خبرگزاری « حوزه»  - خراسان شمالی/ اسلام دو نوع پیوند با اقتصاد دارد: پیوند مستقیم از طریق یک‌سری مقررات اقتصادی درباره مالکیت، مبادلات، مالیات‌ها و... و مباحث مفصل تحت عنوان کتاب بیع، اجاره، ارث و وقف و... و پیوند غیرمستقیم از طریق اخلاق، مانند سفارش به امانت، عدالت، احسان و منع دزدی و خیانت و رشوه. قرآن بر ضرورت اقتصاد مقاومتی به اشکال گوناگون تأکید کرده است.

از جمله مهم‌ترین آیاتی که می‌تواند این وجوب و ضرورت را بیان کند، آیه 28 سوره توبه است. خداوند در این آیه نه‌تنها نیازمندی اقتصادی جامعه اسلامی را عامل وابستگی جامعه و ذلت و خواری آن می‌داند، بلکه قطع وابستگی اقتصادی به بیگانگان را مورد تشویق قرار داده و نسبت به کسانی که نگران اختلال نظام اقتصادی خود پس از قطع رابطه با مشرکان و دشمنان هستند، یادآور می‌شود که چنین امری نه‌تنها اختلالی به وجود نمی‌آورد، بلکه باعث رونق اقتصادی و شکوفایی آن شده و رشد و پیشرفت اقتصاد ملی را سبب خواهد شد.

خداوند می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، حقیقت این است که مشرکان ناپاک‌اند، پس نباید از سال آینده به مسجدالحرام نزدیک شوند و اگر در این قطع رابطه از فقر بیمناکید، به‌زودی خدا (اگر بخواهد) شما را با فضل خویش بی‌نیاز می‌گرداند که خدا دانای حکیم است. آیه شریفه می‌فرماید پیش از آنکه دشمنان شما تهدید به تحریم کنند یا شما را تحریم نمایند، شما پیشگام شوید و آنان را تحریم کنید تا با خوداتکایی و توکل به خداوند از فضل الهی بهره‌مند شوید. بی‌گمان خداوند به همه ریزودرشت زندگی شما عالم است و حکیمانه و خردمندانه حکم می‌کند و به شما دستور می‌دهد و این‌گونه هدف‌های متعالی شما که همان غنای اقتصادی و استقلال است، فراهم می‌آید.

خداوند در آیه 60 سوره انفال می‌فرماید: (وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ) این آیه تأکید دارد که هرچه می‌توانید قوت و توان خود را افزایش دهید و زمینه‌های استعداد و مقاومت را در جامعهٔ اسلامی فراهم کنید. در این آیهٔ شریفه خداوند متعال با صراحت بیان می‌کند جامعهٔ اسلامی برای بالندگی در جهان باید متکی به خود باشد و برای این منظور باید خود را در برابر دشمنان در همهٔ زمینه‌ها، از جمله اقتصاد مقاومتی مجهز سازد و در نهج‌البلاغه، حکمت 395 (من لم یصبرعلی کده صبرعلی الافلاس) هرکس بر رنج کسب‌وکار صبر نکند، باید رنج فقر و نداری را تحمل کند.

 آیات قرآن از انسان‌ها می‌خواهد تا مسئولیت خویش را به‌عنوان خلیفهٔ الهی در زمین با آبادانی زمین که همان فعالیت‌های اقتصادی است، (سوره هود، آیه 61) به‌درستی انجام دهند، زیرا با این روش است که انسان می‌تواند به کمال خویش دست یابد و به‌عنوان انسان کامل به بهشت برین درآید و همان‌طوری که ایمان به‌عنوان عمل صالح در آموزه‌های قرآنی عامل ورود به بهشت معرفی شده، اعمال اقتصادی چون انفاق، احسان مالی، اکرام مالی، اطعام، صدقه، قرض‌الحسنه و مانند آن‌ها به‌عنوان عمل صالح، عامل اصلی ورود به بهشت دانسته شده است.

اقتصاد مقاومتی ارکان والزامات

- مدیریت مصرف

کنترل منابع و مصرف صحیح آن همواره یکی از دغدغه‌های مهم و اساسی در حل مشکلات و بحران‌های اقتصادی است.

حضرت علی (ع) در خطبه 140 می‌فرمایند آنکه میانه‌روی کند تهی‌دست نمی‌شود. باید توجه کرد منظور از میانه‌روی چیست و چه رابطه‌ای میان این مقوله و موضوع اقتصاد مقاومتی وجود دارد. اگر بتوان بستر فرهنگ‌سازی مصرف صحیح و میانه‌روی را در میان افراد یک جامعه اسلامی که این امر ریشه در دین و اعتقادات آنها دارد فراهم کرد خواهیم دید که آثار و فواید بی‌شماری به دنبال خواهد داشت که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. صرفه‌جویی و کنترل هزینه‌های جاری زندگی

2. جلوگیری از اسراف و مصرف بی‌رویه کالاهای غیرضروری

3. جلوگیری در تولید انبوه زباله و صرفه‌جویی در هزینه‌های جمع‌آوری و امحای آن‌ها

4. ذخیره اموال بیت‌المال و بودجه کشور

5. صرفه‌جویی در وقت و زمان و استفاده بهینه از زمان در جهت تحصیل و امور عبادی

مقام معظم رهبری در یکی از سخنرانی‌هایش به این مورد نیز اشاره می‌فرمایند و متذکر می‌شوند که: یک مسئله هم در اقتصاد مقاومتی، مدیریت مصرف است. مصرف هم باید مدیریت شود. این قضیه اسراف و زیاده‌روی، قضیه مهمی در کشور است. خب، حالا چگونه باید جلوی اسراف را گرفت؟ فرهنگ‌سازی هم لازم است، اقدام عملی هم لازم است. فرهنگ‌سازی‌اش بیشتر به عهده رسانه‌هاست. واقعاً در این زمینه، هم صداوسیما در درجه اول و بیش از همه مسئولیت دارد، هم دستگاه‌های دیگر مسئولیت دارند. باید فرهنگ‌سازی کنید. ما یک ملت مسلمانِ علاقه‌مند به مفاهیم اسلامی هستیم، این‌قدر در اسلام اسراف منع شده و ما متأسفانه در زندگی‌مان اهل اسرافیم! بخش عملیاتی‌اش هم به نظر من از خود دولت باید آغاز شود. در گزارش‌های شماها من خواندم، حالا هم بعضی از دوستان اظهار کردند که دولت درصدد صرفه‌جوئی است و می‌خواهد صرفه‌جوئی کند؛ بسیار خوب، این لازم است؛ این را جدی بگیرید. دولت خودش یک مصرف‌کنندهٔ بسیار بزرگی است. شما از بنزین بگیرید تا وسایل گوناگون، یک مصرف‌کنندهٔ بزرگ، دولت است. حقیقتاً در کار مصرف، صرفه‌جوئی کنید. صرفه‌جوئی، چیز بسیار لازم و مهمی است. به مصرف تولیدات داخلی هم اهمیت بدهید. در دستگاه شما، در وزارتخانهٔ شما، اگر کار جدیدی انجام می‌گیرد، اگر چیز جدیدی خریده می‌شود، اگر همین اقلام روزمره‌ای که مورد نیاز وزارتخانه است، تهیه می‌شود، سعی کنید همه‌اش از داخل باشد؛ اصرار بر این داشته باشید؛ خود این، یک قلم خیلی بزرگی می‌شود. اصلاً ممنوع کنید و بگوئید هیچ کس حق ندارد در این وزارتخانه جنس خارجی مصرف کند. به نظر من این‌ها می‌تواند کمک کند. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیئت دولت، 2 / 6 / 91)

با بیان همین چند نکته مشخص است که اصلاح الگوی مصرف و مدیریت بهینهٔ منابع یکی از روش‌ها و کارکردهای مهم در برخورد با پدیدهٔ غیر صحیح مصرف‌گرایی در جامعهٔ امروز است، همچنین در جهت تحقق سیاست کارآمد و الگوی عملی و مناسب اقتصاد مقاومتی نیاز به تقویت فرهنگ قناعت و تبیین و پیاده‌سازی آن در جامعهٔ اسلامی است زیرا بدون ترویج قناعت و ذکر آثار و ضرورت‌های آن راهی به‌سوی اقتصاد مقاومتی پیدا نخواهیم کرد. اقتصادی که همراه با مقاومت، استقامت و پیاده‌سازی تعریف و الگوی صحیح قناعت نباشد همواره رشد و پیشرفتی نخواهد داشت ونمی توان انتظار داشت که در اثر تعامل با کشورهای پیشرفته و واردات بی‌رویهٔ کالاها به‌ویژه کالاهای غیرضروری که در دهه‌های اخیر سبب مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی بی‌حدوحصر شده است جامعه‌ای مطلوب با عدالت اقتصادی برابر داشته باشیم. با توجه به موارد مذکور می‌توان قناعت و ترویج این فرهنگ ارزشمند را سبب رفع بسیاری از موانع و مشکلات عدیده‌ای که دامن‌گیر بسیاری از جوامع مصرف‌گرای امروز دانست.

- تنظیم بودجه

بسیاری از نیازها و مصارفی که توسط مردم انجام می‌شود جزء نیازهای اساسی و مهم آنها محسوب نمی‌شود و با صرفه‌جویی و دقت نظر در مصرف کالاها و خدمات می‌توان از اسراف و زیاده‌روی مصرف کالاهای تولیدشده جلوگیری کرد. در این سبک زندگی می‌توان الگوی اعتماد به نفس ملی، روحیه جهادی، پرهیز از لقمه حرام و صرفه‌جویی را مطرح ساخت. یک نقشه مشخص و یک برنامه منظم در این مسیر می‌تواند را گشا باشد و به فرد در خانواده و به افراد در اجتماع کمک می‌کند تا از درآمد خود حداکثر استفاده را ببرید. بودجه‌ای که از روی عقل و تدبیر تنظیم شده باشد، انسان را به هدف و آرزوهای خود در زندگی می‌رساند. وقتی شما از روی نقشه و حساب خرج کردید و مخارج هر ماه را آخر همان ماه از نظر گذراندید، خواهید دید که برای هر چیز چه مبلغ پول داده‌اید و اگر بعضی مخارج در نظر شما زاید باشد، آن را حذف می‌کنید تا اعتبارش به مصرف چیزهای مهم و لازم برسد. اگر صورت حساب خرج ماهیانه را با دقت مرور نمایید، این امر بهترین و صمیمی‌ترین دوست و مستشار اقتصادی شما بوده است و بی‌شک راهنمای خرج پس‌انداز شما خواهد بود. اقتصاددانان نیز معتقدند که طرح و تنظیم بودجه همیشه باید با حضور و همکاری همه اعضای خانواده باشد. همچنین هر چند وقت یک بار جلسه‌ای تشکیل دهید و در خصوص اوضاع اقتصادی و نقشه‌هایی که برای بهبود وضع خانواده در دست است، با بچه‌ها صحبت کنید. روح همکاری را در آنان تقویت کنید. در این صورت، آنان روی بیشتر توقعات خود قلم می‌کشند و از اینکه از بعضی چیزها محروم شده‌اند، عصبانی و بداخلاق نمی‌شوند. امام باقر (ع) نیز در خصوص اهمیت برنامه‌ریزی در زندگی، آن را یکی از سه عامل نیل به کمال دانسته و فرموده‌اند: «تمامی کمال در سه چیز است که یکی از آن‌ها برنامه‌ریزی درباره معیشت است». (الکافی، ج 1، ص 32) امام صادق (ع) نیز رفق و لطافت در برنامه‌ریزی اقتصادی را بهتر از توسعه مالی دانسته، فرموده‌اند: «رفق و لطافت در برنامه‌ریزی اقتصادی بهتر از توسعه مالی است». (همان، ج 2، ص 119) دلیل این امر نیز روشن است. این روش در اجتماع کم‌کم فراگیر می‌گردد و افراد به جای خریدهای غیر ضرور طبق برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی به حد کفاف خرج می‌کنند و از ریخت و پاش و اسراف جلوگیری می‌گردد.

- استفاده از کالای داخلی

شیوه فعالیت اقتصادی مردم و الگوی سبک زندگی آنان در تحقق مقاومت اقتصادی نقش زیادی دارد. بسط معنویات و آموزه‌های دینی در اجتماع که به مسائل و احکام اقتصادی مربوط می‌شوند، در شیوه الگوی قناعت‌پیشگی و ساده زیستی تأثیر وافری دارد. یکی از مسائل مهمی که در تحقق اقتصاد مقاومتی، جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده، مسئله حمایت از کالاهای داخلی در جهت بی‌نیازی از دیگر دولت‌ها و خودکفایی است. در اقتصاد مقاومتی هر آنچه از امکانات و منابع فیزیکی و غیرفیزیکی که به جامعه مربوط می‌شود، بایستی مورد تحقیق و تقسیم‌بندی دقیق قرار گیرد تا در فرایند فعالیت‌های اقتصادی بهره‌برداری و استفاده شود. حمایت از تولید و سرمایه‌گذاری ملی نیز از دیگر راهکارهای اقتصاد مقاومتی است. با افزایش تولیدات داخلی می‌توان کشور را از نیاز به منابع اقتصادی دیگر جوامع بی‌نیاز ساخت. بخش خصوصی و تولیدکنندگان خصوصی وظیفه مهمی در افزایش تولیدات داخلی دارند و با تولید متنوع کالا و خدمات می‌توانند نیازهای اساسی مردم جامعه را تأمین نمایند. در این راستا نظام آموزش و پرورش، مدارس، دانشگاه‌ها و کتاب‌های آموزشی نقش مهمی در آشناسازی جوانان و نوجوانان با ضرورت مصرف کالاهای داخلی دارند و در کنار نظام آموزشی، نظام رسانه‌ای و تبلیغاتی است به صورتی که رسانه‌های عمومی، نظام تبلیغاتی، اینترنت، شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی می‌تواند حمایت از تولیدکنندگان داخل را با مصرف کالاهای داخلی با هدف ساده زیستی و دوری از تجملات در جامعه بسط دهد، زیرا امروزه نظام رسانه‌ای قدرت بالایی در تبلیغ و آموزش شیوه‌های اقتصادی دارد. در این بین تولیدکنندگان نیز وظیفه دارند برای تولید کالای استاندارد و با کیفیت تلاش کنند، مردم نیز همان‌گونه که بیان شد با استفاده از کالای داخلی در اقتصاد مقاومتی تأثیرگذار باشند. بر این اساس تذکر رهبر معظم انقلاب نسبت به تحقق اقتصاد مقاومتی برای مردم و دولتمردان به این صورت است که تکلیف مردم استفاده از تولیدات داخلی و پرهیز از کالاهای خارجی است و تکلیف مسئولان دولتی برای اجرای اقتصاد مقاومتی مبارزه با قاچاق، سرمایه‌گذاری داخلی، تلاش برای به حد مطلوب رساندن کیفیت تولیدات داخلی و کنترل دروازه‌های ورودی است. () دولت نیز با عدم وابستگی به درآمدهای نفتی و توجه به بخش تولید کشور راهگشا خواهد بود؛ در بحث ما یعنی اقتصاد مقاومتی به کمترین مقدار ارز نیاز است، این مطلب یعنی اینکه اقتصاد باید به بخش تولید داخل متکی باشد. پس دولت در این شرایط ضمن پرداختن به صنایع بزرگ، به تولید در بخش‌های کوچک هم توجه کند، مردم نیز با توجه به اقتصاد مقاومتی باید مصارف خود را از کالاهای داخلی تأمین کنند. همچنین تجربه 8 سال دفاع مقدس نشان داده که توان مدیریت کالاهای اساسی در داخل وجود دارد و تا زمانی که نیازهای داخلی در داخل کشور تولید شود، نیازی به خارج از کشور نخواهد بود.

- الگوپذیری

در نظر داشتن الگوها و سرمشق‌هایی که قناعت را سرلوحه زندگی خویش و با وجود توانایی برای برخورداری از زندگی مرفّه، نیل به ارزش‌های معنوی را در اولویت قرار داده و از امکانات بسیاری که در اختیار داشته، به مقدار ضرورت اکتفا کرده و بقیه را به نیازمندان بخشیده‌اند، مهارت دیگری است که روحیه قناعت را تقویت و در اوج سختی‌های معیشتی، فرد را از ناشکیبایی باز می‌دارد. امام علی (ع) در نامه‌ای به عثمان بن حنیف انصاری، فرماندار بصره که در مهمانی یکی از ثروتمندان بصره شرکت کرده بود، فرمودند: «آگاه باش! هر مأمومی امام و پیشوایی دارد که باید به او اقتدا کند و از نور دانش او بهره گیرد. بدان امام شما به همین دو جامه کهنه و از غذاها به دو قرص نان اکتفا کرده است. آگاه باش! شما توانایی آن را ندارید که چنین باشید، امّا مرا با ورع، تلاش، عفت، پاکی و پیمودن راه صحیح یاری دهید». با پیروی از این الگوها می‌توان راهی را برای قناعت پیدا کرد تا زمینه سازگاری در زندگی را بیشتر فراهم نمود.

- استفاده از ظرفیت‌های مردمی با رواج قناعت و ساده زیستی

اگر بخواهید بی خوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتان و سلاح‌های پیشرفته و توطئه‌های آنان در روح شما اثر نگذارد و شما را از میدان به در نکند خود را به ساده زیستن عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال و جاه و مقام بپرهیزید (صحیفه امام خمینی (ره) ج 18 ص 471) ملت عزیز ما که مبارزان حقیقی و راستین ارزش‌های اسلامی هستند به خوبی دریافته‌اند که مبارزه با رفاه‌طلبی سازگار نیست و آنها که تصور می‌کنند مبارزه در راه استقلال و آزادی مستضعفین و محرومین جهان با سرمایه‌داری و رفاه‌طلبی منافات ندارد با الفبای مبارزه بیگانه‌اند. (درس‌هایی از امام قناعت و ساده زیستی، ص 42.) عادت به ساده زیستی و قناعت توانایی مقاومت در برابر عوامل تهدید زا و تحریم‌ها را بالا می‌برد. فرد مستحکم و غیرقابل تأثیر از سوی دشمن می‌گردد. اگر در معرض توطئه‌ها قرار گیرد کمر خم نمی‌کند. اگر این روحیه ایجاد گردد ملت می‌تواند در مقابل زیاده‌طلبی‌های دنیا و زورگویان بایستد و از حق خود دفاع کند. می‌تواند بگوید ما خودمان، خودمان را اداره می‌کنیم می خودمان تولید می‌کنیم و از تولیدات خود استفاده می‌کنیم. (درس‌هایی از امام قناعت و ساده زیستی، ص 60) ریخت و پاش نباشد مصرف کردن یک حرف است و بدمصرف کردن یک حرف دیگر است. اسراف در اموال و در اقتصاد این است که انسان مال را مصرف کند بدون اینکه این مصرف اثر و کارایی داشته باشد، مصرف بیهوده و هرز که هدر دادن مال است. عادت‌های ما و سنت‌های غلطی که از این و آن یاد گرفته‌ایم و ما را به زیاد روی در مصرف به نحو اسراف سوق داده است. (درس‌هایی از امام قناعت و ساده زیستی، ص 94) در مصارف گوناگون شخصی و خانوادگی اسراف فردی صورت می‌گیرد، تجمل‌گرایی، چشم و هم‌چشمی‌ها چیزهای غیر لازم خریدن این‌ها از موارد اسراف است. بهتر است در تولید سرمایه‌گذاری شود تا کشور را به پیش ببرد به فقرا کمک کند و ثروت عمومی را زیاد کند. همه به نوعی مسئول‌اند. نقطه مقابل این اسراف چیست؟ صرفه‌جویی و ساده زیستی. (درس‌هایی از امام قناعت و ساده زیستی، ص 98) بسیاری از زیاده‌روی و ریخت‌وپاش‌ها در رفتار مردم به خاطر نگاه کردن به رفتار آن کسانی است که آنها را «بزرگ‌ترها» می‌دانند اگر اسراف در بین سطوح بالا نباشد در بین مردم هم اسراف کم خواهد شد. دولت علاوه بر صرفه‌جویی بایستی راه‌های صرفه‌جویی را هم به مردم تعلیم دهد. (درس‌هایی از امام قناعت و ساده زیستی، 101)

- ضرورت اصلاح الگوی مصرف و دوری از اسراف

انسان فطرتاً دارای امیال و خواسته‌های بی‌شماری است و همواره در حال جمع‌آوری زر و زیورهای دنیوی در جهت رسیدن به آرامش و آسایش هرچه بیشتراست. اساساً بستر چنین خواستگاهی تجمل‌گرایی، اشرافی گری، طمع و بسیاری از صفات ناپسند دیگر است که اگر در شرایطی که جامعهٔ اسلامی با مشکلات و تحریم‌های بسیاری مقابله می‌کند؛ عامل بازدارنده‌ای انسان را به مسیر اصلی حرکت یعنی آرامش سوق ندهد؛ صدمات و خسارت جبران‌ناپذیری بر پیکرهٔ جامعه وارد می‌گردد. الگوی صحیح و بهینهٔ مصرف همواره مورد تأکید ائمه علیهم‌السلام بود ه است که در این بین صفت قناعت نقش مهمی را ایفا می‌کند و در جهت رشد و شکوفایی ملت‌ها و برطرف کردن موانع اقتصادی به‌ویژه فقرزدایی از جامعه، عامل محرک و کنترل‌کننده‌ای در مسیر برنامه‌های اقتصادی و دست‌یابی به اهداف مستحکم و بلندمدت کشورها است. اقتصاد از جمله عرصه‌هایی است که عناصر مختلفی در آن نقش دارند و یکی از آنها افرادند گاهی تک‌تک افراد، گاه خانواده متشکل از افراد و گاهی دولت و اجتماعی که از افراد تشکیل شده‌اند تأثیرگذارند و در برخی عرصه‌ها همه به‌گونه‌ای تأثیرگذارند یکی از این عرصه‌ها اقتصاد است که همه عناصر در آن مؤثرند. در دین اسلام با هرگونه حیف‌ومیل و اسراف و همچنین از بین بردن منابع مخالف است و چیزی به‌عنوان مصرف‌گرایی در اسلام وجود ندارد. خداوند در قرآن کریم بر قناعت و صرفه‌جویی تأکید دارد و از طرفی داشتن ایمان و عزت منوط و مشروط به قناعت است. مسئولین بایستی بیشتر از مردم در مصارف دولتی صرفه‌جویی کنند و تا حد امکان نسبت به کاهش هزینه اقدام نمایند و همچنین امورات و کارهای ارباب رجوع را در اسرع وقت انجام دهند تا در خیلی از موارد، مثلاً رفت‌وآمدها، استفاده از کاغذ، بنزین و... صرفه‌جویی شود. در واقع هدر ندادن منابع به زبان ساده، یکی از معیارهای اصلی اقتصاد مقاومتی است که در دین اسلام نیز بر آن تأکید بسیار شده است.

موضوع قناعت نیز در مصداق استقلال اقتصادی بسیار تأثیرگذار و حائز اهمیت است. به نظر می‌رسد، قناعت نه تنها منافاتی با استقلال اقتصادی ندارد، بلکه حتی در استقرار بخشیدن به این استقلال، کمک نیز می‌کند؛ اما آنچه منافات با استقلال دارد اسراف و زیاده‌روی و وابسته بودن است؛ یعنی کشور در اثر گرایش به تجملات و استفادهٔ بی‌رویهٔ منابع به‌گونه‌ای وابسته باشد که اگر صادرات به آن قطع شد، زندگی دچار اختلال جدی شود. یکی از اولویت‌های مهم در زندگی همه افراد بحث معیشت و مشکلات اقتصادی پیرامونان است و مقصود از استقلال این است که فرد بتواند در حد قابل قبولی از رفاه نیازمندی‌های خود را رفع کند به طوری که در اداره امور اقتصادی خود وابسته به دیگران نباشد و از طرفی در سطح کلان اقتصاد کشور متکی بر تولیدات داخلی و رفع نیازهای اساسی بدون گرایش‌های تجمل گرایانه و اشرافی گری در حد معمول و معقول باشد می‌توان ادعا نمود که یک کشور و افراد آن از استقلال اقتصادی بهره برده‌اند همان‌طور که حضرت در کلام خود فرموده‌اند «کل مُقتَصرٍ علیهِ کافٍ» به هر مقدار قناعت کنی همان برای تو کافی است (پیام امام، ص 226) استقلال اقتصادی به معنای خودبسندگی در رفع نیازهای اساسی و جلوگیری از سلطهٔ کشورهای دیگر بر اقتصاد بومی است؛ بنابراین یکی از ارکان مهم در پیشبرد استقلال اقتصادی قناعت و رضایت نسبت به داشته‌ها و منابع موجود است. همچنین سعی در صادرات بیشتر تولیدات داخلی کشور که نشئت گرفته از خلاقیت و توان نیروی انسانی داخلی است. اصلاح الگوی مصرف و مدیریت بهینهٔ منابع یکی از روش‌ها و کارکردهای مهم در برخورد با پدیدهٔ غیر صحیح مصرف‌گرایی در جامعهٔ امروز است... همچنین در جهت تحقق سیاست کارآمد و الگوی عملی و مناسب اقتصاد مقاومتی نیاز به تقویت فرهنگ قناعت و تبیین و پیاده‌سازی آن در جامعهٔ اسلامی است زیرا بدون ترویج قناعت و ذکر آثار و ضرورت‌های آن راهی به‌سوی اقتصاد مقاومتی پیدا نخواهیم کرد. اقتصادی که همراه با مقاومت، استقامت و پیاده‌سازی تعریف و الگوی صحیح قناعت نباشد همواره رشد و پیشرفتی نخواهد داشت ونمی توان انتظار داشت که در اثر تعامل با کشورهای پیشرفته و واردات بی‌رویهٔ کالاها به‌ویژه کالاهای غیرضروری که در دهه‌های اخیر سبب مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی بی‌حدوحصر شده است جامعه‌ای مطلوب با عدالت اقتصادی برابر داشته باشیم. از دیدگاه اقتصاددانان برای رفع بحران‌های اقتصادی، تزریق سرمایه، درمان صحیح و کارآمدی نیست مسئله اساسی موضوع قناعت را جدی بگیرید، منظورم از قناعت این نیست که دست به نعمت‌های الهی نزنید و از آنها بهره‌مند نشوید. مقصود این است که حد و اندازه نگه دارید، زیاده‌روی و اسراف نکنید. نعمت‌های الهی را ضایع ننمایید. در جمهوری اسلامی کسانی هستند که دستشان به نعمت‌های الهی نمی‌رسد، نه به خاطر این که کم داریم، به خاطر اینکه بسیاری به خودشان حق می‌دهند که نعمت‌های الهی را بی‌حساب و کتاب مصرف کنند، بی‌اندازه مصرف کنند، هیچ ملاحظه‌ای نکنند، هیچ حدی نگه ندارند و حتی نعمت‌های الهی را ضایع کنند. چقدر نان ضایع می‌شود، چقدر غذای طبخ شده ضایع می‌شود، چقدر میوه مصرف نشده ضایع می‌شود و از خانه‌ها بیرون ریخته می‌شود. چقدر لباس زیادتر از اندازه لازم خریداری می‌شود و در خانه‌ها و صندوق‌ها می‌ماند برای این که یک بار در مراسمی پوشیده شود. این‌ها اسراف است. می‌خواهم این مطلب را ملت عزیزمان بدانند که اسراف، فعل حرام است، گناه است، خلاف شرع است. آنجایی که اسراف باشد و اسرافِ مال و اسراف نعمت‌های الهی انجام گیرد، تضییع و تلف کردن نعمت است (بیانات رهبری 4/1/72)

ما وظیفه داریم که خود را طبق آنچه دین از ما خواسته است و عقل سلیم از ما می‌طلبد، آن طور تنظیم کنیم. اسراف در آب، اسراف در نان، اسراف در مواد غذایی، اسراف در وسایل زندگی، زیاده‌روی، زیاد خریدن، زیاد مصرف کردن، دور ریختن چیزهایی که قابل استفاده است، این‌ها همه تضییع نعمت خداست... در همه امور ما باید به صرفه‌جویی عادت بکنیم، صرفه‌جویی یعنی آن چیزی را که قابل استفاده است و می‌توانیم از آن استفاده کنیم، استفاده کنیم. به نظر من باید مسئولان کشور، راه صرفه‌جویی و مقابله با اسراف را به مردم یاد بدهند، من به‌صورت کلی این را عرض می‌کنم، خود مسئولان دولتی هم باید اسراف نکنند، اسراف مسئولان دولتی، از اسراف مردم عادی مضرتر است، زیرا که این اسراف در بیت‌المال است (بیانات رهبری در پیام نوروزی سال 1376)

نقش مسئولین در اقتصاد مقاومتی

از جمله چیزهایی که روند حرکت به سمت عدالت را در جامعه کند می‌کند، نمود اشرافی گری در مسئولان بالای کشور است. از این اجتناب کنید. اشرافی گری دو عیب دارد: عیب اول اسراف است، اما عیب دوم بدتر است و آن این است که فرهنگ‌سازی می‌کند، یعنی چیزی برای مسابقه دادن همه درست می‌کند. البته در این زمینه مسئولان درجه یک خیلی نقش دارند، تلویزیون خیلی نقش دارد، منش من و شما خیلی نقش دارد (دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت، 5/ 6/ 1380) اسراف فقط در زمینه فردی نیست؛ در سطح ملی هم اسراف می‌شود. همین برق و انرژی که گفتیم اسراف می‌شود. بخش مهمی از این اسراف در اختیار مردم نیست؛ در اختیار مسئولین کشور است. این شبکه‌های ارتباطاتی، شبکه‌های انتقال برق، سیم‌های برق، این‌ها وقتی فرسوده بشود، برق هدر می‌رود. برق را تولید کنیم، بعد با این شبکه فرسوده آن را هدر بدهیم که بخش مهمی هدر می‌رود. یا شبکه‌های انتقال آب اگر فرسوده باشد، آب هدر می‌رود.

این‌ها اسراف‌های ملی است؛ در سطح ملی است؛ مسئولین آن، مسئولین کشورند. اسراف در سطح سازمان هم اتفاق می‌افتد. رؤسای سازمان‌های گوناگون مصرف شخصی نمی‌کنند، اما مصرف بی‌رویه در مورد سازمان خودشان اتفاق می‌افتد؛ تجملات اداره، اتاق کار، تزئیناتش، سفرهای بیهوده، مبلمانهای گوناگون؛ باید با مراقبت و نظارت از این کارها جلوگیری کرد. هم در سطح دولت، هم در سطح آحاد مردم، هم در سطح سازمان‌ها بایستی نگاه عیب جویانه به اسراف وجود داشته باشد. همان‌طور که عرض کردیم، با حرف هم تمام نمی‌شود؛ باید برنامه‌ریزی کنند. قوه مقننه و قوه مجریه موظف‌اند به پیگیری. برنامه‌ریزی کنند، قانون‌گذاری کنند، قانون را با قاطعیت تمام اجرا کنند. این صرفه‌جویی‌ای که لازم است، از تولید تا مصرف تا بازیافت، آب را صرفه‌جویی کنیم؛ یعنی از سدهایمان صیانت کنیم، شبکه‌های آب‌رسانی را اصلاح کنیم، آبیاری‌های با صرفه در کشاورزی را آموزش بدهیم که چه جوری آبیاری بشود. البته این کارها خوشبختانه در این سال‌ها به میزان زیادی انجام گرفته، اما این کافی نیست؛ باید توسعه پیدا کند. زمینه‌سازی کنیم برای کاهش مصرف آب خانگی. اینکه گفته می‌شود از کسانی که مصرف زیاد دارند، مالیات بیشتری گرفته شود، یارانه کمتری به آنها داده شود، حرف بسیار معقولی است، حرف خوبی است. آن کسانی که مصرف کمی دارند، از کمک‌های دولتی، از کمک‌های عمومی بهره‌مند شوند. بعضی‌ها هستند به قدری کم آب مصرف می‌کنند که اگر دولت از آنها پول آب را هم نگیرد، مانعی ندارد. بعضی‌ها ده برابر آنها، بیست برابر آنها آب مصرف می‌کنند، خوب این‌ها بایستی هزینه بیشتری بدهند. در امر نان، تولید گندم خوب، تولید آرد خوب، نگهداری درست، پخت خوب، بعد هم مصرف درست (بیانات رهبری، 1/ 1/ 88، جمهوری اسلامی، 16/ 1/ 88، ش 8578)

انتهای پیام/

فاطمه منصوری فیاض، کارشناس ارشد فقه و حقوق دانشگاه تهران

منابع

صحیفه سجادیه

محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 1، ص 32.

مهدوی کنی. محمدرضا.1373. نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی. تهران. دفتر نشر فرهنگ اسلامی

حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، 1409 ق.

حکیمی، محمدرضا، الحیاة، ترجمه احمد آرام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376.

دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377.

راغب اصفهانی، حسین، مفردات قرآن، مکتبه البوذر جمهری، 1373.

فیض کاشانی، محمد، تفسیر صافی، تهران، اسلامیه، 1375.

قمی علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دفتر تبلیغات، 1366.

کریس. آل. کلینکه، مهارت‌های زندگی، ترجمه شهرام محمدخانی، تهران، اسپند هنر، 1383.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365 ق.

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، 1404 ق.

نوری، حسین، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1408 ق.

نهج‌البلاغه، 1379 ش، ترجمه محمد دشتی، تهران، مؤسسهٔ تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام

آمدی، عبدالواحد،1378 ش، غررالحکم و دررالکلم، ترجمه و شرح: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی

مسند امام سجاد (ع)، ج 1 و 2

 راغب اصفهانی، حسین بن محمد، بی تا مفردات فی غریب القرآن، تهران: انتشارات مرتضوی

مطهری، مرتضی، سیری در نهج‌البلاغه

امام خمینی، صحیفهٔ امام، ج 20

ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، 30/11/1392، در: khamenei.ir

مقام معظم رهبری (1393)، سخنرانی در حرم مطهر رضوی، 1/1/1393، در: khamenei.ir

مقام معظم رهبری (1393)، سخنرانی در حضور جمعی از مسئولان دستگاه‌های مختلف، فعالان اقتصادی و مدیران مراکز علمی و رسانه‌ای و نظارتی، 20/12/1392، در: khamenei.ir

مقام معظم رهبری (1393)، سخنرانی در دیدار مردم قم به مناسبت سالروز 19 دی، 19/10/1390، در: khamenei.ir

حسین زاده بحرینی، محمدحسین، 1392، اقتصاد مقاومتی؛ راه کاری برای توسعه، مشکوه، ش 118، ص 138-159.

سعادتمند، رسول، درس‌هایی از امام قناعت و ساده زیستی. قم. تسنیم. 1389.

 سکوی پیشرفت و عدالت. تهران. نشر خیزش نو. 1393. بیانات مقام معظم رهبری.

سیفلو، سجاد، مفهوم شناسی اقتصاد مقاومتی مقاله، دوفصلنامه معرفت اقتصادی، سال پنجم، شماره دوم، پیاپی 10، بهار و تابستان 1393

ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، 30/11/1392، در: khamenei.ir

مقام معظم رهبری (1393)، سخنرانی در حضور جمعی از مسئولان دستگاه‌های مختلف، فعالان اقتصادی و مدیران مراکز علمی و رسانه‌ای و نظارتی، 20/12/1392، در: khamenei.ir

علوی، سید اسحاق، بی تا کلیات علم اقتصاد، بی‌جا، بی نا.

میرمعزی، سیدحسن، 1391، اقتصاد مقاومتی و ملزومات آن (با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری)، اقتصاد اسلامی، ش 47، ص 49-76.

[1] بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از کارآفرینان سراسر کشور، 16 / 6 / 89.

[2] بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان، 16 / 5 / 91.

[3] بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیئت دولت، 2 / 6 / 91.