به گزارش خبرگزاری «حوزه»، نخستین نشست از «سلسله نشست های هم اندیشی فضلای حوزه ودانشگاه در مورد چگونگی بهره مندی از میراث فکری نهضت حسینی برای حل چالش های امروزی جامعه بشری» در محل دفتر کمیسیون حقوق بشر اسلامی در قم با حضور جمعی از اساتید ونخبگان حوزه و دانشگاه وعموم دانش پژوهان علاقمند به موضوع برگزار شد.
در این نشست حجت الاسلام حمیدرضاشریعتمداری استاد شیعه شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان ومذاهب و حجت الاسلام علی زینتی استاد روانشناسی وعضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) هر یک در خصوص موضوع نشست اول که پیرامون « ادب ، متانت و پرهیز از توهین و دشنام در مواجهه با دیگر انسان ها حتی دشمنان؛ در پرتو نهضت حسینی» بود دیدگاه های خود را بیان کردند سپس سایر اساتید حاضر در جلسه از جمله حجت الاسلام دانش پژوه عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه ودانشگاه، حجت الاسلام کرمی نژاد عضو هیئت علمی دانشگاه آیت العظمی بروجردی،حجت الاسلام براتی عضو هیئت علمی جامعه المصطفی، کاویانی استاد حقوق عمومی هر یک نظرات ودیدگاههای خود را بیان داشتند ودر نهایت جمع بندی لازم از نکات قابل بهره برداری برای جامعه کنونی در سطوح ملی و بین المللی حاصل شد.
رعایت ادب و متانت رفتاری، جایگاه رفیعی در اندیشه اسلامی دارد
حجت الاسلام شریعتمداری برای تبیین میراث فکری نهضت حسینی در خصوص رعایت ادب ومتانت وپرهیز از توهین و دشنام به دیگران حتی دشمنان، ابتدا از روایاتی شروع کرد که تاکید دارند خداوند پیامبرش را تادیب و متخلق به آداب الهی کرده است پس از آن که پیامبر صاحب کاملترین مکارم اخلاقی گردید امر هدایت دینی به ایشان واگذار شد و بعد آن اجازه یافت تا مردم از او تبعیت کنند. این روایت به خوبی نشان می دهد که در اندیشه اسلامی ادب مقدم است بر برخورداری از اخلاق نیکو و سپس امانتداری الهی و نهایتا حق اثرگذاری بر مردم. این مبنای اساسی نشان می دهد که در گفتمان اسلامی اگر ادعای دینداری بکنیم ابتدا باید ادب واخلاق شایسته داشته باشیم.
حجت الاسلام شریعتمداری در ادامه با نقل روایات متعدد از امام علی(ع) و امام صادق(ع) جایگاه ادب در اندیشه اسلامی را شرح بیشتری داد و تاکید کرد ادب مجموعه ای از آداب عرفی و شرعی است. مرزبندی بین ادب واخلاق راحت نیست.اما فی الجمله می توان گفت آداب بسته به زمان ومکان ممکن است تغییر یابد ولی اخلاق به ویژه اصول اخلاقی ثابت است .در بسیاری از روایات ادب و اخلاق با هم ممزوج شده اند ومرتبه بالاتر آن عرفان و مراحل مختلف آن است. پرهیز از توهین و دشنام هم ذیل ادب می گنجد و هم ذیل اخلاق. در منبع روایی اصول کافی دو باب مفصل داریم که در این زمینه در کتاب کفر و ایمان نکات مهمی را بیان کرده اند.
وی سپس با اشاره به نص صریح قرآن در مورد نفی سبّ کردن ودشنام دادن به دیگران حتی کافران اعلام کرد: قرآن کریم حکمت این نفی را نیز مشخص کرده است چرا که موجب توهین متقابل میشود و بدین طریق مقدسات دینی مورد هجمه بی خودی واقع میشود.
این استاد دانشگاه ادیان ومذاهب در ادامه به مرور ادب ورزی در نهضت حسینی پرداخت و تاکید کرد که سیره رفتاری امام حسین حتی قبل از واقعه کربلا از کودکی قابل توجه و برای امروز جامعه بشری درس آموز است. در خود جریان کربلا نیز نه تنها رفتار امام حسین بلکه رفتار یکایک نقش آفرینان این صحنه از حیث رعایت ادب ومتانت بسیار چشمگیر می باشد. دکتر شریعتمداری در پایان بحث خود به مصادیقی اشاره کرد که بعضا برخی از مداحان سال گذشته با برداشت نادرست به عنوان توجیه کاربرد ناسزاگویی وتوهین در نهضت حسینی مورد بهره برداری قرار داده اند. ایشان سه مورد(از قبیل الدعی و بن الدعی/ ثکلتک اُمک یا حر/ حائک بن حائک) را مطرح و در هر یک توضیحاتی ارائه کرد و تاکید نمودکه برداشت های موهم ناسزاگویی نادرست است ونباید این گونه برداشت های نادرست را به نهضت حسینی نسبت داد و رفتارهای زشت وسخن گفتن های توهین آمیز وغیر انسانی خود را توجیه کرد. اندیشه اسلامی به شدت با ناسزاگویی مخالف است و رعایت ادب را یکی از ارکان ایمان می داند.
رعایت ادب در نهضت حسینی هم از جهت ایجابی وهم سلبی برای امروز و فردای بشریت درس آموز است
حجت الاسلام زینتی دومین استاد ارائه کننده دیدگاه در این جلسه در ابتدای بحث خود گفت موضوع ادب در نهضت حسینی را از دو زاویه می توان بررسی کرد: اول؛ ایجابی یعنی مولفه های ادب را در همه نقش آفرینان واقعه کربلا بببینیم حتی غلام امام حسین که هر یک نکات بسیار درس آموزی برای ما دارند و دوم؛ سلبی بدین معنا که برخی موارد که ممکن است کسی برای توجیه توهین و ناسزاگویی مطرح کند را یک به یک بررسی وثابت کنیم که این موارد نادرست است. در وجه ایجابی سطح ملکات و امور نفسانی نقش آفرینان کربلا وکُنش ها و واکنش های رفتاری هر یک قابل توجه است اعم از خود امام حسین و اهل بیت پیامبر(ص) تا دیگر یاران وشرکت کنندگان در نهضت .
وی در ادامه بحث خود مصادیقی که گاه برخی افراد مستمسک توجیه رفتارهای بی ادبانه قرار داده اند را مطرح وتاکید نمود که این مصادیق را از چهار منظر اخلاقی وتربیتی، حقوقی، فقهی و کلامی می توان به بحث گذاشت و ابعاد مختلف پاسخ های حلّی ونقضی را ارائه نمود. ایشان در ادامه یادآوری کرد که وقتی سخن از نهضت حسینی مطرح میشود فقط از زمان خروج امام حسین از مدینه به مکه و بعد در مسیر به عراق و تا ظهر عاشورا نیست بلکه بعد آن وعملکرد حضرت زینب(س) وامام سجاد(ع) و دیگر حاضران در کربلا را نیز در بر می گیرد.
این محقق قبل از اینکه از منظر اخلاقی به تفصیل، مصادیق شبهات نسبت دهی ناسزاگویی به نهضت حسینی را مورد واکاوی قرار دهد تاکید کرد که متاسفانه این برداشت ها ناشی از دو عامل است : اول نوعی تحت تاثیر قرار گرفتن از مطالب تحریف شده مسیحیت چنانچه شاهد هستیم که گاه مطالبی رادر قرائت تحریفی از مسیحیت در مورد حتی خدا و نوع برخورد وی با آدم مطرح می کنند از قبیل گلاویز شدن خدا با آدم زمانی که او می خواست به درخت معرفت نزدیک شود که واقعا خنده دار و البته تاسف انگیز است که این مطالب وهن آمیز مطرح شود. ولی به هر حال ظاهرا برخی در تحلیل های خود در مورد عاشورا تحت تاثیر این نوع نگرشها واقع شده اند. عامل دوم؛ تفکرات استعماری است که می گوید کاری به مبارزه و ایستادگی در مقابل ظالمان نداشته باشیم و همین که ناسزا بگوئیم کافی است و اشکالی ندارد حال آنکه در اندیشه امام حسین قاطعیت و ایستادگی در برابر ظلم در عین رعایت ادب ومتانت امری بدیهی است.
این استاد حوزه ودانشگاه در ادامه با تاکید بر اینکه کلا 4 مصداق است که بعضا از سوی برخی افراد با اشاره به نهضت حسینی برای توجیه ناسزاگویی مطرح شده است، هر مورد را بررسی و واکاوی تحلیلی و ارزیابی حلّی ونقضی کرد. موقعیت جنگ جای تعارف نیست بلکه باید قوی ودرشت و قاطع سخن گفت وفرق است بین درشت گویی و قاطع گویی با توهین ودشنام دهی، ذلت ناپذیری وتن ندادن به زور و پرهیز از رفتار زبونانه، تفاوت لعن ون فرین با ناسزاگویی ودشنام دهی ومستندات قرآنی این موضوع، مبانی ادبیات عرب در هر مورد و اینکه بنا به معنای بکار رفته در ادبیات عرب زمان استعمال کلمات مزبور اصلا برداشت توهین در میان نبوده است و نهایتا مقوله تشهیر در نظام مجازات های اسلامی برای پیشگیری از تکرار جرم برخی مجرمان صدمه زننده به حقوق جامعه از جمله محورهای تحلیلی بود که دکتر زینتی از منظر اخلاقی و به عنوان پاسخ نقضی به شبهات یاد شده مطرح نمود.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی در پایان بحث خود نکاتی از منظر ایجابی در مورد رعایت ادب از سوی امام حسین وسایر اهل بیت پیامبر (ص) ویاران ایشان مطرح کرد و با یادآوری روایات مربوط به سلسله ادب از خداوند به پیامبر و از پیامبر به ائمه و عموم مردم و از ائمه به پیروان وعموم مردم تاکید نمود که ادب در اندیشه اسلامی امری بنیادی ومحوری است و به هیچ عنوان نمی توان بی ادبی وناسزاگویی وتوهین به دیگران حتی دشمنان را منتسب به اسلام نمود .
در ادامه جلسه گفت و گوهایی بین کارشناسان حاضر در این نشست انجام شد . برخی از نکات مطرح شده عبارتند از: ضرورت تبیین نگاه اسلامی به ادب ومتانت رفتاری برای جامعه داخلی و بین المللی و اینکه این مباحث در حقوق بشر از دیدگاه اسلام جایگاه کلیدی دارد و اینطور نیست که اخلاقیات از حقوق جدا شوند و به نام حقوق انسان بتوان اخلاقیات را نادیده گرفت، تاکید بر اینکه برخی محافل غربی جوری وانمود می کنند که گویی ادب واحترام ودوری از افراطی گری ونفی بیان های تنفرآمیز و خشونت آمیز محصول فکری آنهاست حال آنکه این نکات در آموزه های اسلامی بارها تاکید شده است ودر نهضت حسینی نیز برجسته است، اشاره به دوگانگی رفتاری برخی مدعیان سکولار در سطح جهانی که وقتی توهین به ادیان ومقدسات مسلمانان انجام میشود آنرا آزادی بیان می دانند اما وقتی مسلمانان از جنایتکاران تبری میجویند وحاضر به تائید آنها نیستند یا از خداوند دوری از رحمت الهی ستمکاران را مورد دعا قرار می دهند امری مذموم تلقی میشود،ضرورت توجه به اصل و فرع در تحلیل نهضت حسینی، ضرورت تطبیق خود با نهضت حسینی نه اینکه ذهنیات خود را بر آن تحمیل کنیم، لزوم شروع بحث ادب ومتانت رفتاری از قرآن کریم و توجه به اینکه در چه مواردی خداوند با صراحت بیان های نهیب آمیز وتندی را علیه برخی افراد بد عمل مطرح کرده است، لزوم توجه به اثبات صدور مطلب از معصوم نه اینکه واقعه ای نقل ومبنا قرار گیرد که کلی جرح وتعدیل سندی باید انجام داد، توجه به تفاوت درشت گویی با توهین وناسزاگویی،لزوم توجه به ادب ورزی مبتنی بر نهضت حسینی در خانواده وتربیت فرزندان ونظام آموزشی کشور، لزوم توجه به اخلاق وادب در فعالیت های سیاسی و رسانه ای و حتی تریبون های عمومی چنانچه متاسفانه گاه بدترین نسبت ها وتوهین ها علیه همدیگر در سطح فضای عمومی جامعه مطرح میشود، توجه به پیامدهای حقوقی وقضایی عدم رعایت ادب و احترام بین افراد که موجب انواع جرایم وخشونتها و صدمات میشود.
شایان ذکر است، نشست بعدی از سلسله نشست های چهار گانه ویژه محرم وصفر دفتر کمیسیون در قم به موضوع «نحوه مواجهه با حکمرانی غیرشایسته و همکاری یا عدم همکاری با آن؛ در پرتو نهضت حسینی» اختصاص داردکه پنج شنبه چهارم مهرماه از ساعت 10 تا 12 در فتر کمیسیون در قم برگزار خواهد شد.
خبرنگار: محمد باقر محجوب
313/60
