به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» نشست نقد و بررسی نظریه «مفهوم شناسی نهادینه سازی از منظر قرآن» دوشنبه شب به همت انجمن مدیریت اسلامی حوزه علمیه قم، در ساختمان انجمن های علمی حوزه برگزار شد.

دکتر وحید وثوقی راد دراین نشست به عنوان ارائه کننده اظهار داشت: عنوان این نشست، استخراج شده از پایان نامه من که «طراحی و تبیین الگوی قرآنی نهادینه سازی فرهنگ سازمانی» است  می باشد.

وی با بیان اینکه نهادینه سازی یعنی تعمیق و تثبیت باورها، ارزش ها و رفتار های مطلوب و مورد پسند کارگران اصلی اداره جامعه در سطوح متفاوت مدیریتی کلان، افزود: برای تحقق و اجرایی نمودن نهادینه سازی ، مدل های متفاوتی مطرح شده است که غالبا برگرفته از مبانی و پیش فرض های غربی است.

این پژوهشگر تصریح کرد: با توجه به تأثیر مبانی و پیش فرض ها در نظریه ها و الگو ها یکی از وظایف اصلی پژوهشگران فعال در حوزه علوم انسانی اسلامی طراحی الگوهای مناسب با مبانی و پیش فرض های اسلامی است.

وی با بیان اینکه اولین و مهمترین گام، قبل از طراحی الگو، شناسایی مفهوم و ماهیت یک گزاره است؛ چرا که اول باید چیستی مسئله مشخص شود تا بعد به چگونگی و چرایی آن پرداخته شود ادامه داد: از این رو هدف اصلی این تحقیق بررسی ماهیت و مفهوم نهادینه سازی از منظر قرآن با تکیه بر مبانی و پیش فرض های اسلامی است.

وثوقی راد ابراز کرد: در مواجه با علوم انسانی رایج سه دیدگاه وسه برخورد دیده می شود  که بر اساس آن  گروهی این علوم را سراسر کفر و بی حاصل می دانند و برخی معتقد به تعامل با تمدن و فرهنگ و تفکر علوم انسانی غرب هستند و بعضی هم به مهندسی نوین علوم انسانی می اندیشند.

وی توضیح داد: رویکرد دوم که نگاه رایج این سال ها بوده، امتیاز ها و ایراد هایی در علوم انسانی غرب می بیند و تلاش می کند با تغییرات روبنایی از مزایای آن ها استفاده کند و از آسیب های آن ها به دور باشد؛ این رویکرد عملا به نوعی التقاط فکری منجر شده است؛ اما در رویکرد سوم نقش علوم انسانی رایج بیشتر در موضوع سازی و ایجاد مسئله جدید و شناخت وضعیت موجود است و در این دیدگاه در کنار نقادی علوم انسانی رایج مبانی و پایه ها بر اساس منابع اسلامی پی ریزی می شوند و با منابع دینی و مبانی اسلامی قواعد جدید علوم انسانی استنتاج می شوند سپس بر اساس آن ها نظریه پردازی شده و سرانجام نظام سازی می شوند.

این محقق گفت: در این پژوهش سعی شده از روش ترکیبی تدبر در قرآن و راهبرد داده بنیاد با کمک گرفتن از نرم افزار تحقیق کیفی اطلس «تی آی» یک نوآوری در روش ایجاد شود و برای بالا بردن اعتبار یافته های پژوهش در بخش اسلامی که بیشتر مربوط به کیفیت استنباط و ملاک صحت دلالت آیات بر مضامین و کدهای انتخاب شده می باشد از روش توصیفی و تحلیل منطقی و تدبر در قرآن با تأیید گرفتن از تفسیر استفاده شود که از روش های قابل قبول نزد محققان اسلامی و مورد پذیرش اندیشمندان دانشگاه و حوزه است.

وی شناسایی ماهیت و مفهوم نهادینه سازی در ادبیات رایج و شناسایی مفهوم و ماهیت نهادینه سازی از منظر قرآن را از روش های رسیدن به ماهیت و مفهوم برشمرد و افزود: در روش نخست نظریه هایی چون نهادینه سازی فرایندی برای تلفیق ارزش ها، الگوی نهادینه سازی فرایندی برای خلق واقعیت، سیستم های نهادی به عنوان یک طبقه از عناصر و نهاد به عنوان یک حوزه متمایز اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت.

وثوقی راد بیان کرد: نکته کانونی در تمامی این چهار الگوی بیان شده که می تواند نقطه اشتراک همه آن ها باشد عبارت اند از معنا و مفهوم نهادینه سازی که تقریبا برایند همه آن ها نیز اینگونه است: ایجاد، تداوم، ماندگاری و تثیبت، حال چه خلق ارزش یا واقعیت باشد و یا طبقه ای از عناصر و یا یک حوزه اجتماعی متمایز.

وی بیان کرد: آنچه به عنوان مسئله اصلی این بخش می توان از آن نام برد عبارت اند از: تبیین معنا و مفهوم نهادینه سازی و به عبارت دیگر یکی از مسائل مهمی که باید در مطالعات اسلامی به دنبال پاسخ گویی به آن باشیم در پاسخ به  این سؤال  نهفته است که واژگان و یا مفاهیم متناسب با مفهوم نهادینه سازی به معنای تثبیت و تعمیق در قران چیست؟

این پژوهشگر قرآنی با اشاره به اینکه برای مفهوم شناسی و معادل شناسی مؤلفه های اصلی نهادینه سازی در ادبیات دینی و قرآنی در این تحقیق زمان طولانی صرف شد مطرح کرد: در این مرحله از کار با توجه به اینکه در ادبیات قرآنی واژه ای مترادف با مفهوم نهادینه سازی یافت نشد، با انجام مصاحبه های مختلف و جمع  آوری نظر خبرگان و مراجعه مداوم به متون واژه های مترادف و هم معنا با نهادینه سازی آن را جمع آوری نموده.

وی به بررسی کلید واژه محوری در فرهنگ قرآن و تفسیر نمونه اشاره کرد و افزود: بعد از این مرحله اقدام به بارگذاری کد ها بر روی نرم افزار اطلاس «تی آر» نموده و تمامی 62 کد استخراج شده از دو کتاب فرهنگ قرآن و تفسیر نمونه به انضمام 19کلید واژه های دیگر موجود در پرسش نامه و همچنین کد ها و کلید واژه  های پیشنهادی خبرگان با استفاده از نرم افزار اطلسی تی آی بر روی متن قرآن بارگذاری شده  که مجموع آن ها به 179 کد رسید.

وثوقی راد ادامه داد: در مرحله دیگر برای اتقان کار و همچنین بنابر توصیه اساتید شروع به مطالعه کل قرآن شد، هرچند بنابر این روش تحقیق موضوعی در قرآن تا همین مرحله می شد به جمع بندی و ارائه الگو پرداخت اما با مطالعه انجام شده پیش بینی می شد که چه بسا بسیاری از برداشت ها و سیاق ها مورد مغفول واقع شوند که این امر از پیشنهاد های خبرگان کاملا مشهود بود.

وی با بیان اینکه در مرحله کد گذاری انتخابی از تحقیق با مقایسه کد های استخراج شده و در کنار هم قرار دادن کادر هایی که دارای مفاهیم مشترک بودند انجام شد افزود: کد گذاری انتخابی شاید بتوان گفت یکی از سخت ترین مراحل  تحقیق بود که زمان زیادی را صرف خود کرد و حاصل کار استخراج 42مقاله محوری در جریان فرایند کد گزاری انتخابی بود.

این محقق تصریح کرد: نتیجه حاصله از بررسی آیات درباره ماهیت نهادینه سازی بیانگر این مطلب مهم است که نهادینه سازی از منظر قرآنی به صورت یک پیوستار قابل تبیین است که در این پیوستار همواره برای نهادینه سازی ارزش ها باید به نقطه مقابل آن یعنی چگونگی عملکرد رقبا و دشمنان برای نهادینه سازی ضد ارز ش ها توجه شود؛ به عبارت دیگر نمی توان بدون توجه به عملکرد جبهه مقابل فرایند تثبیت ارزش ها را طی نمود از این رو می توان نهادینه سازی را در قالب یک پیوستار در نظر گرفت که یک سمت پیوستار عبارت اند از نهادینه شدن ارزش های الهی که در قالب نهادینه شدن ایمان قابل تصور است و یک سمت دیگر این پیوستار می تواند نهادینه شدن ارزش های شیطانی باشد که در قالب نهادینه شدن کفر قابل تصور است.

نهادینه سازی از منظر قرآن فرایندی است پیوستار گونه که می تواند مثبت یا منفی باشد

وی امکان حفظ و تثبیت ایمان، سیر صعود و سقوط، مثبت و منفی بودن پیوستار، تضاد حق و باطل در پیوستار و امکان تزلزل ایمان بعد از تثبیت را از ویژگی های پیوستار نهادینه سازی برشمرد و افزود: با در کنار هم قرار دادن مباحث مطرح شده در این مقاله می توان نهادینه سازی را از منظر قرآن این گونه تعریف نمود که نهادینه سازی از منظر قرآن فرایندی است پیوستار گونه که می تواند مثبت یا منفی باشد و جهت اعتلای آن برای کسانی است که در صدد تثیبت ایمان و جهت انحطاط آن برای کسانی است که در صدد تثبیت کفر هستند.

وثوقی راد خاطرنشان کرد: از نگاه قرآن فرایند نهادینه سازی در یک پیوستار مشاهده می شود و دارای بعد مثبت و منفی است، به عبارت دیگر از منظر قرآن کارگزاران نهادینه سازی باید همواره به این نکته اساسی توجه داشته باشند که در کدام سمت پیوستار حرکت می کنند.

وی ابراز کرد:  در پیوستار نهادینه سازی از منظر قرآن بعد مثبت آن را می توان  در سه مرتبه دیانت در نظر گرفت که سیر صعودی داشته و کارگزاران نهادینه سازی همچنانی که در الگو قابل مشاهده است در سه مرتبه اول سعی می کنند با تثبیت الزامات مربوط به آن مقدمات ارتقای سطح دیانت به مراتب بالاتر را فراهم کنند و همچنین سعی می کنند مخاطبان غیر مسلمان را به درجات بالاتر هدایت نمایند تا وارد سیر صعودی شده و مراتب را تا رسیدن به قرب الهی ادامه دهند؛ در مقابل نیز سیر سقوطی پیوستار قرار دارد که شیاطین انس و جن در تلاش هستند با رخنه در مراتب ایمان مخاطبان آن ها را به درجات پایین تر برده و به سوی انحطاط و کفر و نابودی بکشانند.  

این پژوهشگر گفت: برای اعتبار پایانی کار تمام برداشت ها و مضمون هایی را که گرفتیم به تفسیر المیزان ارجاع دادیم  و در گام بعد در مورد برخی به سراغ تفسیر نمونه نیز رفتیم.

نهادینه سازی بخشی از یک چرخه تحول خواهد بود

دکتر مهدی محمدی نسب نیز به عنوان  ناقد اظهار داشت: موضوع مقاله بسیار پر اهمیت است و بحث نهادینه سازی بخشی از یک چرخه تحول خواهد بود و امیدواریم استفاده گسترده ای از نتایج این کار بشود.

وی با بیان اینکه گستردگی این پژوهش از نقاط قوت آن است گفت: محقق روش شناسی را بسیار گسترده استفاده کرده و استفاده از نرم افزار های دقیق بر ارزش مقاله افزوده است.

این نقاد با بیان  اینکه به نظر من در پژوهش هایی که به این صورت انجام می شود، تعریف در جایگاه خیلی مهم است تصریح کرد: گاهی مفاهیم را در جایگاه های مختلفی استفاده می کنیم و گاهی اتفاق می افتد تعاریف و ادبیات و نظریاتی که مطرح می کنیم در یک سطح کلان است و معادل قرآنی که انجام می دهیم در یک سطح متفاوت و این تفاوت باعث می شود آن تطبیق کامل به دست نیاید.

وی افزود: درمورد مفهوم شناسی نهادینه سازی این کار، اعم از مفهوم شناسی است و عنوان اخص از این مقاله است و لذاعنوان مقاله فراتر از مفهوم شناسی می رود.

محمدی نسب با بیان این سؤال که آیا در قرآن و  منابع اسلامی باید حتما واژه معتدل پیدا کنیم بیان نمود: خیلی وقت ها مفاهیم هم پوشانی ندارند.

وی توضیح داد: در نظریاتی که بیان شده عمدتا مفهوم تثبیت را گرفته اید در صورتی که در نظریات مفهوم ارزش خیلی پر رنگ است و تطبیق ها خیلی متقارن نیست و بیشتر ساختار نهاد بحث می شود.

این محقق و پژوهشگر به تأکید مقاله بر اجماع اشاره کرد و با طرح این سؤال که آیا اجماع نخبگان می تواند نظر را برساند یا خیر، افزود: طبیعتا شیعه اعتقادی به اجماع به صورت مستقل ندارد و با این حساب باید دقت بیشتری می شد.

وی ابراز کرد: در مورد روش شناسی دیدگاه انقلاب و مهندسی نوین مطرح شده که در ادبیات الگو های مناسب تری وجود دارد  و لذا می توان جایگاه روش شناسی را  دقیق تر کرد.

محمدی نسب گفت: برخی عبارات در پژوهش باید تأمل بیشتر روی آن ها شود و برخی واژگان باید تعریف روشن تری شوند؛در جمع بندی تضاد حق و باطل با مثب و منفی پیوستار به یک معنا است.