به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، باگذشت حدود 7 دهه از اشغال فلسطین هنرمندان اعم از فلسطینی یا غیر فلسطینی مسلمان و یا غیر مسلمان هریک با دیدگاه های خود به بیان آرمان فلسطین و حق ملت فلسطین به بازگشت به سرزمین مادریشان اهتمام ورزیدند. در همین راستا سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه» با دکتر آزاده گریوانی پژوهشگر مطالعات جهان عرب دارای دکترای زبان عربی از بیروت در خصوص روایت آرمان فلسطین و بحران هویت در هنر هفتم  به گفت و گو پرداخته است.

حوزه: لطفا در ابتدا معرفی از مراحل مختلف سینمای فلسطین و پرداختن هنرمندان به آرمان فلسطین در آثار هنریشان توضیح دهید؟

در ابتدا اجازه دهید مراحل مختلف سینمای فلسطین را توضیح دهم. مرحله اول ۱۹۲۷ تا ۱۹۶۰ . مرحله دوم ۱۹۶۰ تا ۸۰ و مرحله سوم ۱۹۸۰ تا به امروز.  آغاز  سینمای فلسطین بازمی گردد به سال۱۹۲۷ ، زمانی که برادران" ابراهیم و بدر لاما " اولین فیلم خود را به نام "قبلة الصحراء/بوسه صحرا " ساختند. قبل از نكبة سالن هاى "اديسون و سالن ركس "در قدس، سالن "الكرمل والحمراء" در يافا و سينما "البرج "در عكا  جزو سينماهاى معروف بودند ومجلات سينمايى ابراهيم تلحمى ١٩٣٧ به عنوان"الاشرطة السينمائية/ نوارهاى سينمايى و مجلة "الحقيقة المصورة" به رئيس تحريرى "محمد غندور ١٩٣٧ در عكا و روزنامه "الرياضة والسينما"۱۹۴۳ به مدیریت "شکری دیب"در قدس در زمینه هنر هفتم فعالیت می کردند..

در مرحله اول شاهد فیلم های "حلم لیلة / رؤياى شب"1946 به  كارگردانى "صلاح الدين بدر خان، فيلم "وطني حبيبى /سرزمينم محبوبم١٩٦٤ به كارگردانی "عبدالله کعوش" هستیم که درون مایه های عاشقانه و بافتی ضعیف دارند..

مرحله دوم تاریخ سینمای فلسطین را می توان بازه زمانی ۱۹۶۷ تا ۱۹۸۰ در نظر  گرفت و می توان آن را "سینمای انقلاب"توصیف کرد.در این دوره سینمای فلسطین از مستند سازی از تصاویر شهدا آغاز شد که در تاسیس ان "سلافه جاد الله" اولین کارگردان زن فلسطینی به همراه "مصطفی ابو علی و هانی جوهریه" در این زمینه فعالیت کردند.

ویژگی بارز فیلم های دوره انقلاب روح حماسی ومبارزه ملی بوده و حاکی از ماجراجویی وقهرمان پروری است.که از آن جمله می توان فیلم "نهر البارد /رودخانه سرد" ۱۹۷۱ به کارگردانی "قاسم حول"، فیلم "لیس لهم وجود/آنها وجود ندارند" ۱۹۷۳ از مصطفی ابو علی و فیلم "انتفاضه" ۱۹۷۵ از "رفیق حجار"، فیلم "انشودة الاحرار/سرود ازادگان" ۱۹۷۸ از جان شمعولا و همچنین فیلم "ملف مجزره/پرونده قتل عام" ۱۹۸۴ از قیس الزبیدی" اشاره کرد.

گفتنی است در فیلمهای این دوره به فردیت و شخصیت پردازی عینی توجهی نمی شود. در سینمای انقلاب دهه ۶۰ و ۷۰ سخن از ملت مقاومی بود که برای بازگرداندن سرزمینش تلاش می کرد لذا مساله هویت و رویای جمعی به وسیله ای برای نبرد تبدیل شده بود.

اما مرحله سوم سینمای فلسطین از سال۱۹۸۰ تا به امروز است که سوال شما در خصوص بحران هویت فلسطین را بایستی در این دوره جستجو کرد. فیلم سازان  مطرح این دوره همچون"میشل خلیفی، ایلیا سلیمان، رشید مشهراوی ، هانی ابو اسعد ، آن ماری جاسر هستند که هر كدام تحصيلات خود را در اروپا و امریکا گذرانده اند ومی توان آنها را سینماگران در تبعید نامید که تجربه زیسته آنها در فلسطین و اروپا منجر به آن شده است که چهره دیگری از فلسطین را ارائه دهند.

آرمان فلسطین از نگاه آنها با فیلم سازان مرحله انقلاب متفاوت است. فیلم سازان این دوره زبانی شاعرانه را برای بیان درد و رنج هر روزه فلسطینیان انتخاب کرده اند زبانی دور از اغراق و غلو، این سینماگران به دنبال آرمان گرایی صرف نیستند و مقاومت را در مقاومت مسلحانه خلاصه نمی کنند. سینماگران این دوره انسان را در مواجهه به رویدادهای ساده قرار می دهند تا ابعاد مختلف وجودی وانسانی یک فلسطینی به طور خاص و انسان وجامعه را به طور عام به تصویر بکشانند.

هویت ومکان تم اصلی اکثر فیلم سازان این دوره است وهر یک از شخصیت های فیلم ها به دنبال فضایی اند تا سوالات وجودی خود را واگویه کنند. فیلم های مرحله سوم بر مساله مکان، خاطرات،تبعید،مهاجرت،نوستالژی،هویت، و دوگانگی من و دیگری تاکید دارند.

در این فیلمها علت یکی است وآن اشغال  فلسطین است، اما معلولها متفاوتند لذا  هر یک به نوعی به مساله اشغال فلسطین وتبعات آن واکنش نشان می دهند. بافت اجتماعی، سیاسی منحصر به فرد فلسطین موجب شده که سینما گران این مرحله تصور خاصی از مکان وهویت داشته باشند.

همان طور که خود هانی ابو اسعد میگوید :دیگران در شناخت ما کوتاهی کرده اند پس ما باید خودمان خودمان را به دیگران بشناسانیم. بسیاری بر او خرده میگیرند که از آرمان فلسطین دور شده است اما باید گفت فیلم "الجنة الان /بهشت اكنون" و یا فیلم "عمر" که در لابلای روایتی عاشقانه از مساله جاسوسى برخى فلسطينيان براى اسراييل پرده برمی دارد چیزی جز مقاومت است؟!

* فیلمهای دهه۶۰ و۷۰ بر مبارزه مسلحانه تاکید می کند

در فیلمهای همتایان او مفهوم امید، وطن، فلسطین مربوط به زمان و مکان مشخصی نیست. در فیلمهای این دوره سینماگران نیازی نمی بینند که به طور مستقیم رنج ملت فلسطین را با اشغال مرتبط کنند تا فیلم ها حتی بعد از اشغال نیز موضوعیت داشته باشند. به نوعی می توان گفت فیلمهای دهه۶۰ و۷۰ بر مبارزه مسلحانه تاکید می شد اما از دهه۸۰ به بعد بر مبارزه مسالمت آمیز. در واقع فیلمهای دوره سوم دعوتی است به کشف هویت و وجدان وکارگردان تلاش دارد تا از قالبهای کلیشه ای که بر واقعیت فلسطین سایه افکنده فاصله بگیرد.

ملت فلسطین نیازمند سوالات جوهری برای تعیین هویت جمعی خود است وبازنگری در این هویت جمعی به معنای انکار گذشته نیست.

اما بازنگری در حقایق به آنها اجازه می دهد که پرسش گر عمیق ترین سوالات در خصوص وجود و انسان باشند. آنها نمی خواهند که محبوس در این نزاع بمانند؛درست است که فلسطینی اند اما به بعد انسانی نیز توجه ویژه ای دارند.

لذا سینمای این دوره سعی دارد بر ناخودآگاه مخاطب تاثیر بگذارد. این دوره از ارزش های انسانی سخن می گوید و نه یک دوره زمانی خاص از تاریخ فلسطین که صرفا مخاطب را به هیجان بیاورد وبعد از سالها فراموش گردد. آنها تلاش دارند ارزش های انسانی را ورای زمان نشان دهند تا مناسب تمام فصول باشد.

سینمای دهه ۸۰ با فیلم "الذاکرة الخصبة/حافظه ای غنی" به کارگردانی میشل خلیفی" آغاز شد؛ سینمایی تلفیق شده با موضع گیری سیاسی و  پیش زمینه انسانی وخارج شدن از کلیشه های مربوط به فلسطین. وی این روند را در فیلم دوم خود "عرس الجلیل"ادامه داد.این فیلم تلاش دارد تا مساله فلسطین را از نقطه نظر مردم، سنت ها و تمایلاتشان به تصویر بکشد .این فیلم جایزه جشنواره سن سباستیان را از آن خود کرد. در واقع این اولین باری بود که فلسطینی ها با مساله فلسطین با سوال و نقد رو برو می شدند که ما کجاییم؟ کیستیم؟ و حد و حدود مقاومت در توازنات سیاسی تا چه میزان است؟

"ایلیا سلیمان" هم در فیلم "سجل اختفاء " ناگفته های بین آرمان ها و آمال گذشته در مورد مقاومت و امر واقع را واگویه میکند. این فیلم نماینده یک جهش در سینمای فلسطین از حیث روایت واسلوب و زبان سینمایی است. روندی که ایلیا سلیمان پیش گرفت در فیلم دوم او "ید الهیه" پخته تر شد. که در جشنواره کن جایزه گرفت. و در سومین فیلم خود "الزمن الباقی" ۲۰۰۹ سه دوره زمانی فلسطین را روایت می کند ۱۹۴۸، پایان دهه ۶۰ وامروز. او با کمدی سیاه این سوالات را می پرسد: من چرا اینجایم؟ چگونه اینطور شدم و چگونه روزگار گذشت؟؟ وی معتقد است مبارزه با اشغالگر ضرورتا به این معنا نیست که ما همان وسیله ای که دشمن ان را بکار می برد به کار بریم.

* انجام عملیات شهادت طلبانه محور فیلم فلسطینی بهشت اکنون

این روند با فیلمهای "هانی ابو اسعد"دنبال شد . او در فیلم "الجنة الان/بهشت اكنون" ۲۰۰۵ تصویر گر داستان دو نفر است که قصد انجام عملیات شهادت طلبانه را دارند. وی با نزدیک شدن به درون شخصیت های فیلم دوگانگی شک و اختیار را با تمام تناقض ها و افکار موجود در آن لحظه را به تصویر می کشد.این فیلم نامزد اسکار شد.

یا در فیلم" یا طیر طایر /ای پرنده پرواز کن " که بر اساس زندگی "محمد عساف "خواننده جوان فلسطینی است که در رویای جهانی شدن است .کارگردان در لابلای فیلم از مشکلات و معانات یک فلسطینی ساکن غزه پرده برمی دارد. این فیلم فقط مختص محمد عساف نیست بلکه داستان مبارزه، جدال با موقعیت و موفقیت است..

و یا "رشید مشهراوی" در فیلم"فلسطین استریو " به مساله مهاجرت وچالش ذهنی دو برادر برای سفر و یا ماندن در وطن می پردازد.ویا در فیلم "واجب"به کارگردانی "آن ماری جاسر"که برنده جشنواره فیلم دبی شد ، تمام داستان در یک روز اتفاق می افتد وفیلم استعاره ای است از حافظه ملت فلسطین.

فیلم بازمانده

حوزه: سیر توجه به موضوع فلسطین و قدس به عنوان قبله اول مسلمین و حق مسلم فلسطینیان برای بازگشت به سرزمینشان  در آثار سینمایی  هنرمندان مسلمان و یا حامی فلسطین به لحاظ کمی و کیفی را چطور تحلیل می کنید؟

آزادسازی فلسطین در فیلم های کارگردانان مصری و سوری دهه ۷۰ با درون مایه هایی که توضیح دادم بیشترین بسامد را داشت اما بعد از دهه ۸۰ سیر نزولی یافت. وبعد از دهه ۸۰ می توان به جرات گفت که تنها سینماگران فلسطینی در جهان عرب به این قضیه پرداختند.  در ایران هم شاهد فیلم های سرب ۱۳۶۷ به کارگردانی"مسعود کیمیایی "هستیم که در مورد یهودیان ایرانی دهه ۲۰ است و  فیلم "بازمانده۱۳۷۳ از "سیف الله داد " در خصوص نزاع اعراب و اسراییل سال ۴۸ وفیلم "هیام"هستیم که به غیر از فیلم سرب که جایزه هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر را  برده بقیه فیلمها سطحی متوسط دارند. می توان گفت در مقایسه با فیلم های هالیودی که در حمایت از یهودیان ساخته شده همچون" فهرست شیندلر و پیانو " که جوایز اسکار را برده اند فیلم های ضعیفی توصیف می شوند.

حوزه: حمود کار گردان فیلم بر و بحر از جمله کار گردانان فلسطینی است که در این عرصه تلاش کرده اما اثرش با نارضایتی برخی منتقدان روبرو شده لطفا در این زمینه توضیح بفرمایید.

میسلون حمود در این فیلم نگاهی فمینیستی و زنانه دارد و بحران هویت زنان فلسطینی در اراضی ۴۸ که در جامعه اسراییل به دنبال صدای خود هستند را به تصویر می کشد و فیلم در خصوص شکاف نسلی و بحران جنسیت است و در حوزه فیلمهایی که توضیح دادم نمی گنجد.

گفت و گو از وجیهه سادات حسینی