مهدی پهلوانی مدیر فناوری اطلاعات و مدیرنشر الکترونیک پژوهان در گفت وگو با خبرگزاری «حوزه»، به تشریح فعالیت های این سامانه پیشرو پژوهشی که در عرصه های مختلف نیز به موفقیت هایی رسیده و توسط دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز اداره می شود. پرداخت.
در ذیل مشروح گفت وگو مدیر فناوری اطلاعات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی آمده است:
سوال: چه شد که به دنبال ایجاد چنین سامانه ای در بدنه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم افتادید؟
محتوای علمی دفتر تبلیغات اسلامی در حوزه کتاب مهمترین دلیل برای شکل گیری پروژه نشر الکترونیک پژوهان بوده است.
موسسه بوستان کتاب به عنوان بزرگترین ناشر برگزیده کشور و انتشارات پژوهشگاه و مرکز فرهنگی و هنری نیز در قالب های مختلف تولید می شود که آمار 5هزار جلدی را برای نشر دفتر تبلیغات اسلامی در زمینه کتاب رقم زده است.
سوال مهم ما آن بود که چه کنیم که با این وضعیت دسترسی مشکل کتاب برای پژوهشگران و طلاب، کتب و منشورات پژوهشگاه را به شکل آسان تر و سهل تری در اختیار آنها قرار دهیم.
دومین هدف ما آن بود که ارزش افزوده ای نیز در این مسیر ایجاد شود و علاوه بر مطالعه، بتوان سامانه پژوهشی و جستجوگری علمی را ایجاد و هزینه کمتر و برد بیشتر و سریعتری را رقم زد؛ در ادامه اهداف بین المللی نیز در این مسیر بوجود آمد.
سوال: این سامانه در چه سالی رونمایی شد؟
اولین نسخه این سیستم در سال 94 و در نمایشگاه کتاب عرضه شد که از نظر فنی و محتوایی در این دوسال به بلوغ رسیده است؛ نباید از این نکته نیز غفلت کرد که کلیه فعالیت های فنی آن نیز توسط نیروهای متخصص دفتر فناوری اطلاعات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه انجام شده است.
سامانه مدیریت نشر الکترونیک پژوهان دارای سیستم های مختلفی است که اولین آن، بخش آماده ساز کتاب است که کار تبدیل کتاب را انجام می دهد؛ کتاب با فرمت های مختلف از جمله ورد و پی دی اف و زرنگار و حتی این دیزاین و... در این سیستم قرار می گیرد ولی در نهایت خروجی متناسب با نشر الکترونیک را ارایه می دهد. همزمان با آماده سازی این پروژه یک سیستم مبدل نیز آماده شده است که کتب طی یک فرایند، برای نشر الکترونیک آماده شد.
پس از توسعه کار مجبور به برون سپاری و فعالیت های دیگر شدیم که افراد دیگری به سیستم اضافه شدند ولی در هیچ مقطعی بیش از 10 نفر در یک لحظه در این سیستم فعال نبودند که کار را به شکل شبانه روزی جلو می بردند.
سوال: ایا می توان سامانه شما را یک کتاب فروشی بزرگ قانونی دانست؟
این پروژه به یک فروشگاه قانونی کتاب الکترونیک مبدّل شده است که مجوز های وزارت صمت را برای درگاه الکترونیک و فروش الکترونیک و... دریافت کرده است؛ این پروژه در زمینه حوزه محتوایی نیز مجوز وزارت ارشاد را دریافت کرده است؛ پژوهان در پلت فرم های مختلف عرضه شده و دارای نسخه های وب و ویندوز و اندروید و آیو اس است که یک پک کامل را شامل می شود؛ همچنین پژوهان روی همه دستگاه ها فعال است و کتب آن نیز به5 زبان فارسی، عربی، انگلیسی، ترکی و روسی منتشر شده است. همچنین محیط برنامه و پیکربندی سیستم نیز روی این زبان ها طراحی شده است.
در حال حاضر 20 هزار نفر روی این سیستم کار می کنند و 4هزار کتاب از 100 ناشر نیز در این سیستم وجود دارد که شامل ناشران ایرانی و چند ناشر بین المللی از جمله کوثر ترکیه، الهدف، الحضاره در لبنان و عراق نیز در این سیستم حضور دارند؛ همچنین ناشران داخلی که در عرصه بین المللی فعالیت دارند از جمله جامعه المصطفی(ص)، مجمع جهانی اهل بیت(ع) و... نیز آثار خود را در این فروشگاه عرضه کرده اند.
سوال: اهداف اولیه شما چه بود و آیا توانستید به آنها برسید؟
هدف اول، ارایه کتب پژوهشگاه و دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در این فروشگاه بود که به سرعت از این هدف گذر کردیم و پای را به عرصه های دیگر کشاندیم؛ بیش از 1200 اثر در پژوهشگاه تولید شده است که همه این کتب در پژوهان عرضه شده است؛ اولین هدف ما انتشار این کتب بود ولی در حال حاضر به نشر همزمان رسیده ایم؛ یعنی پس از رونمایی کتاب، نسخه الکترونیک آن نیز به شکل همزمان عرضه می شود و حتی نسخه پژوهان، زودتر از نشر چاپی انجام می شود و اگر به آثار جدید پژوهشگاه نظری بیاندازیم می بینیم که بارکد پژوهان روی کتاب ها درج شده است؛ یعنی نسخه پژوهان، زودتر از نسخه چاپی منتشر شده است.
سوال: طبقه بندی آثار به چه شکلی انجام شده است؟
محدوده آثار نشر پژوهان در عرصه علوم انسانی و اسلامی است؛ یعنی محدوده ای که در این زمینه تعیین شده است در همه این حوزه ها است؛ به روش های مختلف نیز می توان به آثار دستیابی پیدا کرد که از جمله آنها می توان به اسم کتاب و ناشر و موتور جستجو و دسته بندی هایی که در این سیستم عرضه شده است.
در این سیستم 30 دسته اصلی وجود دارد که وقتی وارد هر دسته ای می شویم شاخصه های دیگری نیز برای یافتن آثار در اختیار پژوهشگران و علاقه مندان قرار می گیرد که البته مبتنی بر جستجو، امکان جستجو نیز قرار دارد که مبتنی بر کتاب، است.
با توجه به وابستگی که پژوهشگاه به وزارت علوم دارد و این پژوهشگاه به عنوان یکی از موسسات علمی پژوهشی دارای مجوز وزارت علوم است با این وزارت نیز وارد همکاری شده ایم و با مجموعه هایی چون پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دانشگاه باقرالعلوم و الزهرا(ع) و دانشگاه رضوی و.. همکاری داریم و با دانشگاه علامه نیز وارد مذاکره شده ایم که این مجموعه در سال جاری نیز آثار خود را در اختیار این مجموعه قرار می دهند.
اولویت اولیه ما در زمینه کتب حوزوی بود ولی پس از به دست آوردن این اولویت به سوی کتب دانشگاهی رفته ایم که در آینده قطعا شاهد پربار تر شدن این مجموعه خواهیم بود زیرا پژوهشگران برای یافتن مطالب مورد نظر خود قطعا گستره نیازهای مندی های متنوعی دارند که باید برای همه آنها محتوای درخوری ارایه دهیم.
سوال: راه های به کارگیری پژوهان توسط پژوهشگران چیست؟
اصل نرم افزار و همه نسخه های آن به شکل رایگان است و علاقه مندان می توانند با مراجعه به سایت پژوهان به این سیستم دسترسی پیدا کنند و با توجه به اینکه این سیستم یک فروشگاه قانونی است باید به سمت خرید آثار می رفت؛ علاقه مندان می توانند با ارسال 1 به شماره 3000144020 لینک دانلودی را دریافت کنند که با دانلود رایگان اپلیکیشن و ثبت نام، در معرض نزدیک به 1000 عنوان کتاب و مجله رایگان قرار می گیرند.
ویژگی ممیزه و خاص پژوهشان در زمینه مد قیمت گذاری و خرید است؛ در اینجا با همه ناشران صحبت شده و سعی کرده ایم که کتاب را به یک پنجم پشت جلد به فروش برسانیم؛ همه آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با هشتاد درصد تخفیف، آثار خود را ارایه می دهند به عنوان مثال یک کتاب 50 تومانی به قیمت 10 هزار تومان در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت. همچنین طرح هایی از جمله هدیه و تخفیف نیز برای علاقه مندان در نظر گرفته شده است که قطعا در آینده امکانات بهتری را برای استفاده کنندگان از این سیستم در نظر خواهیم گرفت.
در نسخه جدید پژوهان که در هفته پژوهش رونمایی شد، قابلیت های آن نیز برای مخاطبان ارایه شد؛ در حقیقت این سامانه به دنبال آسان کردن پژوهش برای مخاطبان کتب پژوهی است؛ به این منظور زمانی که کاربر وارد سایت می شود، علاوه بر اینکه نسخه الکترنیک فروشی کتاب قرار گرفته است لینک نسخه چاپی هر کتاب نیز عرضه شده است ولی خود پژوهان کار فروش را انجام نمی دهد و به سایت ناشر معرفی می شود و خرید از طریق سایت ناشر انجام می شود ولی اگر داخل سامانه ما درخواست خرید نسخه چاپی را داشته باشند در همانجا به سمت درگاه فروشگاه هدایت می شود.
سوال: مزیت های پژوهان نسبت به دیگر سامانه های علمی و پژوهی چیست؟
یکی از مهمترین مزیت های نشر الکترونیک پژوهان وضعیت اقتصادی نشر چاپی است؛ زیرا با محدودیت تیراژها و عدم امکان چاپ آثار امروزه با این پدیده مواجه هستیم که فایل های آماده کتاب شرایط چاپ را ندارند؛ نکته دیگر این است که اصلا دنیا نیز به سمت نشر الکترونیک می رود و با توجه به آماری که از فعالان این عرصه به دست آمده است که در حال حاضر 30 درصد فروش کتب در دنیا در حوزه الکترونیکی انجام می شود و چاپ 100 درصدی کتب به 70 درصد رسیده است؛ همچنین این درصدها در حال تغییر است ولی در ایران این آمار به 2 تا 3 درصد می رسد که قطعا در آینده این آمار افزایش خواهد یافت و ناشران نیز برای ادامه حیات خود ناچار هستند که این عرصه را دریابند و آثار خود را در این فضا منتشر کنند تا بتوانند در این بازار آثار خود را به فروش برسانند. استفاده از ابزارهای جدید می تواند انطباق پذیری ناشران را با شرایط افزایش دهد و همچنین درآمد فعالان پژوهشی و علمی و نشر را نیز افزایش خواهد داد؛ یعنی همان کتابی که برای نسخه چاپی آماده شده است بدون هیچ هزینه چاپی در اختیار مخاطبان قرار دهند و هزینه های چاپ و توزیع و جلد و.. نیز از بین خواهد رفت. این سامانه نیز در خدمت این عرصه قرار دارد.
در اپلیکیشن پژوهان، ویژه هر ناشر یک صفحه قرار دارد و در این بخش عکس و لوگو و رنگ سفارش شده خود ناشر قرار گرفته است؛ همچنین برای هر نویسنده نیز یک صفحه ویژه داریم که به معرفی نویسنده از جمله عکس و زندگی نامه وی پرداخته است؛ وقتی وارد کتاب می شویم در خصوص نویسنده و ناشر و... اطلاعاتی به مخاطبان ارایه می شود؛ همچنین امکان دانلود نیز ویژه مخاطبان قرار دارد؛ مخاطبان نیز می توانند در ابتدا با مشاهده 20 صفحه اولیه کتاب ارزیابی خود را نسبت به خرید قطعی کتاب با فهرست اولیه ای که در اختیار کاربرد قرار می گیرد کامل کنند. حتی پیشنهاداتی نیز بر اساس خریدهای قبلی و موضوعات مشابه کتاب در اختیار کاربر قرار می گیرد و از این طریق و طرق دیگر ارزش افزوده هایی را برای مخاطب ایجاد می کند.
سوال: در عرصه کودک و نوجوان چه فعالیت هایی انجام شده است؟
مرکز فرهنگی و هنری دفتر تبلیغات اسلامی دارای چهار مجله در حوزه کودکان و نوجوانان است؛ سه مجله تخصصی پوپک و سنجاقک و سلام بچه ها به شکل تخصصی است و در این سیستم قرار داد و مجله پیام زن نیز در اختیار کاربران قرار می گیرد. در این سیستم، همچنین شماره قبل هر شماره ای از مجلات پژوهشگاه و دفتر که منتشر می شود به صورت رایگان عرضه می شود. خوشبختانه استقبال خوبی نیز از این مساله می شود.
سوال: استفاده پژوهشی از مطالب کتاب ها به چه شکلی انجام می شود؟
یکی از سوالات مهمی که در خصوص این سیستم مطرح می شود آن است که کبا توجه به اینکه پژوهشگران به دنبال استفاده از متن آثار علمی و کتب هستند که از آنها در پژوهش های خود استفاده کنند امکاناتی در نظر گرفته است.
به طور کلی نسخه ویندوری این سیستم برای استفاده همین افراد در نظر گرفته شده است؛ در این نسخه محیط یک کتاب برای استفاده کاربران تعبیه شده است که کاربران می توانند صفحات را مشاهده و مطالعه کنند و بخشی از کتاب را انتخاب و به محیط word منتقل کنند؛ البته انتقال به word در حد یک صفحه انجام می شود و برای رفرنس دهی از روش دیگری استفاده می شود زیرا قرار است که مالکیت معنوی نویسنده نیز در نظر گرفته شود.
همه کتاب هایی که در پژوهان نمایش داده می شود تنها داخل کتابخانه این سیستم قابل مشاهده است؛ یعنی اگر بخواهیم فایل pdf یا word یک کتاب را مطالعه کنیم تنها در همین محیط چنین قابلیتی وجود دارد که به شکل رمزگذاری شده است؛ این کار در یک محیط امن انجام می شود که اعتماد ناشران نیز جلب شود.
برای رفرنس دهی و مرجع نگاری نیز نرم افزارهای مدیریت منابع وجود دارند که در پژوهان، امکان خروجی گرفتن از آن ها را داریم؛ یعنی می توانیم خروجی های رفرنس دهی را از مطالب در قالب های مختلف در نظر بگیریم؛ یعنی لازم نیست که نویسنده ها را به شکل تک تک کپی کنیم؛ این نرم افزارهای مدیریت منابع به شکل افزونه به word اضافه می شوند و می توانیم از این طریق رفرنس دهی را مشخص و به فرمت های مختلف از جمله فرمت متنی و هاروارد و... شماره گذاری کنیم. کپی کردن جملات و همچنین ارجاع به تحقیق دو بخشی هستند که در این روش می توان به این دو هدف مهم پژوهشی رسید.
یکی از سوالات مهم پژوهشگران آن است که آیا می توان پیش از اینکه کتابی خریداری شود متونی را که به دنبال آن هستیم را جستجو و سپس نسبت به خرید کتب پژوهش شده اقدام کنیم یا خیر؟ پاسخ این سوال آن است که تا این لحظه هنوز امکان جستجو در متن کتاب، پیش از خرید کتاب پیاده نشده است ولی هنگامی که کتاب خریداری شد می توانیم داخل کتابخانه خود به جستجوی متون بپردازیم.
50 عنوان نشریه در پژوهشگاه وجود دارد که در آرشیو کامل نشریات وجود دارد.
تقریبا همه مجلات پژوهشی پژوهشگاه رایگان است؛ تفاوت ما این است که سایرین، فایل پی دی اف مجلات را بارگذاری می کنند ولی در نشر پژوهان فایل های متنی نیز قراردارد که پژوهشگران بتوانند با استناد به این متون به محتوای علمی خود دست یابند.
سوال: چرا نشر پژوهان هنوز شناخته شده نیست؟
متاسفانه علی رغم کوشش بسیاری که برای تولید این اثر انجام شده است چندان شناخت جامعی از این سامانه وجود ندارد؛ با وجود حضور در نمایشگاه های مختلف با توجه به ماهیت کاری که انجام می دهیم و شرایطی که داشتیم بیشتر روی بحث های فنی و محتوایی تمرکز داشتیم در حوزه اطلاع رسانی حضور قوی نداشته ایم ولی دو سالی است که با حضور در نمایشگاه کتاب و رسانه های دیجیتال در این عرصه نیز وارد شده ایم. در سطوحی این معرفی انجام شده است ولی برای معرفی کامل آن کارهای زیادی باید انجام دهیم.
سوال: شگفتانه پژوهان برای پژوهشگران چیست؟
اتصال پژوهان به بانک های اطلاعاتی بیرون از پژوهان را می توان یک شگفتانه برای کاربران آن ذکر کرد؛ در اپلیکشین های کتاب خوان یک سری امکانات پایه وجود دارد که توسعه یافته این امکانات پایه در پژوهان وجود دارد؛ مثلا اینکه بخشی از متن رنگی شود یا بخشی از متن یادداشت گذاری شود و یا اینکه صفحه ای به عنوان یک صفحه مورد علاقه نشان گذاری شود؛ لیکن امکان ویژه ای که پژوهان روی این عناصر قرارداده است، تولید فهرست و جستجو روی یادداشت های پژوهشگر، نمایش صحفات ویژه روی نور پیمایش است ؛البته این امکانات، پایه هستند و امکان و عنصر ممیزه پژوهان به شمار نمی روند.
جستجو در پژوهان به شکل توسعه یافته است و نسبت به کل کتابخانه است؛ یعنی می توانید در کل کتابخانه به جستجوی یک متن بپردازیم؛ جستجوی پژوهان نیز کامل و تمام متن است، حتی پیش از آنکه جستجو انجام شود، بخشی از متن به عنوان پایه جستجو نمایش داده می شود؛ اما زمانی که در داخل سیستم پژوهان مطالعه می کنید می توانید کلمه ای را انتخاب کنید، سپس یک سری امکانات اضافه در اختیار ما قرار می گیرد؛ اگر در همان لحظه، کاربر به اینترنت متصل باشد می توان ترجمه آن عبارت را نیز به کاربر ارایه دهد؛ امکان متصل شدن متن به فرهنگ لغت عمید و دهخدا و معین نیز در این سامانه فراهم است.
امتیازی که به شکل انحصاری در اختیار پژوهان است آن است که پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکده ای به عنوان مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی دارد که اگر در حال حاضر روی بحث تزاروس و اصطلاح نامه ها فعالیت دارد و در 10 حوزه دینی دارای اصطلاح نامه است؛ اصطلاح نامه ها نیز در محیط پژوهان قرار دارد و جایگاه یک کلمه در حوزه خاص دانشی مشخص می شود و اعم و اخص ووابسته های واژگان را به کاربر ارایه می دهد؛ این کار سنگین اصطلاح شناسی حاصل کار بیست ساله پژوهشگران دفتر تبلیغات است ولی به سادگی در اختیار کاربران پژوهان قرار گرفته و امکان ویژه و ارزش افزوده ای است که در اختیار کاربران قرار گرفته است.
سوال: آیا پژوهان برای فعالیت های خود شعار و هدفی را منظور کرده است؟
شعار اصلی این مجموعه «لذت مطالعه و پژوهش» است زیرا این مجموعه به دنبال آسان کردن راه های مطالعه و افزایش بهره مندی پژوهشگران از منابع علمی و آموزشی است. مطالعه در این سیستم یک فضای عام در فضای کتابخانه ای است ولی پژوهش نیازمند ابزارهایی است که پژوهان سعی کرده است که آنها را در اختیار پژوهشگران قرار دهد.
چالش های فنی پیش روی این طرح و سیستم پشت سر گذاشته شده و مهمترین چالش امروزه ما جذب کاربر و حضور کاربران و معرفی این سیستم است؛ امروزه اعتماد مناسبی بین سیستم و ناشران شکل گرفته است و آثار آنها به سمت این سیستم سرازیر می شود و از این نظر نیز مشکلی وجود ندارد.
جایگاه فعلی و افق های آینده دفتر تبلیغات در عرصه فناوری اطلاعات
دفتر تبلیغات و حوزه نقش مهم و انکارناپذیری در توسعه فناوری های نوین در عرصه علوم دینی داشته اند ؛این جایگاه از گذشته نیز وجودداشته و امروز نیز در جایگاه بسیار رفیعی قرار دارد.
در زمانی که داشنجوی کارشناسی نیز بودیم از سامانه های دفتر تبلیغات استفاده می کردیم، درحالی که در آن زمان اینترنت به شکل مودمی انجام می شد و توسعه چندانی نداشت.
دفتر تبلیغات با سرعت این عرصه را به پیش برد ولی برای یک مدتی این سرعت کاهش یافت ولی پس از بیانیه گام دوم مقام معظم رهبری و پس از دیدار حجت الاسلام والمسلمین واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ایشان به حضرت آقا عرض کرد که به دنبال تکاپو و تلاش بیشتر در فضای مجازی هستیم فعالیت های گسترده ای آغاز شد و کارهای مطالعاتی انجام شده است.
در زمینه محتوا می توان مدعی بود که تمام محتوای دفتر تبلیغات به شکل دیجیتال درآمده ودر اختیار کاربران قرار گرفته است؛ حتی نوارخانه ای که در دفتر تبلیغات به جمع آوری دروس حوزوی می پرداخت امروزه به عنوان سایت «شیعه درس» و مجموعه بیان فعالیت می کند و 57 درس از دروس بسیار قدیمی وجود دارد.
تمام کتب دفتر تبلیغات به شکل دیجیتال عرضه شده است؛ مجموعه فرهنگی و هنری دفتر تبلیغات نیز فیلم ها و عکس ها و همه آثار هنری خود را به شکل دیجیتال درآورده است؛ ولی روی برند سازی هنوز کار نشده است و هنوز دفتر تبلیغات در عرصه فضای مجازی به عنوان یک برند مطرح نیست که این مساله جزو ضعف های بزرگ ما است زیرا مجموعه های دیگر علی رغم کار بسیار کمتر توانسته اند در زمینه برند سازی موفق باشند.
سامانه پژوهان، خود یک نمونه است زیرا برای این سامانه سعی کردیم که یک برند مستقل را برای آن تعریف کنیم؛ ما بقی محصولات نیز باید نامگذاری و با همان نام خاص ارایه شود؛ خوشبختانه ظرفیت های مناسبی برای فعالیت و کار در سال جاری وجود داردو حس می کنیم خبرهایی در سال 98 در این عرصه در راه باشد چون هم در زمینه برنامه و بودجه و هم در زمینه های دیگر پیش بینی های خوبی برای این امر انجام شده است.
سوال: برای فعالیت آینده خود چه برنامه ای دارید؟ رویکرد بین المللی شما چه خواهد بود؟
آنچه بیش از هر نکته دیگری به همکاران خود در این سامانه تاکید داریم آن است که باید در عرصه توسعه و بین المللی کردن کار به بالاترین جایگاه ها برسیم؛ کاری که آمازون در زمینه فروش کتاب انجام می دهد و دارای یک سخت افزار نیز می باشد الگوی توسعه ما باشد و می توانیم یک آمازون بلکه از آمازون بهتر اسلامی باشیم و این ضعفی که در این عرصه وجود دارد را پوشش دهیم.
زیرساخت های حضور ما در عرصه بین الملل فراهم است و می توانیم در عرصه زبان هایی که هم اکنون در این سامانه وجود دارد حضوری قوی در عرصه بین الملل داشته باشیم.
دفتر تبلیغات در زمینه سخت افزاری و تاسیس دفاتر در مراکز مختلف بین المللی دارای مجوز نیست و نمی تواند چنین کاری انجام دهد ولی در عرصه نرم افزار توانایی های بسیاری دارد.
رئیس دفتر تبلیغات نیز به نقل قولی از مقام معظم رهبری پرداخت که ایشان فرموده اند فعالیت های دفتر تبلیغات در حوزه نرم افزاری تقویت شود و با تربیت مبلغ و ارایه ابزار و محتوا زمینه بهره مندی مردم را از این گنجینه های علمی فراهم کنید. نگاه ما نیز در این عرصه مبتنی بر همین امر مقام معظم رهبری است؛ برای این کار نیز سعی شده از ظرفیت های موجود و بالنده حوزه استفاده کنیم و از همین روی نیز از المصطفی دعوت کرده ایم که در این سامانه حضور یابد چون المصطفی و موسسات دیگر با توجه به حضور سخت افزاری خود می توانند زمینه تحقق امر رهبری در حوزه سخت افزاری و محیطی را فراهم کنند.
در سامانه پژوهان روی «پلت فرم» تمرکز داریم که در این زمینه پلت فرمی طراحی کنیم و آن را در اختیار موسساتی که در عرصه بین الملل فعالیت می کنند و ابزارهای لازم را دارند قرار دهیم؛ مثلا موسساتی که در برخی از کشورهای قرار دارند اعلام آمادگی کرده اند که این پلت فرم را تحویل گرفته و مابقی امور را که متناسب با محیط کشورها و زبان های تحت پوشش آنها است را به انجام دهند.
به همین دلیل حضور ما در این عرصه، حمایتی است و قرار نیست که به قول معروف بالای سر آنها باشیم و بخواهیم مسئولیت کار را هم در مورد فعالیت های آنجا به عهده بگیریم.
این فعالیت ها، اخیرا شکل گرفته و به عنوان مثال با کشورهایی چون ترکیه و تونس و... ارتباطاتی ایجاد تا زمینه های همکاری بیشتر را فراهم کنیم؛ درحال حاضر هم در حال تکمیل ظرفیت ها هستیم و هم این فعالیت های مطالعاتی و ارتباطی را پیگیری می کنیم. یعنی هم باید ظرفیت ابزاری خود را تقویت کنیم و هم اینکه مراودات و زمینه های کار را بیشتر کنیم که اگر این حوزه گسترش یافت، ابزارهای متناسب با آن را نیز در اختیار داشته باشیم.
امروزه شاید فروش کتاب الکترونیک، 2 تا 3 درصد باشد ولی اگر همان اتفاقی که برای پیام رسان ها رخ داد و به یک باره هجوم گسترده ای به سمت پیام رسانان داخلی انجام شد و برخی از آنها در آن مقطع با مشکلاتی از نظر تجمیع و پوشش همه آنها را نداشتند، بتوانیم شرایط را در آن زمان مدیریت کنیم زیرا قطعا دیر یازود شاهد رویکرد بیشتر مردم به سمت کتاب الکترونیک خواهیم بود.
شاید در دو سال اولیه فعالیت پژوهان کاربر در حد انتظار نداشته باشیم ولی باید به شکلی کار کنیم که اگر کاربران ما نیز افزایش چشمگیر داشتند به هیچ عنوان شگفت زده نشویم و با ابزارهای مان پاسخی در خور به این نیاز بدهیم؛به همین منظور ظرفیت های فنی پژوهان توسعه یافته است تا در زمان اقبال بیشتر مخاطبان به دنبال ابزارهای پاسخگویی به این نیازها نباشیم.
سوال: آیا آثار ناشران به صورت دست چین شده در سامانه عرضه می شود یا همه کتاب های آنها در سامانه عرضه شده است؟
اگر منظور شما آن است که آثار قدیمی و کم فروش آنها عرضه می شود، خیر به این شکل نیست و سعی کرده ایم که کتاب های مناسب و پرفروش آنها در سامانه قرار گیرد ولی به طور کلی امروزه به ظرفیت نشر همزمان رسیده ایم و ناشران هم سوی ما با ظرفیت کامل کتب خود را به شکل دیجیتال در اختیار ما قرار می دهند، مثلا تمام کتب بوستان کتاب به همین شکل عرضه می شود. کتاب سوره مهر آثار خوب و پرفروش خود را در اختیار ما قرار داده است؛ در زمینه نشر «سمت» نیز باید گفت که ارتباطاتی انجام شد ولی آنها پلت فرم و سیستمی برای خود طراحی کرده اند و به شکل انحصاری فروش دارد. البته دانشجویان باید در این زمینه خرسند باشند که نشر سمت از یک سال پیش تا کنون کتب خود را به این شکل عرضه می کند و آثار خود را در اختیار سامانه های دیگر قرار نمی دهد.
سوال: امروزه تشخص های خاصی در این عرصه شکل گرفته است؛ به نظر شما در آینده به سمت همگرایی این سامانه ها می رویم یا خیر؟
باید قبول کنیم که برای این سامانه ها جذابیت اصلی وجود دارد و آن هم این است که این مجموعه ها علاقه دارند با نام و لوگوی خاص خود فعالیت کنند و آنها را برجسته سازی کنند؛ به همین دلیل است که این کار در مجموعه پژوهان نیز پیگیری می شود؛ در همین سامانه نیز بسیاری از ناشران سعی می کردند که از حضور همگون در این سامانه به حضوری همراه با برندسازی انحصاری خود برسند که باید می پذیرفتند که اگر این شکل از کار دنبال شود قطعا مخاطبان به سختی می توانند همه آنها را با اسم خاص آنها و به دلیل تنوع و تعدد بسیار بالای آنها پیدا کنند.
ذائقه شناسی کاربر به ما می گویند که کاربران علاقه بیشتری دارند که در جایی حضور یابند که به جای 40 کتاب، 50 هزار کتاب را به آنها عرضه کند و در این زمینه ناشران نیز می توانند شانس بازدید مخاطبان بیشتری را نیز داشته باشند؛ کاربران نیز به دنبال محیطی هستند که در آنجا محتوا وجود داشته باشد؛ اگر ناشران به دنبال درآمدزایی بیشتر هم هستند باید به دنبال واگذاری های بیشتر باشند و این واگذاری نیز به مراکزی است که در لبه علم و فن آوری حرکت می کند تا هم فروش آنها بیشتر شود و هم از نظر امنیت اطلاعات محتوایی خود تضمین بیشتری بگیرند؛ زمینه های کار و مطالعات نیز نشان می کند این هضم در این سامانه ها به شکل ناگزیر انجام خواهد شد و در آینده توان رقابت برای همه ناشران فراهم نخواهد بود.
سوال: چالش هایی که در عرصه کتاب الکترونیک با آن مواجه هستید چیست؟
اگر بخواهیم در عرصه کتاب الکترونیک به این پرسش پاسخ بدهیم، عدم استقبال به این سمت و عدم استفاده از این ظرفیت ها است؛ به همین دلیل است که مقام معظم رهبری همواره به استفاده از ظرفیت های نرم افزاری و فضای مجازی تاکید داریم؛ متاسفانه هنوز در حوزه نیز این بحث به شکلی که باید و شاید جدی گرفته نشده است.
در عرصه فضای مجازی به شکلی که باید و شاید، جریان ساز و قدرت مندم عمل نکرده ایم؛ در عرصه کتاب الکترنیک نیز به همین شکل است که ما در این زمینه ورود جدی داشته ایم و آثار را دریافت و ساماندهی می کنیم ولی آنگونه که باید و شاید این دغدغه ایجاد نشده است که چه نیازی به حضور جدی در این عرصه وجود دارد.
متاسفانه هنوز این ضرورت جدی گرفته نشده است که وقتی یک کتاب به نسخه دیجیتال تبدیل می شود بال هایی پیدا می کند که می تواند از دریچه یه قفسه خارج شده و به دور ترین نقاط عالم و به ساده ترین شکل ممکن و بدون هیچ زحمت و هزینه و فشارهای سخت افزاری بیرون برود و تشنگان معارف ناب اهل بیت(ع) را سیراب کند؛ امروزه برای برگزاری یک نمایشگاه کتاب درکشورهای مختلف جهان با مشکلات عدیده روبرو هستیم و شاید با فشارهای خارجی نتوانیم برای بسیاری از مردم و طالبان این معارف، نمایشگاه های کتاب دایر کنیم ولی با این روش به سادگی می توانیم کتب معرفتی و علوم انسانی و اسلامی را که تولید مراکز معتبر علمی شیعی است عرضه کنیم.
امروزه با نفوذهایی که انجام شده اجازه ورود کتب شیعی به نمایشگاه های کتاب های اسلامی در برخی کشورهای حتی اسلامی داده نمی شود ولی قطعا نمی توانند جلوی قدرت نرم افزاری و کتب الکترونیک را بگیرند؛ باید کتاب را برای مبلغان و پژوهشگران در کشورهای دور دست و... به دسترس بیاوریم.
سوال: پیش نیازهای عرصه تبلیغ، فراوان است؛ چه گام هایی برای تولید محتوای مناسب تبلیغی به خصوص در عرصه بین الملل برداشته اید؟
در پژوهشکده مدیریت و مدارک اسلامی دفتر تبلیغات در حال راه اندازی آزمایشگاه داده‌کاوی هستیم؛ به دنبال آن هستیم که با سامانه های تبلیغی پیشنهاداتی را برای ساماندهی مبلغان با توجه به سابقه و فعالیت های تبلیغی آنها ارایه دهیم.
سیستم بر اساس داده کاوی به مدیران پیشنهاد می دهد که چه کسانی برای تبلیغ در محیط های خاص موفق خواهند بود؛ دفتر تبلیغات در این زمینه پیش رو است و خوشبختانه یک پژوهشکده در بدنه آزمایشگاه داده کاوی را که در برخی نهادهای خاص دانشگاهی انجام می شود را راه اندازی کرد که گامی رو به جلو است.
در حال حاضر سامانه های مکانی محتوا محور نیز در حال انجام است که با توجه به موقعیت نقشه، اطلاعات مردمی و میزان سواد و سطح فرهنگی یک منطقه را ارایه می دهد و مبلغان خاص نیز برای این منطقه پیشنهاد می دهد.
همچنین در این زمینه «جمع سپاری» ها رونق گرفته است یعنی قرار نیست که اطلاعات هر منطقه توسط یک نهاد انجام شود؛ در این راستا پیشتر به منظور امنیت بیشتر سعی می شد که تمام اطلاعات توسط همان نهاد در سیستم بارگذاری شود که کار پرزحمت و طول و درازی است ولی در سامانه های جدید به این سمت پیش می رویم که کارها به شکل تکه تکه برون سپاری شود و این مجموعه توسط واحدهای مختلف به روز رسانی شود.
مثلا اگر قرار بود که ویکی پدیا تمام اطلاعات خود را پیرامون همه موضوعات و همه اشخاص به صورت لحظه ای به روز رسانی کند چگونه می توانست در همان مرکز اصلی این کار را انجام دهد؟
اطلاعات نقشه خوان های آنلاین نیز از سرور اصلی انجام نمی شود بلکه از روی اطلاعات مردمی نقشه های ترافیکی برای سرور اصلی ارسال می شود و داده کاوی و هوش مصنوعی مابقی امور را انجام می دهد؛ در این زمینه راستی آزمایی ها نیز باید در مراحل مختلف انجام شود تا اطلاعات غلط در دست قرار نگیرد.
سوال: آیا در سامانه پژوهان جایی برای نقد و نظر کاربران نیز وجود دارد؟
اگر کاربری در طول مرور کتب و سامانه با مشکلی مواجه شود می تواند این موضوع را به شکل آنلاین ارایه دهد و متخصصان سامانه نیز این مشکل را در همان زمان حل می کنند. همچنین سیستم امتیازدهی و کامنت گذاری و همه امکاناتی که در این گونه سیستم های شبکه مجازی وجود دارد در این سامانه نیز پیش بینی و اجرا شده است.
نشانی سایت کتاب خوان پژوهان
https://pajoohaan.ir/apps
نظر شما