حجت‌الاسلام خدامیان روانشناس حوزوی و عضو انجمن حدیث حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرگزاری حوزه، به شرح مباحث مرتبط با شیوع بیماری کرونا و همچنین ارایه راه های مقابله با این بیماری از حیث روانشناسی پرداخت.

در زیر مشروح گفته‌های وی آمده است:

 به دلیل شیوع ویروس کرونا و مسایلی که در دنیا رخ داده، مشکلات روحی بسیاری در کشور ما و در سطح جهان رخ داده است روانشناسی اسلامی چگونه به این موضوع می نگرد؟

یکی از مباحث مهم در این روزها کشورما و سراسر جهان با آن روبرو شده است یک بیماری وویروس خطرناک یا یک بلا است که همه را گرفتار کرده است. در اینجا بحث امتحانات الهی و بلایایی است که در عالم مشاهده می کنیم. این مساله یک قاعده عام است که هر کسی بخواهد به ترقی و رشد و تکمال برسد باید مورد امتحان قرار گیرد و خودش را در معرض امتحانات قرار دهد تا زمینه رشد او فراهم شود.

در تمام نظام های آموزشی از جمله دانشگاه‌ها، مراکز علمی و تربیتی و... فرایند اصلی بر مبنای اصل امتحان بنیان یافته است.ما نیز که پا در این عالم وجود گذاشته ایم برای ترقی باید در معرض امتحانات قرار گیریم و هیچ انسانی از این قائده مستثنی نیست.

 انسان ها در بلایا همیشه به دنبال حکمت هستند، چگونه می توان این حکمت ها را پیدا کرد؟

- این بحث را میخواهیم در سه محور بیان کنیم.

نخست، معناشناسی بلا، محور دوم، حکمت های بلاها و امتحانات الهی و محور سوم، راه های مواجهه با امتحانات الهی است.

محور اول: مفهوم شناسی بلا است. یک نکته ای که در ذهن ما جا افتاده این است که تا زمانی اسم بلا می آید به سان سنگی است که از آسمان به سمت ما می آید یا سیل و زلزله و... را به سان بلا می پنداریم ولی گاهی اوقات با ثروت و ریاست و مسئولیت و چهره و صدا و فرزند و همسر مبتلا به امتحانات می شویم.

بسیاری از امتحانات الهی به وسیله نعمت ها است. سوره اعراف آیه 168 بیان می دارد: « وَقَطَّعْنَاهُمْ فِی الْأَرْضِ أُمَمًا ۖ مِنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَمِنْهُمْ دُونَ ذَٰلِکَ ۖ وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ» یعنی خداوند انسان ها را با حسنات و سیئات امتحان می کند. یا آیه 35 سوره انبیا بیان می دارد: «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ» یعنی انسان ها را با شر و خیر امتحان می کنیم. پس بلا همیشه به معنی بدی نیست.

خداوند در آیه 15 و 16 فتح بیان می کند:« سَیَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انْطَلَقْتُمْ إِلَی مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْکُمْ یُرِیدُونَ أَنْ یُبَدِّلُوا کَلَامَ اللَّهِ قُلْ لَنْ تَتَّبِعُونَا کَذَلِکُمْ قَالَ اللَّهُ مِنْ قَبْلُ فَسَیَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا بَلْ کَانُوا لَا یَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِیلًا ﴿۱۵﴾، قُلْ لِلْمُخَلَّفِینَ مِنَ الْأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَی قَوْمٍ أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِنْ تُطِیعُوا یُؤْتِکُمُ اللَّهُ أَجْرًا حَسَنًا وَإِنْ تَتَوَلَّوْا کَمَا تَوَلَّیْتُمْ مِنْ قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذَابًا أَلِیمًا» چه بسیار زمانی که خداوند با نعمت های خود انسان را امتحان می‌کند.

نکته دیگر این است که بلا، همه گیر است یعنی هیچ کس از معرض امتحانات الهی مستثنی نیست. در آیه 2 و 3 عنکبوت می خوانیم: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ ﴿۲﴾  وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ». آیا مردم گمان می کنند پس از اینکه می گویند ما مومن هستیم، رها می شوند و امتحان نمی شوند؟ ما قبل از شما را امتحان کرده ایم و پس از شما را هم امتحان می کنیم. این بلا از ملائکه تا مردم عادی را شامل می شود. ملائکه در ماجرای خلقت حضرت آدم امتحان شدند که جز ابلیس همه آنها سربلند بیرون آمدند.

پیامبران الهی نیز امتحان می‌شوند، زمانی که خداوند آدم را خلق کرد او را مورد ابتلا قرارداد و به او فرمود که در بهشت سکونت بورز و از درختان بهشتی استفاده کن ولی نزدیک به آن درخت خاص نشوید.

خداوند در آیه 2 سوره انسان بیان می‌کند که «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا». ما نوع انسان را مورد ابتلا قرار می دهیم. هر که در این دار مقرب تر است  جام بلا بیشتر اش می دهند.

نکته دیگر این است که چرا خداوند ما را امتحان می کند؟ این مساله باید با یک مقدمه ای همراه باشد.

اینکه به دنبال حکمت بلا می گردیم ناظر به ذهن بندگان است زیرا به همه مسایل، «صفر و یکی »نگاه می کنیم و در خصوص همه مسایل به دنبال علت واحد هستیم ولی کارهای خداوند صفر و یکی نیست. چه بسا خداوند یک کار انجام می دهد و ده ها و صدها و هزاران علت و هدف برای آن کار دنبال می شود.

این گونه نیست که برای کارهای خداوند یک هدف را در نظر بگیریم. کارهای خداوند به گونه ای است که با یک کار هزاران هدف را دنبال می کند.

حکمت‌های الهی که می توانیم با آیات و احادیث به دست آوریم در چند مورد تقسیم می شوند؟

- نخست: زمینه سازی رشد و تکامل انسان:

خداوند به وسیله بلا زمینه رشد و تکامل انسان را فراهم می کند. زمانی که انسان با چیزی درگیر نشود به تکامل نمی‌رسد. زمانی که انسان با یک حادثه‌ای دست و پنجه نرم نکند به دنبال تلاش و تکاپو نمی‌افتد. یک زمان این حادثه به ظاهر خوب است از جمله مال و ثروت و... . زمان دیگری نیز ممکن است حادثه بدی چون زلزله و... باشد. در این شرایط است که انسان به تکاپو می افتد و زمینه رشد او فراهم می شود.

در این شرایط است که انسان به دنبال «احسن عملا» می ورد. آیه 1 و 2 سوره ملک بیان می دارد که «تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ﴿۱﴾، الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ»، انسان تا زمانی در معرض امتحان قرار نگرفته است به دنبال بهترین ها نمی رود. وقتی انسان در معرض امتحان قرار گیرد به دنبال بهترین‌ها می‌رود.

در همین ماجرای فعلی که جامعه درگیر این ویروس شده است تلاش های بهداشتی و... همه مردم را می‌بینیم.

حکمت دوم:

سنجش تقوا

خداوند با بلاهایی که به انسان می‌رساند تقوای ما را می سنجد. در همین ماجرا دو گروه یا سه گروه پدیده می‌آیند. گروه اول بیخیال هستند. گروه دوم تقوای الهی را زیرپا می‌گذارند و به دنبال احتکار مواد بهداشتی و خوراکی هستند. گروه سوم نیز کسانی هستند که در این شرایط فعلی به هم نوعان خود کمک می کند. این عنصر را سنجش تقوا گویند. خداوند در این شرایط تقوای انسان را می سنجد تا طبیب ناپاک از پاک جدا شود.

حکمت سوم:

سنجش صبر و شکر انسان

انسان تا زمانی که در معرض بلا و امتحان قرار نگیرد صبر و شکر خود را نمی آزماید. آیات 155 تا 157 بقره از آیات غرر قرآن است که می فرمایند: «الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ ﴿۱۵۶﴾، أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» خداوند می فرماید که ما انسان ها را با خوف و ترس و گرسنگی و فقر و از دست رفتن مال و جان ها و میوه‌های خود می آزمایم که در اینجا فقط صابرین هستند که پیروز می‌شوند. صابرین هم کسانی هستند که اناللله می گویند.

خداوند هم به هر کسی به اندازه طاقت انسان درد و بلا می دهد و به هیچ کسی بیش از حد توان او دردی نمی دهد. پس در هر بلا قطعا تحمل پشت سر گذاشتن آن بلا را نیز داریم.

چهارمین حکمت:

واکنش اعمال

گاهی اوقات امتحانات واکنش اعمال خود ما است. ، مصیبت های ما واکنش طبیعی اعمال خود ما است.

پنجمین حکمت:

جدا کردن پاکان از ناپاکان

در دو جای قرآن به این نکته اشاره شده است. خداوند مومنین را رها نمی کند تا خبیث را از طیب و پاک را از ناپاکان جدا کند.

در همین ماجرا عده ای را می بینیم که در هر ماجرا به دنبال سود و منفعت طلبی هستند و عده ای هم هستند که به دنبال کمک به هم نوع هستند.

خداوند ویروسی می‌فرستد تا ما به ویروس های درونی خود از جمله ریاست طلبی، منفعت طلبی و غرور و تکبر پی ببریم.

راه های مواجهه با امتحانات الهی چیست؟ از نظر دین آیا اسباب مادی یا معنوی کفایت می کند؟

در اینجا راه‌های مقابله با مواجهه امتحانات الهی به خصوص امراض را بیان می‌کنیم

وقتی امراضی در جامعه شیوع پیدا می‌کند باید به دنبال راهنمایی های الهی باشیم. در اینجا دو نوع عکس العمل باید داشته باشیم. یعنی دو نوع مواجهه در مقابل بیماری ها داشته باشیم.

نخست، مواجهه با اسباب مادی و دوم معنوی که این دو باید در کنار هم باشند که اگر هر کدام از آنها به تنهایی باشد به نتیجه نمی‌رسد.

در مورد اول باید طهارت و بهداشت فردی را سرلوحه خود قرار دهیم. خداوند در آیه 222 سوره بقره «وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًی فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِی الْمَحِیضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّی یَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ» بیان شده است که خداوند انسان پاکیزه را محبوب خود معرفی می کند. نظافت شیوه پیغمبران است. در آیات متعددی به این مساله پرداخته شده است. یکی از ابزارهای پاکیزگی، آب است و پزشکان و متخصصان در این زمینه دستور پاکیزگی به می دهند و این دستوری است که خداوند به ما داده است.

از این عنصر مهمتر این است که امام صادق(ع) می فرمایند که پاکیزیکی از جنود عقل است. شیطان و بی عقلی انسان را به سمت دوری از پاکیزگی فردی فرا می خوانند. این دستوراتی است که ائمه ما 1400 سال پیش به ما داده اند.

امام علی(ع) فرمودند که دست و صورت فرزندان خود را شستشو دهید تا شیاطین به آنها آسیب نرسانند که در اینجا یکی از شیاطین، همین ویروس ها و میکروب ها هستند.

 اسباب معنوی که در این بحث بیان کردید چیست آیا می توان این اسباب را با عوامل مختلف یافت؟

- دانشمندان غربی که ممکن است اعتقادی به خداوند و ماوراءالطبیعه هم ندارند بیان می کنند که 96 درصد جهان نامرئی است و ما تا کنون به 4 درصد وجود علم پیدا کرده ایم و قطعا اموری وجود دارد که ما نمی توانیم در عالم به آن پی ببریم و ما باید با اسباب معنوی به این مسیر که قرآن و اهل بیت(ع) به ما فرموده اند تمسک بورزیم و چه بسا همین عناصر نامرئی در کلام بزرگان بیان شده است.

اولین اسباب معنوی قرآن است. خداوند سه مرتبه در قرآن کریم به شفا بودن خود تصریح کرده است: نخست، سوره یونس، آیه 57 است که خداوند بیان می کند: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِی الصُّدُورِ وَهُدًی وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ». دوم آیه 82 اسرا است که بیان می کند،«وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا»، سوم آیه 44 سوره فصلت است که بیان می دارد: « وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِیًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آیَاتُهُ أَأَعْجَمِیٌّ وَعَرَبِیٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدًی وَشِفَاءٌ وَالَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ فِی آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَیْهِمْ عَمًی أُولَئِکَ یُنَادَوْنَ مِنْ مَکَانٍ بَعِیدٍ».

خداوند در این سه جا بیان می‌کند که قرآن مایه شفا است که هم شامل بیماری‌های روحی و هم جسمی است. امروز جامعه ما با استرس ها و هول و هراس از بیماری و یروس و مرگ درگیر شده است. درمان این ترس ها قرآن است.

زمانی فردی نزد پیامبر آمد و از درد سینه شکایت کرد که در اینجا مراد ممکن است بیماری قلبی یا روحی بود که پیامبر ایشان را به تمسک به قرآن فراخواندند.

امام صادق(ع) می فرمایند که کسی که می خواهد همیشه عافیت داشته باشد سوره های حدید و مجادله را در نماز خود بخواند یا کسی که می خواهد دچار حادثه بد و زلزله نشود سوره زلزال را در نمازش بخواند.

سبب دوم نیز نماز است. در احادیث معصومین در خصوص نماز و تاثیرگذاری آن در روح و جسم انسان سخن به میان آمده است. روایات متعددی از پیامبر و اهل بیت(ع) داریم که می فرمایند نماز موجب صحت و راحتی بدن است. امام صادق(ع) می فرمایند که نماز شب ناخوشی ها و دردها را از انسان دور می دارد. اکثر مراجع ما عمر طولانی دارند زیرا آنها به دستورات اسلام به شکل کامل عمل می کنند. دستورات اسلام برای صحت و عافیت ما است.

سبب سوم نیز ذکر و یاد الهی است . بیماری روحی فعلی ما بیماری ترس و هراس است. ذکر خداوند موجب قوت روح می شود. اولین ذکر نیز «بسم الله الرحمن الرحیم » که در روایات بسیاری بر این ذکر تاکید شده است. ذکر بسم الله تاج انسان است که با آن می توانیم قوت قلب یابیم. این ذکر موجب پیشگیری و درمان بیماری ها می شوند.

ذکر دوم ذکر «بسم الله الرحمن الرحیم لاحول والاقوه الابالله العلی العظیم » است که اهل بیت (ع)ما مکررا فرموده اند که این ذکر را پس از پس از نماز صبح و مغرب این ذکر را 7 مرتبه بگویید که این ذکر 70 نوع بلا را از شما دور می‌کند.

ذکر دیگر، اذان و اقامه است که موجب پیشگیری از مشکلات روانی است. ذکر استغفار نیز همین کاربرد مهم را دارد.

در کنار ذکر الهی و در طول ذکر الهی ذکر اهل بیت(ع) تاثیر بسزایی دارد. خود اهل بیت(ع) فرمودند که یاد ما از شک و تردیدها جلوگیری می کند. امام صادق(ع) فرمودند که ذکر نام و یاد ما انسان رااز مشکلات درونی حفظ می‌کند.

دیگر سبب معنوی، دعا است. چه بسا یک دعا بلاهای بسیاری از انسان دور می کند. خداوند در آیه 60 غافر می فرماید: «ادعونی». خداوند به پیامبر می‌فرماید که به مومنین بگو که اگر دعای شما نباشد هیچ توجهی به شما نمی‌کند.

انسان موجودی ضعیف است. ویروسی که با چشم دیده نمی شود همه عالم را به هم ریخته است. انسان موجودی ضعیف و ناتوان است که در مواجهه با انواع بلاها است. همان خدایی که خالق انسان است ما رابه دعا کردن سوق می‌دهد.

امام علی(ع) می فرمایند هیچ چیز مثل دعا نمی‌تواد بلا را رفع کند. در روایتی آمده است که امام صادق(ع) انگشتان خود را به هم آمیختند و فرمودند که تنها چیزی که می تواند قضا و قدر الهی را به قول امروزی ها کنسل کند، مساله دعا است که این مساله تا حد مرگ نیز تاییده شده است.

سبب دیگر، صدقه است. صدقه واقعا تاثیرگذار است. صدقه عامل رد بلا است. یعنی صدقه هم بلا را دفع و هم رد می کند.

در قرآن کریم که کتاب راهنمای ما است هرجا سخن از بلا به میان آمده از صدقه هم سخن به میان آمده است. پیامبر می فرمایند که صدقه مرگ بد را اعم از مرگ های ناگهانی و سکته و سرطان هاو... دور می کند. صدقه ای که انسان در دست فقرا می‌گذارد انسان را از هفتاد نوع بلا دور می سازد.

راوی می‌گوید که خدمت امام صادق(ع) رسیدم که ایشان فرمودند که بیماران خود را با دادن صدقه درمان کنیم. ایشان فرمودند که چه می‌شود که هزینه غذای خود را به عنوان صدقه بدهید که اگر چنین شد خداوند فرشته مرگ را باز می‌گرداند.

در خصوص راه های مواجهه با امتحانات به خصوص امراض و بلایا دو اسباب مادی و معنوی مطرح شده است.

امیدوارم که بتوانیم این مشکل بزرگ را با اسباب مادی و معنوی دور بسازیم و کشورمان را ایمن بداریم.

انتهای پیام