حجت الاسلام علیرضا سبحانی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، با اشاره به تأسیس مؤسسه امام صادق(ع) از سوی آیت الله العظمی سبحانی گفت: در گذشته برای امر پژوهش مراکز محدود وجود داشت و محققان برای دسترسی به کتاب های مورد نظر، به دلیل عدم امکانات در امر تحقیق و پژوهش با مشکلاتی روبرو بودند.
وی افزود: حضرت آیت الله سبحانی فقدان یک مرکز تحقیقاتی مجهز با امکانات کافی را برای امر تحقیق احساس می‌کردند؛ به گونه ای که پژوهشگر بدون هیچ دغدغه و محدودیتی بتواند به مخزن کتاب رفت و آمد کند و برای دسترسی به کتاب های مورد نظر محدودیتی نداشته باشد و در صورت لزوم، میز کار مستقلی داشته باشد و ساعت ها یا روزها، فارغ از محدودیت ها به امر تحقیق بپردازد؛ این مسئله انگیزه‌ای شد تا ایشان، مؤسسه ای را واقع در ساختمانی در میدان شهدا قم تأسیس کنند.
تأسیس مرکز تخصصی کلام
مدیر مؤسسه امام صادق(ع) با بیان اینکه بنای اولیه مؤسسه و کتابخانه به سال 1359 ( 36 سال قبل) برمی‌گردد، عنوان کرد: حضرت آیت الله سبحانی در ابتدا با اهدا کتابخانه شخصی خود و کتاب های مرحوم پدرشان، کتابخانه را برای شروع کار تحقیقاتی راه اندازی کردند. در ابتدا10 هزار جلد کتاب برای کتابخانه تهیه شد و محققان مستقیماً می توانستند بدون مراجعه به کتابدار، از کتابخانه استفاده کنند؛ ولی در سال 1367 به علت محدودیت مکانی، مجبور شدیم به مکان فعلی واقع در بلوار امین(ص) نقل مکان کنیم. بنابراین از زمان تأسیس کتابخانه و با پایان یافتن جنگ، فرصتی برای حوزه های علمیه ایجاد شد تا به امور تخصصی بپردازد.
حجت الاسلام سبحانی گفت: بر همین اساس و دغدغه ای که حضرت آیت الله سبحانی به مباحث اعتقادی و کلامی داشتند در سال1370 با کمک دیگر استادان، اقدام به تأسیس مرکز«تخصصی کلام» کردند، مهمترین هدف تاسیس مرکز، آموزش عقاید دینی به صورت بنیادی و تخصصی به دانش پژوهان و طلاب علوم دینی، تولید و توسعه علوم اعتقادی در زمینه های گوناگون و نیز تبیین و ترویج این علوم در بین اقشار مختلف و مواجهه علمی با شبهات مطرح در جامعه پیرامون اعتقادات دینی است.
وی افزود: در یک نگاه کلان مرکزکلام حوزه، برای دفاع از مسائل اعتقادی وکیان شیعه تأسیس شد و در حال حاضر طلاب زیادی از مرکز تخصصی کلام، در سطوح مختلف (دو، سه و چهار) فارغ التحصیل شدند و تا به امروز، این تعداد نزدیک به1250 نفررسیده است. هر سال نیز حدود 150 نفر پذیرش می شوند
.
مدیرمؤسسه امام صادق(ع) با تاکید براینکه گرایش های سطح سه مؤسسه شامل کلام مقارن، مسائل جدید کلامی و رشته ادیان و فرق با گرایش نقد و هابیت و سطح چهار نیز رشته کلام تحلیلی ارائه می شود، اظهار داشت: تأسیس شعب مرکز تخصصی در سالهای گذشته در شهرهای کاشان و شهرکرد، تجربه‌ای موفق بوده است و امسال نیز به فضل الهی با حمایت علمای بلاد در شهرهای سمنان، ملایر، رودان ( استان هرمزگان) وجهرم، شعب مرکز تخصصی کلام راه اندازی می شود.
فعالیت مؤسسه امام صادق(ع)
حجت الاسلام سبحانی گفت: این مؤسسه در بخش های مختلفی مانند آموزش و پژوهش فعالیت می کند و در بخش پژوهش توانسته با تولید مقالات علمی - پژوهشی و کتاب، گامهایی خوبی بردارد.
دانشنامه کلام اسلامی
وی افزود: از جمله آثار منتشرشده «دانشنامه کلام اسلامی» است که در 5 جلد منتشر خواهد شد. جلد اول این دانشنامه که منتشر شده از یک صد مقاله و (از مدخل آجال تا مدخل ایمان ابوطالب) تشکیل شده است. برای تدوین دانش نامه چندین پژوهشگر فعالیت شبانه روزی انجام داده اند تا بتوانند آن را به این مرحله برسانند. جلد دوم این دانشنامه نیز امسال منتشر خواهد شد.
مجله علمی - پژوهشی کلام اسلامی
حجت الاسلام سبحانی عنوان کرد: دیگر اثر منتشرشده در مرکز تخصصی کلام «مجله علمی- پژوهشی کلام اسلامی» است که تا کنون 94 شماره از آن چاپ شده است و دارای رتبه علمی- پژوهشی می باشد.
دیگر فعالیت های مؤسسه امام صادق(ع)
وی با بیان اینکه بخش پژوهش مؤسسه، معرفی فرهنگ اصیل شیعی و اسلامی به جامعه و پرکردن و از بین بردن خلأهای علمی است، از رسالت های این موسسه است ظهار داشت: یکی از این فعالیت های علمی، معرفی تراث شیعه به خارج از مرزها بود که به دلیل محدویتهای قبل از انقلاب صورت نگرفته بود.
مدیر مؤسسه امام صادق(ع) ابراز داشت: حضرت آیت الله سبحانی نقل می کنند در سال 1335 در سفر حج، با یکی از علما و قُضات مکّه گفت و گویی داشتند. آن عالم به ایشان گفته بود: آیا شیعه کتابی تالیف کرده است؟ همچنین شبهاتی که برخی مستشرقان مانند «آدام میتز» در مورد شیعه در کتاب «الحضارة الإسلامیة» مطرح کرده اند، انگیزه‌ای شد تا برخی از موضوعات تحقیقی به معرفی تراث شیعه اختصاص داده شود.
کتاب معجم التراث الکتب الکلامی
وی افزود: کتاب«معجم التراث الکتب الکلامی» که در 5 جلد منتشر شده است، گزارشی از کتاب‌های تألیف شده کلامی است، که تا کنون اندیشمندان شیعه به نگارش درآورده اند و در مجموع بیش از 13 هزار کتاب کلامی را در بر دارد.
معجم طبقات المتکلمین
حجت الاسلام سبحانی گفت: این کتاب از دیگر آثار منتشرشده در مؤسسه امام صادق(ع) است که به شرح حال و آثار متکلمان شیعه در طی 14 قرن پرداخته است.
موسوعة طبقات الفقهاء
مدیر مؤسسه امام صادق(ع) عنوان کرد: اثر دیگری که توانست خلاء علمی را پر و پاسخ گوی ادعای مستشرقین وبعضی افرادکه گفته‌اند مذهب شیعه مولود دوران صفویه باشد، کتاب «موسوعة طبقات الفقهاء» است. اصالت فقه شیعه و اتصال آن به پیامبر گرامی اسلام (ص) از مسائلی است که در تاریخ و فرهنگ مکتوب اهل سنت مورد غفلت واقع شده است؛ برای نمونه می توان به گفته دکتر وهبه زحیلی در کتاب «الفقه الاسلامی» اشاره کرد، معتقد بود« بنیانگذار فقه شیعی، محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی (متوفای 290 هجری) است که با تألیف کتاب «بصائر الدرجات فی علوم آل محمد» فقه شیعه را رواج بخشید»؛ همچنین صاحب «کشف الظنون» با همه تحقیقات خود، فقه شیعه را منتسب به فقه شافعی و برگرفته از آن دانسته است. ادعای برخی مستشرقان نیز که گفته‌اند مذهب شیعه مولود دوران صفویه است، بدین معناست که شیعه در زمان پیامبر(ص) وجود نداشت!
حجت الاسلام سبحانی گفت: این ادعاهای نادرست باعث شد گروهی از پژوهشگران مؤسسه، در سال 1370 تحقیقات وسیعی را شروع کنند تا بتوانند ثابت کنند اصالت شیعه مربوط به زمان حیات پیامبر(ص) است. این پژوهشگران پس از تلاش های فراوان توانستند فقهای هر قرن را استخراج کنند. در نتیجه تلاش کتاب «موسوعة طبقات الفقهاء» شکل گرفت که شامل شرح حال هریک از فقهای شیعه و سنّی بدور از تعصب مذهبی و جغرافیایی است. از جمله ویژگی این اثر شرح آثار فقها با بیانی ساده و نقل منابع در پاورقی است.
وی عنوان کرد: این اثر در واقع ثابت کرد فقهای شیعه فقه خود را نسل به نسل از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) گرفته اند و تشیع (برخلاف ادعای مستشرقان) زای
یده ذهن صفوی ها نیست. یکی از امتیازات فقه اسلامی پیوستگی آن در ادوار گذشته است؛ به گونه ای که هیچ یک از ادیان دیگر الهی چنین امتیازی ندارند.
مدیر مؤسسه امام صادق(ع) افزود: کتاب «موسوعة طبقات الفقهاء» در دو جلد و مقدمه آن به قلم حضرت آیت الله سبحانی درباره منابع، تاریخ و ادوار فقه است. این مجموعه 17 جلدی در 1375 به چاپ رسید و به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز معرفی شد.
وی ابراز داشت: از نکات برجسته این کتاب پرداختن به فقهای مذاهب اربعه است. این مرجع تقلید تأکید داشتند در تألیف این اثر فقهای عامه فراموش نشوند و تنها به فقهای شیعه اکتفاء نشود تا علمای اهل سنّت نیز به این کتاب مراجعه کنند و جامعه اهل سنت هم با علمای شیعه آشنا شود. با گذشت زمان درستی این نظر به اثبات رسید؛ زیرا یکی از ناشران بیروتی این کتاب را چاپ کرد. این کتاب در نمایشگاه کتاب ریاض به نمایش گذاشته شد و مورد توجه علمای اهل سنت نیز قرار گرفت.
بحوث فی الملل والنحل
حجت الاسلام سبحانی گفت: از دیگر کارهایی که این مؤسسه توانست انجام دهد و کمبود علمی حوزه را جبران کند، کتاب هشت جلدی «بحوث فی الملل والنحل» به وسیله حضرت آیت الله سبحانی است. در گذشته، علمای شیعه کتابی با این موضوع (ملل و نحل) تألیف نکرده بودند و عمده منابع مورد استفاده کتاب «ملل و نحل» شهرستانی، «الفرق بین الفرق» عبدالقاهر بغدادی و «مقالات الاسلامیین» اشعری بود.
وی افزود: کتاب «بحوث فی الملل والنحل» درباره مذهب، عقاید و فقه فِرقه های مختلف اسلامی از عامه و خاصه، از اهل حدیث گرفته تا اشاعره و معتزله، خوارج و نیز شیعه از امامیه تا زیدیه و اسماعیلیه است. برای مثال تا قبل از این کتاب، اطلاعاتی درباره فِرق اسماعیلیه و عقاید آنان وجود نداشت. ایشان با دسترسی به منابع خود اسماعیلیه توانستند فِرق اسماعیلیه را مستقیماً با استفاده از من
ابع خودشان معرفی کنند؛ همچنین برای معرفی زیدیه و زیدیان یمن، منابع دست اولی در اختیار نبود؛ بنابراین با مراجعات و مکاتباتی که از طریق وزارت امور خارجه با سفارت یمن در ایران انجام شد، تعداد زیادی کتاب به امانت در اختیار ایشان قرار گرفت. کتاب «بحوث فی الملل والنحل» چندین بار در کشورهای مختلف از جمله لبنان و ایران چاپ شد و از آن به عنوان کتاب مرجع یاد می شود.
وی به انتقال بخشی آموزش مؤسسه امام صادق(ع) از بلوار امین(ع) به شهرک پردیسان اشاره کرد و گفت: بخش تخصصی کلام همیشه با محدودیت فضای آموزشی مواجه بود و محققان به دلیل فعالیت های پژوهشی، به کتابخانه و مکانی بزرگتر نیاز داشتند تا اینکه تقریباً در سال 1386 زمینی در منطقه پردیسان به متراژ یازده هزار متر مربع تهیه شد و از همان زمان، کار ساخت مؤسسه آغاز گردید و دو سال پیش به پایان رسید. این ساختمان به نام مؤسسه امام صادق(ع) بنا شد و تولیت آن حضرت آیت الله سبحانی است. ایشان این بنا را همانند سایر مراکز وقف کردند و قابل انتقال نیست. ساختمان جدید چهار طبقه دارد و شامل بخش های اداری، نمازخانه، سالن جلسات، کلاس ها و کتابخانه بزرگی برای پژوهشگران است.
نکاتی درباره شخصیت علمی حضرت آیت الله سبحانی
حجت الاسلام سبحانی اظهار داشت: حضرت آیت الله سبحانی را بیشتر به عنوان شخصیتی جامع در علوم نقلی و عقلی می شناسند. ایشان قبل از انقلاب در پاسخ به شبهات کمونیست ها و مارکسیست ها، کتابهایی را تألیف کردند و بعد از انقلاب نیز متوجه خطر وهابیت شدند و در مورد شبهات وهابیت پژوهش هایی را انجام دادند. حاصل این پژوهش ها تألیف کتاب «آئین وهابیت» در اوایل دهه 60 بود؛ همچنین ایشان با آغاز شبهات اعتقادی و کلامی از ناحیه بعضی افراد تلاش کردند عده ای را جهت تربیت و پاسخگویی به شبهات تربیت کنند.
مدیر مؤسسه امام صادق(ع) ابراز داشت: ایشان از همان آغاز دوران جوانی دست به قلم بودند و «تهذیب الاصول» (تقریر درس خارج اصول حضرت امام) را نوشتند. بعدها نیز این راه را ادامه دادند و اکنون صاحب نزدیک به 300 اثر هستند.
حجت الاسلام سبحانی گفت: حضرت آیت الله سبحانی تفسیری موضوعی به نام «منشور جاوید» دارند که اولین بار با ابتکار ایشان منتشر شده است. و همچنین تفسیر «مفاهیم القرآن» در10 جلد و اکنون نیز تفسیری ترتیبی به نام «منیة الطالبین» در دست تألیف دارند که 11 مجلد(تفسیر جزء نوزدهم تا سی‌ام) آن چاپ شده است.
