خبرگزاری«حوزه» بخش چهاردهم سلسله یادداشت های روند تحصیلی در حوزه را به قلم حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مروجی طبسی منتشر می کند.

* معرفی کتاب مکاسب محرّمه و فرائدالاصول

مکاسب؛ این کتاب نوشته شیخ اعظم مرتضی انصاری (ره) در زمینه فقه معاملات و تجارت است. کتاب مذکور تا به امروز متن تدریس دوره سطح و محور پژوهش های فقهی در مرحلۀ دروس خارج بوده است. ساختار کلی این کتاب شامل انواع مکاسب محرّمه و احکام آن ها، بیع و احکام آن، انواع خیارات و احکام آن ها، شروط شرعی و احکام قبض و نقد و نسیه می شود.

دکتر عبدالرزاق سنهوری از حقوق دانان بزرگ مصری دربارۀ کتاب مکاسب می گوید: «اگر پیش از تألیف کتاب "الوسیط" به کتاب مکاسب شیخ انصاری (ره) دست پیدا می کردم، بسیاری از مبانی فقهی خود را تغییر می دادم».

کتاب مکاسب که مملوّ از ظرایف و دقایق علمی است، دارای ویژگی هایی است که می توان آن ها را این گونه برشمرد؛

* وجود ساختار منطقی و نظام هندسی مباحث؛

* اهتمام به موضوع شناسی بحث (تعاریف و اصطلاحات) و نقد و بررسی تعاریف و بیان نظر نهایی؛

* تقریر محل نزاع، بیان و تفسیر گفتار علما دربارۀ مسأله و محل بحث، ردّ یا تأیید ادله فقها ذیل مسأله؛

* حجم گسترده تتبع در آراء و منابع فقهی؛

* اهتمام فراوان به فقه الحدیث و فهم میزان دلالت آن بر مطلوب؛

* نوآوری های فقهی در حوزه ادلّه و نظریات؛

* اشاره به تاریخ مسأله فقهی؛

* وجود لطایف تربیتی و ظرایف اخلاقی.

از دیگر آثار فقهی شیخ می توان کتاب الطهارۀ، کتاب الصوم، کتاب الزکاۀ و کتاب الخمس را نام برد.

فرائدالاصول؛ این کتاب که به رسائل نیز معروف است، تجلّی گاه مهم ترین نوآوری های شیخ انصاری (ره) و تحول آفرینی وی در علم اصول است. با توجه به اثرگذاری رسائل در تاریخ و تحولات علم اصول، برخی شیخ انصاری (ره) را پیشوای عالی ترین مرحله از مراحل عصر کمال علم اصول دانسته اند؛ تا بدانجا که بعضی معتقدند، پژوهش های اصولی پس از شیخ (ره) همه متأثر از مکتب و آراء اصولی وی بوده است. کتاب رسائل نیز مانند مکاسب، متن درسی دوره سطح و محور مباحث درس خارج است.

کتاب مذکور شامل پنج رسالۀ اصولی؛ قطع، ظنّ، برائت، استصحاب و تعادل می شود. با توجه به اهمیت و ژرفای علمی کتاب رسائل، ویژگی های آن را می توان این گونه برشمرد؛

* استخراج آراء اصولی دانشمندان و حتی مسایل اصولی از منابع فقهی فقها؛

* ارائه نظریات و مباحث جدید اصولی در زمینه های گوناگون مانند؛ حجیت قطع و قطع قطاع، علم اجمالی، حکومت و ورود، مصلحت سلوکیه و...؛

* حذف برخی مسایل که تأثیری در استنباط ندارند، مانند؛ قیاس و استحسان و ورود بسیاری از مباحث أمارات و اصول که مستقیم یا غیرمستقیم در استنباط فقه شیعه دخالت دارند؛

تنقیح، تهذیب و ضابطه مندبودن برخی مباحث اصولی مانند برائت و اشتغال؛

* تبیین جهت مسأله (اصولی یا فقهی یا عقلی یا نقلی بودن مسأله، مانند مبحث تجرّی و استصحاب)؛

* ساماندهی مجدد مباحث علم اصول؛

* بیان جایگاه و وجه تمایز ادله اجتهادی و اصول عملی.

دیگر آثار اصولی شیخ انصاری (ره) شامل: مطارح الأنظار، الفوائد الاصولیۀ، رسالۀ فی تحقیق مسألۀ المشتق، الحاشیۀ علی استصحاب القوانین.