محوریت منابع در این دوره با کتب درسی و مصادری است که در فهم عبارات و محتوای دروس راهگشا هستند.

2. مرحله تحقیق: منابع این مرحله برای آماده سازی طلبه جهت تسلط و خلاقیت در دروس اصلی این دوره، شناخت آرای مختلف یک موضوع و قدرت نقد و بررسی آن ها و کسب توانمندی در امر تدریس است.

با توجه به این تقسیم به بیان مهم ترین منابع دروس اصلی این دوره می پردازیم:

* ادبیات

الف): صرف

* مرحله تحصیل: «التصریف» عبدالوهاب زنجانی، «صرف میر» سید میرشریف، «شرح الأمثله» (میرسید شریف جرجانی)، «مبادی العربیه» شرتونی، «صرف ساده» سید محمد رضا طباطبایی.

* مرحله تحقیق: «الکتاب سیبویه (صرف)»، «شرح ابن عقیل (صرف)»، «البهجۀ المرضیۀ سیوطی (صرف)»، «شرح الشافیه شیخ رضی»، «شرح النظام نیشابوری»، «النحو الوافی عباس حسن (صرف).

ب): نحو

* مرحله تحصیل: «هدایۀ»، «صمدیۀ شیخ بهایی»، «فرائد حجتیۀ حجت خراسانی (شرح صمدیۀ)»، «الکلام المفید مدرس افغانی (شرح صمدیۀ»، «مبادی العربیۀ شرتونی»، «شرح ابن عقیل»، «البهجۀ المرضیۀ سیوطی»، «حاشیه خضری بر شرح ابن عقیل»، «مکررات مدرس افغانی (شرح سیوطی)»، «فوائد حجتیه حجت خراسانی (شرح فارسی سیوطی)»، «جامع الشواهد میرزا محمد باقر اردکانی»، «اوضح المسالک ابن هشام»، «مغنی الأدیب ابن هشام»، «مهدی الأریب حجت خراسانی، «تحفۀ الغریب دمامینی»، «المصنّف شمنّی»، «فتح القریب سیوطی (شرح شواهد مغنی)».

* مرحله تحقیق: معاجم نحوی مانند: «معجم القواعد العربیۀ عبدالغنی الدقر»؛ اصول نحو مانند: «الخصائص ابن جنّی والاقتراح سیوطی»؛ تاریخ نحو مانند: «المدارس النحویۀ شوقی ضیف»؛ کتب تراجم و طبقات نحات مانند: «البلغۀ فی تراجم اءمۀ النحو واللغۀ فیروزآبادی» و «بغیۀ الوعاۀ سیوطی»؛ مسائل خلاف مانند: «الإنصاف فی مسائل الخلاف ابن الانباری»؛ شرح شواهد مانند: خزانۀ الأدب عبدالقادر بغدادی»؛ علل النحو مانند: «علل النحو ابن الورّاق»؛ کتب نحو تطبیقی یا تجزیه و ترکیب مانند: «الجدول محمود صافی».

ج): لغت

* مرحله تحصیل: «المعجم الوسیط ابراهیم انیس»، «المنجد لوئیس معلوف».

* مرحله تحقیق: منابع لغویِ این مرحله را می توان به گونه های مختلف تقسیم و معرفی نمود:

1. منابع لغوی که در آن ها کلمات بر اساس معنا و موضوع مرتب شده اند؛ مانند «الغریب المصنّف ابوعبید» که در آن کلمات بر اساس موضوعاتی مثل «خلق الإنسان»، «الأطعمۀ» و «اللباس» مرتب شده اند.

2. لغت نامه هایی که بر اساس حروف کلمه سامان یافته اند؛ مانند کتاب «العین فراهیدی» و «الصحاح جوهری».

3. منابع لغوی که رویکردشان فقط ذکر معانی استعمالی کلمات بوده است؛ مانند «لسان العرب ابن منظور».

4. لغت نامه هایی که به تفکیک معنای حقیقی و مجازی کلمات پرداخته اند؛ مانند «اساس البلاغۀ زمخشری».

5. مصادر لغوی که به فروق معنایی لغات پرداخته اند؛ مانند «الفروق اللغویۀ ابوهلال عسکری».

6. منابع لغوی که واژگان دارای معانی متضاد را جمع آوری نموده اند؛ مانند «الأضداد ابن انباری».

7. منابعی که به ذکر و معنای مفردات قرآن و حدیث پرداخته اند؛ مانند «مفردات راغب»، «مجمع البحرین طریحی» و «النهایۀ ابن اثیر».

8. منابعی که اصل معنایی موجود در مشتقات مختلف مادّه را شناسایی نموده اند؛ مانند «مقاییس اللغۀ ابن فارس».

9. مصادری که بر اساس حدس و اجتهاد معانی لغات را ذکر کرده اند؛ مانند «مقاییس اللغۀ ابن فارس».

10. معاجمی که بر اساس حس و تتبع، معانی لغات را تبیین نموده اند؛ مانند «العین خلیل» و «الجیم شیبانی».

11. منابع فقه اللغۀ: «المزهر سیوطی» و «فقه اللغۀ صبحی صالح».

د): معانی، بیان و بدیع

* مرحله تحصیل: «جواهر البلاغۀ هاشمی»، «مختصرالمعانی تفتازانی»، «البلاغۀ العربیۀ فی ثوبهاالجدید بکری شیخ امین»، «البلاغۀ الواضحۀ مصطفی جازم».

* مرحلۀ تحقیق: «مُطوّل تفتازانی»، «اسرار البلاغۀ و دلائل الاعجاز جرجانی»، «البیان جاحظ»، «تلخیص البیان فی مَجازات القرآن سید رضی».

* منطق

* مرحله تحصیل: «آشنایی با منطق شهید مطهری»، «المنطق مظفر»، «منطق تعلیمی».

* مرحله تحقیق: «شرح المطالع قطب الدین رازی»، «الجوهر النضید علامه حلی»، «تهذیب المنطق تفتازانی»، «حاشیه بر تهذیب المنطق مولی (ملا) عبدالله یزدی»، «منطق صوری خوانساری».

نکات تکمیلی

ما پس از  خوب گذراندن این دوره (مقدمات)، تونمندی های ذیل را کسب خواهیم کرد:

* تسلط بر درست خواندن و فهم صحیح عبارات عربی؛

* تطبیق قواعد ادبی بر متون عربی؛

* آشنایی با ابعاد اعجاز لفظی قرآن و اسرار بلاغت نهفته در گفتار معصومان (ع) و نیز اشعار زیبای عربی؛

* درست اندیشیدن و درست استدلال نمودن؛

* تدریس دروس مقدماتی.

دوره مقدمات شامل: پایه های اول تا سوم است که هدف از آن فراگیری دروس اصلی، یعنی ادبیات عرب و منطق و آشنایی با دروس عمومی مانند اخلاق نظری و تاریخ اسلام است. این مرحله پایه فرآیند فراگیری معارف دینی و علوم اسلامی است.