به گزارش خبرگزاری«حوزه»، حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی در همایش الگوی بازار اسلامی که در محل سالن اجتماعات بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء در قم برگزار شد، بیان داشت: یکی از عمده ترین جهاتی که دین اعم از کتاب و عترت و سنت به آن اهتمام دارند مساله بازار و اقتصاد اسلامی و تجارت است به صورتی که شما هم تشویقی ترین عبارات را در باب مسائل اقتصادی و بازار در قرآن کریم ملاحظه می کنید و هم تنبیهی ترین عبارات را در این حوزه در قرآن مشاهده می کنید، هر دو وجه و جنبه در قرآن آمده است.

رئیس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء ادامه داد: خداوند گاهی از جنبه تشویق و تکریم به اهل بازار می فرماید «رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ»؛ این تشویقی ترین آیه قرآن در حوزه بازار است و «رجال» در این آیه به معنای رادمردان و انسان های بزرگی است که امور اقتصاد، تجارت و بیع، آنها را  از یاد خدا باز نمی دارد و آنها را سرگرم خود نمی کند بلکه بازار برای آنها بستری است برای ارائه اخلاق و احکام الهی و هرگز از این امر غفلت نمی کنند.

وی افزود: از سوی دیگر قرآن در خصوص افرادی که از یاد خدا و احکام الهی غافل هستند و به فقه که حکم الهی را در عرصه بازار بیان فرموده است، توجهی نمی کنند تنبهی ترین عبارات را دارد و می فرماید «فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ»؛ و یا در آیه دیگری می فرماید: «الَّذِينَ  يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ»؛ در قرآن برای کسانی که معیار و فرهنگ اسلامی را رعایت نمی کنند چنین تعبیر تندی آمده است.

وی  با اشاره به آیه 29 سوره مبارکه نساء، اظهارداشت: خداوند در سوره مبارکه نساء می فرماید «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ إِلاّ أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ»؛ نکته ای که بسیار قابل توجه است این است که خدای عالم، انسان را رها نکرده و همه برنامه های او را با یک نظم الهی و دینی راهبری می کند، ما فکر می کنیم مالک و سلطان اموالی هستیم که در اختیار ماست و می توانیم هرجور که بخواهیم این اموال را به کار بگیریم در حالی که خدای عالم در قرآن می فرماید این اموالی که در اختیار شماست را بر اساس باطل مصرف نکنید؛ «لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ».

وی تصریح داشت: اما حقیقتاً «باطل» در عرصه اقتصاد، تجارت و بازار چیست؟ دین به ما می آموزد باطل این است که انسان مال را بر اساس یک نظام فقهی و بر مبنای میزان و معیار های الهی به کار نگیرد. دو معیار را خدای سبحان مطرح می کند که این دو معیار را باید با هم و توامان در نظر بگیریم و رعایت کنیم که اگر این دو معیار  توامان بود اموال از جهت باطل رفتن مصون می شوند؛ اول اینکه باید «تجارت» باشد و دو اینکه «تراضی و رضایت طرفین» باید در این تجارت وجود داشته باشد، اگر هر یک از این دو معیار در کار نباشد «اکل مال بالباطل» خواهد بود.

حجت الاسلام و المسلمین جوادی آملی ابراز داشت: ممکن است در ربا و یا قمار، معاذالله، رضایت وجود داشته باشد اما اینها تجارت نیست یا ممکن است در معامله ای ظاهر تجارت وجود داشته باشد اما رضایتی در طرفین وجود نداشته باشد لذا این هم اکل مال بالحق نیست. «لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ» حالا اگر بخواهد باطل نباشد و حق باشد باید چگونه باشد راهش این است که «إِلاّ أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ».

راجع به بازار، اقتصاد و تجارت اسلامی کار جدی و اساسی صورت بگیرد

وی در خصوص آثار سوء «اکل مال بالباطل» تاکید داشت: «اکل مال بالباطل» حرام است و نهی خداست، وقتی حرام در کسب و کار باشد زندگی حرام خواهد بود، وقتی زندگی حرام شد حیات انسانی حرام خواهد شد، زندگی و حیات انسانی که حرام شد از آنجایی که انسان بر مبنای حیات دنیایی خود می میرد و بر مبنای حیات دنیایی اش در آخرت محشور خواهد شد، آخرت انسان نابود خواهد شد لذا تمام حوزه انسانی با کسب باطل بهم می خورد در نتیجه باید راجع به بازار، اقتصاد و تجارت اسلامی کار جدی و اساسی صورت بگیرد.

رئیس بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء ادامه داد: در اینجا این سوال مطرح می شود که تجارت چیست؟ طبق بیان حضرت امیر «الفقه ثم المتجر» یعنی اوّل یادگیری فقه، بعد انجام تجارت. البته این از باب نمونه است والا هیچ کاری را بدون فقه نمی شود انجام داد، فقه پایه علمی همه اعمال عباد است، الان دانشگاه ها و حوزه های ما متراکم از علم است اما صنعت، کشاورزی، تولید، تجارت و اقتصاد ما بی بهره از این همه علمی است که در دانشگاها و حوزه های ما هست، این گسست بین مراکز تولید علم و بخش های مختلف اقتصادی وجود دارد.

استاد حوزه و دانشگاه اذعان داشت: در حوزه های علمیه نسبت به بحث اقتصاد،  کسب و کار و تجارت، مطالب فراوانی وجود دارد، اما بازاریان متدین و مسلمان از این فن و دانش، آگاهی لازم را ندارند در نتیجه با وجود اینکه بازاریان، متدین هستند از بازار اسلامی بسیار فاصله داریم. همانگونه که آیت الله جوادی آملی می فرماید تا دانش اسلامی نشود دانشگاه اسلامی نخواهد بود به همین صورت با وجود اینکه بازاریان، مسلمان و متدین هستند اما تا شیوه کسب و کار و مناسباتی که در فضای اقتصاد و تجارت وجود دارد اسلامی نباشد بازار اسلامی محقق نخواهد شد.

وی با اشاره به اهدف برگزاری همایش الگوی بازار اسلامی خاطرنشان کرد: وجود چنین همایش ها و نشستهایی برای این است که نسبت بین بازار به خصوص در شهر مقدس قم، با حوزه های علمیه تقویت گردد، حوزه ای که در خصوص مکاسب و متاجر و دیگر کتب فقهی به صورت مستمر کار علمی صورت می دهد و سرّ اینکه کتب فقهی ما این قدر در بخش مکاسب و متاجر قوی هستند این است که بازاریان و کسبه به علما و مراجع مراجعه می کردند و مسائل و مشکلات و دغدغه های خود را مطرح می ساختند و فقها برای پاسخ به آنها نظریه پردازی می کردند که متاسفانه امروزه این ارتباط ضعیف شده است.

وی  اذعان داشت: برخی بین مدیریت فقهی و مدیریت علمی تفاوت قائل هستند و معتقدند که متولی مدیریت فقهی حوزه و متولی مدیریت علمی دانشگاه است و اینها در مقابل هم هستند، با ارائه نظریه علم دینی حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی مشخص شد که این دو در حقیقت در یک فضا هستند  و مدیریت علمی بخش کارشناسی نظام فقهی است، در حقیقت آنچه در دانشگاه ها به عنوان علم الاقتصاد و علم التجاره مطرح است همه و همه در فضای کارشناسی است، ازاین منظر اگر حضرت امیر علیه السلام فرمود «الفقه ثم المتجر» یعنی علم التجاره و علم الاقتصاد، چرا که اگر کسی به علم اقتصاد آشنا نباشد اموالش را به باطل مصرف خواهد کرد و یا اگر کسی نتواند تشخیص بدهد این معامله ای که انجام می دهد صحیح است یا خیر و نداند این معامله بیع است یا ربا، معامله مشکوک خواهد بود در نتیجه لازم است حد بیع و ربا را بداند و هیچ عالمی بدون تفقه در علم تجارت نمی تواند مرز بین حلال و حرام را مشخص کند، از این رو اهل فقاهت ارجاع به اهل خبره می دهند چراکه عقل عرفی و عقل معیشت اقتضا می کند که این مشورت و تبادل نظر صورت بگیرد.

لزوم آسیب شناسی بازارهای سنتی

حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی در بیان آسیب شناسی بازارهای سنتی بیان داشت: بازار سنتی ما هنوز نظام تجارت علمی امروز جهان را نفهمیده است، لذا شاهد هستیم که کسب و کارهای مجازی و اپلیکیشن های مالی و اقتصادی بعضا ایجاد مشکل و تضاد در این بازار نموده است چون بازار سنتی ما هنوز آمادگی این تحول را ندارد، باید از نظر فقهی، علمی و دانشی اینگونه از نظام های تجاری را برای اقتصادمان تعریف کنیم و در غیر این صورت دچار آسیب های گسترده خواهیم شد. نه بنیاد های فقهی و علمی و نه بنیاد های فرهنگی و اجتماعی کشور برای ایجاد تجارت و بازار الکترونیک آماده نیست و از مهمترین دلایل آن این است که ارتباط بین نهادهای علمی مانند دانشگاه و حوزه با بازار، گسسته و کمرنگ است.

 وی با تاکید بر اهمیت نقش بازار در عرصه تمدنی جوامع، افزود: مهمترین جنبه مباحث تمدنی یک جامعه، بازار است؛ ما اگر بخواهیم از تمدن اسلامی سخن بگوییم باید آن را در بازار خود مشاهده کنیم و این مناسبات اجتماعی و فرهنگی را در بازار خود ببینیم اما آیا از تمدن اسلامی در بازار امروز ما خبری هست؟! در بازار امروز ما از نظم، انضباط، تعهد و وفای به پیمان خبری نیست، آیت الله جوادی آملی در درس خارج فقه خود در مبحث «المومنون عند شروطهم» می فرمود مومن کنار پیمانش است یک بار می گوید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» اما اینجا می فرماید «المومنون عند شروطهم» مومن همانجایی است که قول داده و عهد بسته است، اگر این تعهدات مالی برای بازار ما مهم بود این میزان از چک های برگشتی را شاهد نبودیم، اگر وفای به عهد و پیمان در بازار ضعیف باشد ما چه ادعایی می توانیم نسبت به بازار اسلامی داشته باشیم؟! در بازار اسلامی باید احساس امنیت، نشاط اقتصادی و رونق کسب و کار به عنوان مظاهر تمدن اسلامی مشهود باشد.

رئیس بنیاد اسراء با تقدیر از اتاق اصناف استان قم تصریح داشت: اتاق اصناف استان قم به دلیل همجواری با حوزه های علمیه و مراجع عظام تقلید، جا دارد به موضوع الگوی بازار اسلامی به صورت جدی اهتمام داشته باشد و از این جایگاه هم خود را بسازد وهم الگوی دیگر شهرهای کشور باشد که بحمدالله در این زمینه همکاری خوبی بین بنیاد اسراء و اتاق اصناف استان قم در جریان است که امیدواریم در آینده شاهد نتایج مثبت آن باشیم.