به گزارش خبرگزاری «حوزه»، حضرت عبد العظیم حسنی علیه السلام راویِ بخشی از حکمت های خاندان رسالت است. و بدین مناسبت این مجموعه حکمت نامه حضرت عبد العظیم علیه السلام نامیده شد.

از منظر واژه شناسی. کلمه «حکمت» حاکی از نوعی استواری و اِتقان است و به هر چیز استوار و نفوذناپذیر اعم از مادّی یا معنوی اطلاق می گردد.

حکمت نامه حضرت عبد العظیم علیه السلام  شاملِ شناخت نامه عبد العظیم علیه السلام و یکصد حکمت از سخنان حکیمانه ای است که بی واسطه یا با واسطه توسط ایشان از اهل بیت علیهم السلام روایت شده است.  

بیان چند نکته از سوی نگارنده  ؛

* در نگارش شناخت نامه حضرت عبد العظیم علیه السلام از شماری از کتاب ها و مقالاتی که در مجموعه آثار کنگره حضرت عبد العظیم علیه السلام منتشر شده اند، بهره برده شده است.

* بجز یک روایت، متن همه روایاتی که در این حکمت نامه آمده و نیز ترجمه آنها برگرفته از مسند حضرت عبد العظیم حسنی علیه السلام  (تالیف عزیز اللَّه عطاردی و علیرضا هزار) است، پس از مصدریابی توسط پژوهشکده علوم و معارف حدیث»، با نظمی نوین در پنج فصل ارایه شده است، البته اصلاحات زیادی در ترجمه صورت گرفته و شماری از روایات، مجدداً ترجمه شده اند.

* کار اصلیِ نگارنده در این مجموعه، شرح اکثر احادیث آن است و نکته قابل توجّه در این باره، این است که در بسیاری از موارد، پیوند سخنان حکیمانه پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام با قرآن کریم، مشخص گردیده است. و اگر دیگر سخنان آن بزرگواران نیز بر همین منوال شرح داده شوند. معلوم می شود که رهنمودهای آنان، چیزی جز تفسیر قرآن و شرح پیام ها. اشارات و لطایف این کتاب آسمانی نیست.

* سند کامل روایات همراه با متن عربی آنها آمده تا معلوم شود که حضرت عبد العظیم علیه السلام در چه نقطه ای از سند قرار گرفته است. البته در مواردی که روایتی به منظور شرح دادن آن تقطیع شده باشد. در پانوشت به متن کاملِ آن در فصل پنجم ارجاع می گردد.

تبار حضرت عبد العظیم علیه السلام با چهار واسطه، به سبط اکبر پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و خاندان وحی می رسد. احمد بن علی نجاشی - که یکی از ارکان علم رجال است -. در باره نسب آن بزرگوار می نویسد:

هنگامی که جنازه او را برای غسل برهنه می کردند، در جیب لباس وی نوشته ای یافت شد که در آن، نسبش، این گونه ذکر شده بود : من ابو القاسم. عبد العظیم بن عبد اللَّه بن علی بن حسن بن زید بن علی بن حسن بن علی بن ابی طالب هستم.( .رجال النجاشی : ج 2 ص 67 ش 651.)

بر اساس این نسخه از رجال النجاشی، در نسب ایشان، میان وی و امام حسن علیه السلام، پنج نفر واسطه وجود دارد؛ لیکن در نسخه های معتبر این کتاب.  میان «زید» ( ر. ک : معجم رجال الحدیت : ج 10 ص 46 ش 6580.   عبد اللَّه بن علی-) یعنی جدّ سوّم ایشان - و امام حسن علیه السلام، شخص دیگری واسطه نیست. بنا براین، نیاکان حضرت عبد العظیم علیه السلام به ترتیب، عبارت اند از : 

1.پدر حضرت عبد العظیم علیه السلام، «عبد اللَّه» نام داشت و مادرش، «فاطمه» دختر عقبه بن قیس بود.

2 . علی بن حسن

نام جدّ اوّل حضرت عبد العظیم علیه السلام، «علی» و لقب او «سدید» است. وی همراه پسرعمویش عبد اللَّه محض و گروهی دیگر از سادات حسنی، در دوران خلافت منصور بر ضدّ عبّاسیان قیام کرد. جمعی از آنان و از جمله وی، دستگیر و به بغداد منتقل شدند. او پس از مدّتی در زندان وفات یافت.

3 . حسن بن زید

جدّ دوم حضرت عبد العظیم علیه السلام، «حسن» نام داشت. وی تنها فرزند پسر زید بود که از بزرگان عصر خودش به شمار می رفته. و در بین بنی هاشم، به بخشش. کَرَم. سخاوت و خدمت به محرومان، شهرت داشته است.

وی از سوی منصور عبّاسی به ولایت مدینه گمارده شد؛ ولی پس از مدّتی، مورد خشم او قرار گرفت و به زندان افتاد و در سال 168 ق. در هشتاد سالگی از دنیا رفت.

 جدّ سوم حضرت عبد العظیم علیه السلام، زید فرزند بزرگ امام حسن مجتبی علیه السلام است. ایشان متولّی اوقاف پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله بوده و به جلالت قدر. کرامت طبع. عزّت نفس و کثرت نیکوکاری، توصیف گردیده است. شاعران، او راستوده اند و مردم از هر سو برای برخورداری از فضلش به وی روی می آورده اند.

 وی در یکصد سالگی، چشم از جهان فرو بست  و در محلّی به نام «حاجز» در چند منزلی مدینه دفن گردید.

در نگاهی گذرا به زندگی نامه نیاکان و خاندان حضرت عبد العظیم علیه السلام نشان می دهد که این خاندان، دارای دو ویژگی برجسته بوده اند :

اوّل. مبارزه و بیکار بر ضدّ ستم و سلطه استکباریِ حاکم به جامعه اسلامی. به گونه ای که پدر حضرت عبد العظیم علیه السلام در زندان از دنیا رفت و ایشان پدر خود را ندید. و جدّ ایشان نیز مدّتی در زندان به سر برد.

دوم. کرامت طبع. عزّت نفس و خدمت به محرومان. ملقّب شدن عبد العظیم به حضرت «السیّد الکریم»، ریشه در این ویژگی خانوادگی این بزرگوار دارد.1

 * تاریخ تولّد و وفات

تاریخ دقیق تولّد و وفات حضرت عبد العظیم علیه السلام مشخّص نیست؛ امّا در برخی از منابع متاخّر، این گونه آمده است :

حضرت شاه عبد العظیم که کنیه اش ابو القاسم و ابو الفتح نیز بوده،  وفاتش در پانزدهم شوّال 252 ق، بوده است.

گفتنی است با توجّه به این که در منابع کهن و معتبر، تاریخ تولّد و وفات ایشان ذکر نشده و منابع گزارش های پیش گفته. شناخته شده نیستند. این گزارش ها فاقد اعتبارند ؛ لیکن در کتاب شریف الکافی، از حضرت عبد العظیم علیه السلام، از هشام بن حکم روایت نقل شده است.  تاریخ وفات هشام بن حکم، سال 199 ق، یا پیش از آن است. و مظنون، این است که حضرت عبد العظیم علیه السلام هنگام نقل روایت، کمتر از بیست سال نداشته است. بنا بر این، تولّد ایشان باید سال 180 ق، یا پیش از آن باشد.

همچنین بر اساس روایتی از امام هادی علیه السلام که ثواب زیارت قبر حضرت عبد العظیم علیه السلام، همانند زیارت مرقد سیّد الشهداء علیه السلام دانسته شده. باید بگوییم که او در دوران امام هادی علیه السلام و پیش از شهادت ایشان از دنیا رفته است و از آن جا که دوران امامت ایشان از سال 220 تا 254 ق بوده. وفات حضرت عبد العظیم علیه السلام پیش از سال 254 ق، اتّفاق افتاده است.

بنا بر این. هر چند بر پایه قراین یاد شده. احتمال تولّد حضرت عبد العظیم علیه السلام در سال 173 ق. و وفات ایشان در سال 252 ق. منطقی و معقول است. با این حال، اثبات آن نیاز به منبع معتبر دارد.

1 .از شیخ رجبعلی نکوگویان نقل شده است که حضرت عبد العظیم را در عالم معنا زیارت می کند و از او می پرسد : از کجا به این مقام رسیدید؟ ایشان پاسخ می دهد : «از راه احسان به خَلق. از قرآن. نسخه برداری می کردم و آن نسخه ها را در اختیار مردمی که طالب آنها بودند، می گذاشتم و دستْ مُزد ناچیزی نصیبم می شد که آن را احسان می کردم» (ر. ک : کیمیای محبّت : ص 210. نیز، ر.ک: همان. فصل هفتم «احسان اولیای خدا»). نگارنده می گوید : کرامت و احسان آن بزرگوار در عالم برزخ نیز تداوم دارد، 

منبع :حکمت نامه حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام آیت الله ری شهری