به گزارش خبرگزاری «حوزه»، مرکز احیای آثار اسلامی از مراکز پرافتخار حوزوی است که در زیرمجموعه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی فعالیت می کند. آثار این مرکز تاکنون جوایز ارزنده ای در مجامع کشوری به دست آورده اند.

به منظور آشنایی با فعالیت های این مرکز، گفت وگویی با حجت الاسلام اسدعلیزاده مدیر آن انجام داده ایم.

حجت الاسلام اسدعلیزاده تحصیل کرده سطح چهار حوزه علمیه در رشته کلام اسلامی است و تاکنون ده ها کتاب و مقاله تالیف، تدوین و تصحیح نموده است. او در این گفتگو با اشاره به لزوم هدایت پایان نامه های حوزوی به احیای آثار و شخصیت های بزرگ اسلامی، پیشنهاد پررنگ شدن این امر در پایان نامه ها را مطرح کرد. گفتگو با رییس مرکز احیای آثار اسلامی از نگاه خوانندگان می گذرد.

لطفا در مورد زمینه ها، علل و اهداف شکل گیری مرکز احیای آثار اسلامی توضیح بفرمایید و اینکه چه شد این مرکز در زیرمجموعه دفتر تبلیغات اسلامی راه اندازی شد.

مرکز احیای آثار در سال 1364 شمسی به منظور احیای میراث ارزشمند علما و بزرگان شیعه با سیاست های خاصی جهت حفظ و استمرار هویت علمی و دینی و تاریخی حوزه های علمیه کار خود را شروع کرد.

ماموریت این مرکز بازشناسی و بازسازی میراث مکتوب شیعه و ارائه نظام مند آن به جوامع علمی است و از جمله اهداف آن می توان به شناخت اندیشه های متفکران شیعه و تعظیم و تکریم آنها، برجسته سازی نقش اصلاحی علمای شیعه در تمدن سازی اسلامی، حفظ و استمرار هویت علمی، دینی و تاریخی حوزه های علمیه شیعه، زمینه سازی و بهره مندی از سرمایه مکتوب علمی در فرهنگ و مطالعات دین پژوهی اشاره کرد.

به این ترتیب آثار شخصیت های بزرگ علمای شیعه با رویکرد تصحیح انتقادی در قالب موسوعه، و یا به صورت مجموعه رسائل و تک نگاری های که مربوط به موضوع خاصی مانند جبر و اختیار، بداء، علم الهی، ارث الزوجه یا رویت هلال و ... ،- از علمای قدیم تا علمای معاصر – در این مرکز جمع آوری کرده با تحقیق مناسبی ارائه می گردد.

بر اساس اهداف و سیاست های تعریف شده در این مرکز تمام تلاش ما این بوده است که در فعالیت های شخصیت محور در درجه اول به سراغ شخصیت هایی برویم که در حوزه های علمیه شیعه به لحاظ علمی، سیاسی و فقهی از موثرترین ها بوده اند. گاهی نگاه منطقه ای هم داشته ایم، مثلا اگر نقش شیعه را در کشورهای منطقه در نظر بگیریم علمای لبنان را در اولویت قرار داده ایم مثل فقها و اندیشمندانی چون شهید اول، شهید ثانی، علامه شرف الدین (قدس الله اسرارهم) که آثار این بزرگان بحمدالله تحقیق و در قالب موسوعه به چاپ رسیده است، یا علامه بلاغی و علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطا(رحمه الله) از علمای برجسته عراق که خودشان از مبارزین بسیار قوی در زمینه های مختلف سیاسی، علمی، اجتماعی و پیشرو در سنگرهای علم و دین بوده اند. و در داخل کشور نیز آثار برخی از علما مانند: علامه ملا مهدی  و ملا احمد نراقی، فیض کاشانی، ملا حبیب الله کاشانی و اخیرا موسوعه آیت الله بهجت(رحمه الله) را در دستور کار داریم.

مهم ترین آثاری که در مرکز احیای آثار اسلامی به نتیجه رسیده و منتشرشده است چیست؟

از آثار شخصیت محور: موسوعه علامه شرف الدین در 10 مجلد، علامه بلاغی در 9 مجلد، شهید اول در 21 مجلد، شهید ثانی در 30 مجلد و اخیرا بخش اول موسوعه علامه شیخ محمد الحسین کاشف الغطا در 14 مجلد به چاپ رسیده است.

از آثار موضوع محور هم کتاب های ارزنده ای را تولید کرده ایم. در این زمینه از میان آثار فقهی می توان به کتاب های مختلف الشیعه متعلق به علامه حلی در 10 مجلد و انوار الفقاهة علامه فقیه شیخ حسن کاشف الغطا در 10 مجلد،  منتقد المنافع علامه فقیه مولی حبیب  الله کاشانی در 10 مجلد و رساله های رویت هلال در 5 مجلد، اشاره کرد.

و از آثار اصولی: انیس المجتهدین ملا محمد مهدی نراقی، اساس الاحکام ملا احمد نراقی و الاصول فی علم الاصول میرزا علی ایروانی.  

و در آثار تفسیری:  الاصفی فی تفسیر القرآن  نوشته علامه محقق فیض کاشانی و رساله های مربوط به تفسیر سوره حمد در دو مجلد منتشر شده است.

در فلسفه و کلام:  الاسرار الخفیه علامه حلی، البراهین القاطعه فی شرح تجرید العقائد علامه استر آبادی،  سیف الامّة و برهان الملة ملا احمد نراقی، است.

در اخلاق هم کتاب های ارزنده ای منتشر شده است، از جمله الدرّ المنصور شیخ علی عاملی،  اخلاق منصوری غیاث الدین دشتکی و تهذیب الاخلاق ابن مسکویه.

طرح هایی که در دست اقدام و تحقیق دارید و هنوز به مرحله چاپ و انتشار نرسیده کدام است؟

در میان طرح های در مراحل پایانی کار که ان شاء الله امسال و سال آینده به چاپ می رسد می توان از موسوعه ها به بخش فقهی موسوعه علامه محمد حسین کاشف الغطا شامل 26 جلد، و موسوعه علامه شیخ بهایی در 21 جلد اشاره کرد.

از جمله کارهای موضوعی کتاب جامع السعادات ملا محمد مهدی نراقی در 3 جلد، مجموعه رساله های ارث الزوجه در 3 مجلد، مجموعه رسائل بدا در دو جلد،  مجموعه رسائل جبر و اختیار در 3 جلد و رساله های حجاب در یک جلد منتشر خواهد شد .

در میان آثاری که در بازه طولانی تری تحقیق خواهد شد می توان به مجموعه متفرقات موسوعه کاشف الغطا اشاره کرد که در 18 جلد منتشر خواهد شد و شامل موضوعات تاریخی، سیاسی، ادبیات، زندگی نامه، طبقات جعفریه و ... می شود.

موسوعه دیگری که کار نسخه شناسی آن به تازگی آغاز شده است، موسوعه فارابی است که احتمالا به 12 جلد می رسد، همچنین موسوعه سیدمحسن امین به جز اعیان الشیعه که حدود 25 مجلد خواهد شد و موسوعه آیت الله بهجت که در حدود  30 مجلد. در دست اقدام است .  

و از مجموعه رسائل:  رساله های کلامی و فلسفی خواجه نصیر الدین طوسی حدود 4جلد و رساله های علم الهی در 3 مجلد در دستور کار قرار گرفته است.

در احیای آثار اسلامی که بخش زیادی آن با نسخه های قدیمی مرتبط است، چه مشکلات و چالش هایی داشته اید؟

اکثر مشکلات ما مربوط می شود به دست یابی به نسخه ها، چون برخی از نسخه های موجود در کتابخانه ها هنوز فهرست نویسی نشده است. به عنوان مثال طبق اطلاعات بدست آمده از 120هزار نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی تنها 80 هزار نسخه فهرست نویسی شده است یا کتابخانه آیت الله  مرعشی نجفی، مجلس ، دانشگاه و غیر اینها از کتابخانه های مهمی هستند که ما از نسخ خطی آنها  خیلی استفاده می کنیم جا دارد در اینجا از تمام مسئولین و دست اندر کار این کتابخانه ها و همه کتابخانه های که ما را تحصیل نسخ خطی یاری می رسانند صمیمانه تشکر و قدر دانی کنم .

از سوی دیگر بعضا دیده شده آن گونه که باید شاید در فهرست نویسی نسخه ها دقت نشده است، مخصوصا مجموعه نسخه های که دارای رساله های متعددی هستند. و همچنین نسخه های که با گذشت زمان صفحات یا خطوطی از آنها از بین رفته است. و یا زمان عکس برداری از نسخه ها گوشه های ای از آن حذف شده است این مشکل زا است. بالاخص تک نسخه ها.

بنا بر این در برخی موارد به دست آوردن نسخه های دلخواه دشوار است، به دلیل اینکه نمی توانیم به همه نسخه ها دسترسی پیدا کنیم بعضی از آثار 150 تا 200 نسخه دارد و شناسایی و رویت و بررسی همه آنها امکان پذیر نیست.  بناچار باید برخی از آن را طبق معیارهای تعریف شده انتخاب کنیم. آنچه مهم و تعیین کننده است رویت نسخه ها است، فهرست ها در حد اطلاع رسانی است.

علاوه بر این هزینه های تهیه نسخه های خطی هم گاهی بالا است.

آیا در بازنشر این آثار ملاحظاتی در اندیشه های سیاسی، فقهی و... وجود دارد؟ مثلا آیا در انتشار آثار شیخ بهایی، آثار علوم غریبه او را نیز منتشر می کنید؟

در انتشار موسوعه ها اصل بر این است که همه آثار شخصیت ها منتشر شود مگر اثری مواردی داشته باشد که چاپ آن اثر نه تنها به نفع مجموعه نیست بلکه به نفع نگارنده هم نیست. در این صورت اثر مورد نظر جهت بررسی وضعیت آن به شورای پژوهشی ارجاع داده تا تصمیم نهایی گرفته شود.

هدف ما این است که شخصیت را معرفی کنیم تا از آثار او استفاده شود اما اگر ببینیم اثر او تاثیرگذار نیست و مشکل آفرین است در چاپ آن تجدیدنظر می کنیم.

میزان استفاده از آثار منتشرشده مرکز احیای آثار اسلامی چه اندازه بوده است و آیا نسبت به استفاده پژوهشگران از آنها بررسی ای داشته اید؟

آثاری که معمولا در مرکز احیا تصحیح و تحقیق و منتشر شده است، در مراکز علمی مانند حوزه های علمیه و دانشگاهها به عنوان کتاب های مرجع شناخته می شود و برخی از آنها کتاب درسی هم است. بالطبع برای پژوهشگران این نوع آثار مغتنم و مفیدی خواهد بود، مخاطبان این کتاب ها افراد متخصصی هستند و معمولا در درجه عالی علمی قرار دارند. تا به حال این آثار بازخورد بسیار خوبی داسته است نمونه اش تجدید چاپ این آثار سنگین و گران قیمت است، نشان دهنده استقبال از آنها است، مثلا موسوعه کلامی کاشف الغطا که پارسال چاپ شده بود، در کمتر از دو سال رو به اتمام است یا موسوعه شرف الدین بارها در لبنان به چاپ رسیده است و همچنین کتاب مختلف الشیعه، اسرار الخفیه، رؤیت هلال و ....  . این کتاب ها نه تنها در ایران بلکه در کشورهای اسلامی مخصوصا کشور های عربی مشتری های خوبی دارد. هم چنین  این آثار در مجامع مختلف از جمله کتاب سال جمهوری اسلامی و کتاب سال حوزه و در جشنوارهای دیگر، ظهور و بروز مناسبی دارد و مطالبات زیادی از آن آثار بوجود آورده است. اینها همه نشانگر اتقان تصحیح ما و اسقبال از این آثار فاخر بوده است.

همکاری شما با مجامع علمی دیگر چگونه بوده است؟

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی با مجموعه های مختلف داخل و خارج از کشور ارتباط دارد و به تبع آن ما نیز با این مجامع و مراکز ارتباط داریم و تفاهم نامه های متعددی منعقد کرده ایم. مرکز احیای آثار اسلامی با برخی از مراکز تصحیحی ایران و عراق در ارتباط است. تنها در قم 30 مرکز در کنار فعالیت های تحقیقی خود احیای آثار را انجام می دهند که با برخی از آنها در ارتباط هستیم، اما مرکز اصلی این کار، مرکز احیای آثار اسلامی است.

ما وقتی قصد تصحیح اثری را داریم، ابتدا در مورد آن تحقیق می کنیم که آیا در مرکز دیگری حتی در عراق یا لبنان چاپ شده است یا خیر و اگر تحقیق نشده باشد آن را اجرا می کنیم و نیز به محض تصویب طرح تحقیق اثر مورد نظر، آن را در پایگاه اینترنتی خود اعلام می کنیم تا همگان از آن مطلع باشند.

مرکز احیای آثار اسلامی از بابت تحقیق و انتشار و احیای آثار علما و شخصیت های بزرگ چه افتخاراتی کسب کرده است؟

این آثار در مجامع مختلف از جمله کتاب سال جمهوری اسلامی و کتاب سال حوزه عناوین زیادی کسب کرده اند؛ از مجموع 57 عنوان که مرکز احیای آثار اسلامی در 195 جلد منتشر کرده است، 23 عنوان در کتاب سال جمهوری اسلامی و کتاب سال حوزه و جشنواره های دیگر برگزیده یا شایسته تقدیر شده است.

علاوه بر این رویکرد تصحیحی مرکز احیای آثار اسلامی در مجامع علمی، دانشگاهی و حوزوی جا افتاده تر است و این نشان می دهد کارهای ما منقح تر و بهتر از جاهای دیگر ارائه می شود و انتخاب شیوه  ما برای تصحیح، انتخاب درستی است.

اگر سخن یا نکته ای باقی مانده است که مایلید به آن اشاره کنید بفرمایید

به نظر حقیر یکی از ابعادی که در تولید علم می توانیم به آن تکیه کنیم احیای آثار علمی بزرگان است که خود یک نوع تولید علم به شمار می رود. قسمت مهمی از آنچه ایشان انجام داده اند مانند یک مومیایی در قفسه های کتابخانه باقی مانده است و قابل استفاده نیست و کسی رغبت مراجعه به آن را ندارد. ما این اثر را تصحیح می کنیم و با فهرست بندی و تحقیق مناسب علمی ارائه می دهیم. اگر این آثار را احیا نکنیم بلااستفاده باقی می ماند.

شایسته است در حوزه های علمیه، تصحیح آثار بزرگان در پایان نامه های سطح سه و چهار مطرح و اجرایی شود. بسیاری از کتاب های بزرگان تصحیح نشده است که ممکن است در صورت عدم احیا نابود شود.

شایسته است در حوزه های علمیه، تصحیح آثار بزرگان در پایان نامه های سطح سه و چهار مطرح و اجرایی شود. بسیاری از کتاب های بزرگان تصحیح نشده است که ممکن است در صورت عدم احیا نابود شود. در مراکز دانشگاهی کمابیش این کار را انجام می دهند. اگر حوزه هم به این مساله توجه داشته باشد و این رویکرد را داشته باشد تا بخشی از طلاب به سوی تصحیح ترغیب شوند، علاوه بر این که خیلی از آثار مهم علمای شیعه احیا می شود و در اختیار مجامع  قرار می گیرد، کمبود نیروی متخصص احیای آثار نیز برطرف می شود.

مثلا کتاب ها و رساله های فراوان در خصوص تفسیر، کلام ، فلسفه، تاریخ  و .... نوشته شده است که هر کدام به نوبه خود آثار فاخر و ارزشمندی هستند. مثلا در تفسیر موضوعی، رساله های در باره آیه تطهیر، آیه تبلیغ یا آیه ولایت، آیه غار و ...  وجود دارد هرچند برخی از مراکز اقداماتی در این باره انجام داده اند ولی کافی نیست.  بسیاری از این رساله ها شناخته شده نیستند. جا دارد هرکدام از این رساله ها به عنوان موضوع پایان نامه قرار گیرد تا مجموعه رساله های موضوع مورد نظر از کتابخانه های مختلف جمع آوری و بررسی و ارائه شود. موضوعات دیگر نیز بشرح ایضا.

در پایان جا دارد از تمام همکاران و محققان گرامی این مرکز و بالاخص ریاست دفتر تبلیغات و رئیس محترم پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به جهت حمایت های بی دریغشان از این مرکز در راستای احیای آثار بزرگان شیعه، و هم چنین از شما برادر ارجمند و دست اندرکاران خبرگزاری حوزه که توجه به مسئله تصحیح و اطلاع رسانی در این زمینه را در دستور کار خود قرار داده اند صمیمانه تشکر و قدر دانی کنم.

گفت و گو: هادی ذاکری