به گزارش خبرگزاری «حوزه» از اصفهان، در پی برگزار نشدن مراسم معنوی اعتکاف در کشور و با توجه به اشتیاق عده‌ای از مردم، به‌ویژه جوانانی که به‌دنبال معنویّت و تکامل هستند، نوشتاری پیرامون شناخت «بدل اعتکاف»، در خصوص تبیین اعمال جایگزین آن عبادت ارزشمند، از مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله مظاهری منتشر شد.
متن نوشتار به این شرح است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم
از منظر آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت«سلام‌الله‌علیهم»، بسیاری از عبادات و از جمله اعتکاف، بدل و جایگزین دارد. خداوند متعال برای کسانی که از ثواب اعتکاف محرومند، «بدل اعتکاف» را مقرّر فرموده و ثوابی چندین برابر ثواب اعتکاف نیز برای آن وضع فرموده است. اکنون که به دلیل شرایط بحرانی ناشی از بیماری اخیر امکان برگزاری مراسم اعتکاف فراهم نشده است، به تبیین چند عمل ارزشمند در این راستا پرداخته می‌شود.
۱) بهترین جایگزین برای اعتکاف، که ثواب آن از اعتکاف بیشتر است، خدمت به خلق خدا و شاد ساختن دل مردم است.
راوی می‌گوید: من مشکلی داشتم که به دست امام دوّم یا امام سوّم«سلام‌الله‌علیه» حل می‌شد. امام حسین«سلام‌الله‌علیه» معتکف بودند، از این جهت به نزد امام حسن مجتبی«سلام‌الله‌علیه» رفتم و از ایشان درخواست کمک کردم. آن حضرت به دنبال من به راه افتادند تا مشکلم را حل کنند. در راه از کنار مسجدی که امام حسین«سلام‌الله‌علیه» در آن معتکف بودند عبور کردیم؛ امام مجتبی«سلام‌الله‌علیه» فرمودند: چرا مشکل خود را به برادرم نگفتی؟ گفتم: یابن‌رسول‌الله! ایشان معتکف بودند و من نخواستم مزاحم اعتکاف آن حضرت شوم. در این هنگام امام حسن مجتبی«سلام‌الله‌علیه» فرمودند: اگر او تو را یاری می‌کرد، از اعتکاف یک ماهش بهتر بود: «إِنَّهُ لَوْ أَعَانَکَ کَانَ خَیْراً لَهُ مِنِ اعْتِکَافِهِ شَهْراً»۱
بنابر فرمایش امام دوّم «سلام‌الله‌علیه»، ثواب برآوردن حاجت یک مؤمن و شاد کردن دل دیگران، از ثواب یک ماه اعتکاف بالاتر است.
اکنون که روزهای سخت و نگران‌کننده‌ای را سپری می‌کنیم، همه و خصوصاً جوانان مشتاق اعتکاف، می‌توانند با خدمت به خلق خدا به چندین برابر ثواب اعتکاف، دست پیدا کنند به ویژه خدمت‌رسانی به آن دسته از مردم که به نحوی در این روزهای بلاخیز گرفتار شده‌اند یا خدمت به بیماران و خانوادۀ آنها و نیز گره‌گشایی از سالمندان و افراد ناتوان، بسیار ارزشمند است.
۲) مهم‌تر از فضیلت خدمت به خلق خدا، اهتمام به «قانون تعاون» و عمل به «قانون مواسات» است که جایگزین مناسبی برای اعتکاف و سایر اعمال عبادی مستحب شمرده می‌شود. باید توجه شود که اتزام و عمل به انفاق و مواسات با مردم، در وقت احتیاج آنها، مستحب نیست، بلکه واجب است. قرآن کریم از همان ابتدای سورۀ بقره که می‌فرماید: «وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ»[۲] تا آخر، بر ضرورت گره‌گشایی از مردم تأکید می‌ورزد.
همچنین بر اساس روایات متعدّدی، رسیدگی به دیگران و دستگیری از هم‌نوعان، از یک ماه ماندن در مسجد و شبانه روز عبادت کردن و روزه گرفتن و نماز خواندن، افضل است.[۳] مثلاً از امام صادق«سلام‌الله‌علیه» روایت شده است که هرکس برای برآوردن حاجت برادر مسلمانش سعی و کوشش کند، خداوند تعالی پاداش یک حج و یک عمره و دو ماه اعتکاف در مسجد الحرام را با روزۀ آنها، برایش می‌نویسد.۴
امروزه دسته‌ای از مردم دچار بحران رنج بیماری خطرناکی شده‌اند و نمی‌توانند معیشت خانوادۀ خود را تأمین کنند. کسب و کار گروه‌هایی از مردم خصوصاً اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر نظیر کارگران روزمزد نیز از رونق افتاده و دچار معضلات مالی و اقتصادی شدیدی شده‌اند. در این شرایط حسّاس و در این روزهای تلخ و سخت، همدلی، تعاون و مواسات واجب شرعی و اخلاقی است. همه باید به فکر یکدیگر باشند و به هر اندازه‌ای که می‌توانند گره از مشکلات همدیگر باز کنند. طبق تعالیم دینی، همۀ ملّت مانند یک بدن واحد و هر فرد، عضوی از این پیکره است؛ بر این اساس باید رنج هر فرد، رنج همه و راحتی هر عضو، راحتی همۀ اعضاء محسوب شود. امام صادق«سلام‌الله‌علیه» در این رابطه می‌فرمایند: «الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ کَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ إِنِ اشْتَکَی شَیْئاً مِنْهُ- وَجَدَ أَلَمَ ذَلِکَ فِی سَائِرِ جَسَدِه»۵
در شرایط سخت کنونی و با توجه به مشکلاتی که برای مردم پدید آمده است، هیچ عبادتی به اندازۀ گره‌گشایی از بندگان خدا و زدودن غم و نگرانی از چهرۀ آنها و کاستن رنج مردم ارزش ندارد. امام رضا«سلام‌الله‌علیه» می‌فرمایند: «مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُؤْمِنٍ فَرَّجَ اللَّهُ عَنْ قَلْبِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»۶ ؛ هر کس سبب گشایش در کار یک مؤمن شود، خداوند روز قیامت دلش را گشایش می‌دهد.
۳) کسانی که به هر دلیلی توفیق خدمت‌رسانی به مردم را ندارند و نمی‌توانند از خلق خداوند دستگیری کنند، دست کم باید به شیوه‌ای زندگی و رفتار کنند که به مردم آزار نرسانند و سبب اذیّت دیگران نشوند و به همدیگر رحم کنند. یکی از اسباب آزار مردم در شرایط فعلی احتکار یا گرانفروشی اقلام مورد نیاز و سوء استفاده در این زمینه است، خصوصاً اقلامی که مورد نیاز جدّی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است و نظام سلامت و بهداشت مردم وابسته به آنهاست. این طرز رفتار، علاوه بر آنکه گناه بزرگی دارد، بسیار زشت و زننده است و انسان را نه تنها از مسلمانی، بلکه از انسانیّت خارج می‌سازد. امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» کسی که گره در کار مؤمنین بیندازد و علیه آنان اقدام کند را خارج از اسلام و مسلمانی می‌دانند: «مَنْ أَعَانَ عَلَی مُؤْمِنٍ فَقَدْ بَرِئَ مِنَ الْإِسْلَامِ»۷
در روایت دیگری از امام صادق«سلام‌الله‌علیه» نقل شده است: کسی که در کار مردم کارشکنی کند، در قیامت در حالی خداوند را ملاقات می‌کند که در پیشانی او نوشته شده است: «آیِسٌ مِنْ رَحْمَتِی»۸ ؛ یعنی امیدی به رحمت و مغفرت پروردگار متعال نخواهد داشت.
یکی دیگر از اسباب آزار و اذیّت مردم، تخلّف از دستورات افراد متخصّص و مسئولان مربوطه، در زمینۀ مقابله با شیوع بیماری است. باید توجه شود که عمل به نکات بهداشتی و دستورات پزشکی و اهمیّت به قوانین کشور در این زمینه، واجب و تخلّف از آن حرام است. همه باید با اهتمام به رعایت نکات بهداشتی و اجتناب از رفت‌وآمدها و مسافرت‌های غیر ضروری، آرامش هم‌نوعان را حفظ کنند و باعث شیوع بیماری و گسترش دلهره و نگرانی در مردم نشوند.
۴) یک بدل دیگر برای اعتکاف، که در روایات اهل بیت«سلام‌الله‌علیهم» به آن سفارش شده، هم‌نشینی انسان با خانواده است. از رسول خدا«صلِی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» روایت شده است که مصاحبت و هم‌نشینی مرد با خانوادۀ خود، نزد خداوند تعالی محبوب‌تر از اعتکاف در مسجدالنّبی است: «جُلُوسُ الْمَرْءِ عِنْدَ عِیَالِهِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنِ اعْتِکَافٍ فِی مَسْجِدِی هَذَا»۹
در این شرایط که اتفاقاً مسئولان مربوطه، مردم را به خانه نشینی توصیه می‌کنند، عمل به این دستور، با نیّت بدل اعتکاف، ثواب مضاعف دارد و خداوند متعال آن را دوست دارد. خانواده‌ها می‌توانند از این فرصت، برای همدلی و ازدیاد محبّت و خدمت به اعضای خانه استفاده کنند.
۵) بدل دیگر اعتکاف، به‌جا آوردن عبادات و اعمال استحبابی در خانه است. یک معنای اعتکاف، عزلت و گوشه‌نشینی و اهمیّت به عبادت است. اعتکاف در خانه، اگرچه احکام شرعی اعتکاف را ندارد، امّا ثواب عبادت خداوند را خواهد داشت.
برخی از اعمال این اعتکاف، عبارتند از:
-تلاش برای برقراری «ارتباط عاطفی با خداوند» و نزدیک شده به او، که با توبه و با اجتناب جدّی از گناه میسّر می‌گردد.
«توسّل» به قرآن کریم و اهل‌بیت«سلام‌الله‌علیهم» از اعمال مهمّ این اعتکاف است. «قرائت قرآن» به خصوص سورۀ مبارکۀ حمد و آیت‌الکرسی و سورۀ یس، برای رفع گرفتاری و نجات از بیماری توصیه شده است. همچنین مداومت بر زیارت عاشورا و سایز زیارات مخصوصۀ امام حسین«سلام‌الله‌علیه» که خصوصاً در ماه‌های رجب، شعبان و رمضان وارد شده در این زمینه مؤثر است. در روایات، زیارت امام حسین«سلام‌الله‌علیه» برابر با حج و عمره و دو ماه اعتکاف در مسجدالحرام شمرده شده است: «قُلْتُ أَیُّ شَیْءٍ لَنَا فِی زِیَارَتِهِ؟ قَالَ کَعِدْلِ حَجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ وَ اعْتِکَافِ شَهْرَیْنِ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَام» ۱۰. وقتی زیارت آن حضرت از نزدیک میسّر نیست، زیارت از راه دور و سلام به ایشان و خواندن زیارت عاشورا، جایگزین آن می‌شود.
از آنجا که مفهوم «انتظار» نیز در معنای «اعتکاف» نهفته است، توسّل به حضرت ولیّ عصر«ارواحنافداه» در اعتکاف جایگاه ارزنده‌ای دارد. در این راستا توصیه می‌شود همگان زیارت جامعۀ کبیره را با خطاب به امام عصر«ارواحنافداه» بخوانند و برای رفع گرفتاری‌ها خصوصاً مرتفع شدن بلای کنونی به ایشان متوسّل شوند.
- اهتمام به «دعا» خصوصاً ادعیۀ مأثوره نظیر دعای مشلول، دعای یستشیر و دعای مجیر و ادعیّۀ صحیفۀ سجادیّه که مایۀ آرامش قلوب و رفع بلاها و شفای بیماران است، عمل دیگری است که باید از آن غفلت نشود.
از همۀ مردم عزیز تقاضا دارم علاوه بر عمل به توصیه‌های مذکور، به یکدیگر دعا کنند و برای خود و دیگران از خداوند تعالی طلب خیر، عافیت، حسن عاقبت و سلامتی داشته باشند تا پروردگار متعال به برکت این دعاها، روزهای روشن و امیدوارکننده‌ای برای ملّت شریف ایران و همۀ بندگان خود در سراسر دنیا رقم بزند؛ و همۀ بیماران رنج‌دیده را شفا و تندرستی کامل عنایت فرماید و به همۀ کسانی که در این شرایط بحرانی، تلاش کرده‌اند خصوصاً به پزشکان و پرستاران و همۀ اعضای نظام سلامت و بهداشت که در خطّ مقدّم ایثارگری قرار گرفته‌اند و خود را برای رهایی بیماران وقف کرده‌اند، سلامت و پاداش شایسته عنایت فرماید، زیرا تشکّر و قدردانی ما در مقابل کار بزرگ آنان ناچیز است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
[۱]. الکافی، ج ۲، ص ۱۹۸.
[۲]. بقره، ۳: «و از آنچه به ایشان روزی دادهایم انفاق می‌کنند».
[۳]. ر. ک: الکافی، ج ۲، صص ۱۹۹-۱۹۲.
[۴]. الکافی، ج ۲، ص ۱۹۸.
[۵]. الکافی، ج ۲، ص ۱۶۶.
[۶]. الکافی، ج ۲، ص۲۰۰.
[۷]. غرر الحکم و درر الکلم، ص۶۶۹.
[۸]. الکافی، ج ۲، ص۳۶۸.
[۹]. مجموعة ورام(تنبیه الخواطر)، ج ۲، ص ۱۲۲.
[۱۰]. بحارالأنوار، ج ۹۸، ص ۷۱.
۳۱۳/۶۰
