به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران، حجت الاسلام والمسلمین حیدر همتی، در چهارمین هم اندیشی علمی «فقه نظام ساز» که با «موضوع کرونا و چالش ها» به همت موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) تهران در فضای مجازی اسکایپ برگزار شد به ارائه و تحلیل موضوع «کرونا و الهیات آخرالزمان» پرداخت و اظهار داشت: دوستان مستحضرند که به این بحث از ابعاد مختلف پرداخته شده است. یک عده از بُعد اقتصادی، یک عده از بُعد سیاسی، عده ای از بُعد حقوقی، و گروهی از بُعد نظام سلامت به تحلیل این بحث نشستند. اما واقعیت قضیه این است که از بین ابعاد مختلف، تحلیل هایی که وجود دارد بنظر می رسد الهیات از ابعاد مختلفی با موضوع کرونا درگیر شده است.
وی افزود: مسئله مواجهه با مرگ یک پدیده الهیاتی است و به نوعی دنیای مدرن را با چالش مواجه کرده است و مساله هایی را برای دنیای جدید به وجود آورده است. در ایران آغاز این پدیده از شهر مقدس قم رسانه ای شد و بحث های الهیاتی مثل موضوع توسل، بحث شفا و.. پرسش هایی را به وجود آورد.
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) ابراز داشت: حوزه دیگر مسئله چالش طب سنتی و طب مدرن هم از ابعاد دیگر این قضیه بود که به نوعی مسئله الهیات را در مسئله کرونا درگیر کرد. اما موضوع بحثی که بنده برای این جلسه انتخاب کردم چالش ها و درگیری هایی است که مسئله کرونا با موضوع آخرالزمان گره خورده است. ظاهرا مسئله آخرالزمان در آمریکا بخاطر حاکمیت جریان هالیوود و مسیحیت نسبت به کشورهای اروپایی جدی تر است. از طرف دیگر در مواجهه برخی متکلمین شیعه در یک ماه گره زدن مسئله معنویت با مسئله آخرالزمان را شاهد هستیم.
وی گفت: سؤالی که در حقیقت قرار است بنده مطرح کنم این است که آیا هرگونه گرایش به معنویت امر دینی است؟ آیا هرگونه گرایش به معنویت در آخرالزمان میتواند مقدمه ای برای ظهور تلقی شود یا خیر؟ و سومین مسئله این که ویژگی های معنویت آخرالزمانی به چه صورت است؟ آیا هر گرایش به معنویت و ماوراء طبیعی خواهی را میتوانیم با مسئله ظهور مخصوصا با تفسیری که اعتقادات شیعه بر آن مبتنی شده ارتباط برقرار کنیم.
حجت الاسلام و المسلمین همتی افزود: ضرورتی که اقتضاء می کند این بحث مطرح شود بخاطر این است که ما در تاریخ مخصوصا تاریخ معاصر شاهد این هستیم که تا یک اتفاق ناگواری برای بشریت به وجود می آید بلافاصله این مسئله با مسئله ظهور گره داده شده است.
وی عنوان داشت: به طور مثال مسئله برج دو قلوها که حدود سال ۱۳۷۹ اتفاق افتاد و مسائل مختلفی که در خاورمیانه اتفاق افتاد به نوعی اولین مسئله ای در نگاه الهیاتی به آن پرداخته شده گره این مسائل با مسئله ظهور آخرالزمانی است. برای اینکه بخواهیم پاسخ به این مسئله را به نوعی تبیین کنیم مقدمات مفصلی می خواهد که یکی از اینها فلسفه تاریخ است و اینکه نگاه ما به بحث فلسفه تاریخ به چه صورت است. آیا روند حرکت تاریخ یک روند تکاملی است یا یک روند رو به اضمحلال است؟ آیا آینده جهان رو به خیر حرکت می کند یا به سمت شرّ؟
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) تصریح کرد: دومین مسئله ای که اینجا قابل طرح و بررسی است و جزء مقدمات این بحث قرار می گیرد مسئله ای به نام منشأ دین و علت گرایش به دین در میان بشر و مخصوصا در طول تاریخ است. مسئله سوم که باید اینجا تحلیل شود فلسفه بلا و امتحانات است که خودِ این مسئله بلا و امتحانات در دو بُعد قابل تحلیل است؛ اول: یک بُعد مربوط به آن بلا و امتحانی است که مربوط به انبیاء قبل از پیامبر اسلام(ص) است. دوم: فلسفه بلا و امتحاناتی که مربوط به امت پیامبر اسلام (ص) است.
وی اظهار داشت: به نوعی همه اینها قابل تحلیل است از این لحاظ که میتواند پاسخ برای مسئله ما را شفاف تر کند چون گاهی اوقات است که استناداتی به آیات قرآن در این موضوع می شود و از آن برداشت آخرالزمانی می شود به طور مثال اتفاقاتی که برای قوم یهود افتاده، گاهی اوقات تحلیل و تبیین می شود و بلاهایی که برای این قوم به وجود آمده به نوعی به اتفاقات آخرالزمانی ای که قرار است برای امت پیامبر(ص) رخ دهد تسرّی داده می شود.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در بحث فلسفه تاریخ اگر تاریخ به صورت تکاملی تفسیر شود به نوعی باید اتفاقات و پدیده ها را تکاملی و مثبت تحلیل کرد اما اگر عالم بر اساس ماده و شرِّ محض تفسیر شود به نوعی روند حرکتی عالم به سوی شر خواهد بود و نتایج خاصی از آن گرفته خواهد شد.
وی ادامه داد: یک مقدار بحث را چالشی تر مطرح کنم آن هم در بحث فلسفه دین است. یکی از بحث های جدی ای که در ارتباط با موضوع منشأ دین مطرح شده موضوعی است که هم از هیوم و هم از فروید طرح شده است. درست است که اینها تحلیل درستی از واقعیت دین نداشتند ولی به نوعی ناظر به یک ابعادی از اتفاقات تاریخی دین بوده است. جمله معروفی که از هیوم است میگوید: «ترس مادر ادیان است یا به نوعی مادر خدایان است» یا مسئله ای که فروید مطرح می کند و منشأ دینداری را به نوعی ریشه در ترس انسان از طبیعت مطرح می کند یا در بعضی از گرایش های الحادی به نوعی مسئله جهل را مطرح می کنند.
حجت الاسلام والمسلمین همتی گفت: یعنی وقتی انسان نسبت به فهم از اتفاقات طبیعی عالم دچار مشکل می شود. موضوعی که لاپلاس مطرح می کند و می گوید هرچقدر علم مخصوصا تجربی پیشرفت کرد و اتفاقات عالم را کشف کرد به نوعی دین یک قدم عقب نشینی کرد و اینکه ما دوباره دچار این گونه تجربه های تاریخی نشویم چون امروزه میبینیم در میان متکلمین در مقابل مبلغین به نوعی به دنبال تحلیل این اتفاقات با یک نگاه پیش داورانه دلسوزانه که بله موقعیتی به وجود آمده که ما از اینها برای ترویج الهیات و معنویت گرایی استفاده کنیم به نوعی انسان این قضیه را مشاهده می کند در حالی که باید تجربیات تاریخی انسان در مواجهه با مسائل و مشکلات طبیعت و مسئله شُرور را هم دوباره بازبینی کرد و با یک عمق اندیشی بهتری نسبت به این قضیه تحلیل داشت.
وی ابراز داشت: پس ببینید هر معنویت و هر گرایش به معنویت و هر گرایش به ما بَعدالطبیعه ای در مواجهه با شُرور عالم را نمیتوان تحلیل آخرالزمانی و گرایش به معنویت را در نظر گرفت. بله آن قضیه معروفی که در ارتباط با پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) و مسئله ماه گرفتگی وجود داشت که فرزند ایشان از دنیا رفت خورشید گرفته بود خب حضرت اعلام کردند که این هیچ نسبتی با از دست دادن فرزند من ندارد در حالیکه اگر در نگاه های سطحی ما تحلیل می شد می گفتیم این ارتباط را برقرار کنیم تا به نفع معنویت تمام کنیم ولی در طولانی مدت به نفع معنویت تمام نخواهد شد. کاری که الهیات مسیحی انجام داد هرچند در کوتاه مدت توانستند ازاین قضیه استفاده کنند اما باید نگاه های بلند مدت داشته باشیم.
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) اضافه کرد: پرسشی که مطرح کردم آن هم ناظر به ویژگی های معنویت آخرالزمانی است که می شود منجر به ظهور معنی و تفسیر کرد. من این را در قالب دو مدل دینداری تحلیل میکنم. یک: یک مدل دینداری از سرِ اضطرار و اضطراب است و به نوعی یک نوع اجبار است چه اجبار درونی و چه اجبار اجتماعی باشد. دو: یک مدل دینداری مختارانه است که پایه این مدل دینداری مختارانه گره معنویت با عقلانیت است. گره معنویت با عقلانیت در حوزه درونی انسان و سومین گره معنویت و عقلانیت و عدالت در حوزه فضای اجتماعی می شود.
وی گفت: نمیشود هر نوع معنویت و ماوراءالطبیعه خواهی و هر نوع گرایش به معنا را به نوعی امر مثبت تلقی کرد و آخرین اهداف دین را این نوع مدل دینداری قرار داد. شاید بشود در حد یک تنبیه یا یک نوع گوشزد کردن به بشریت این را تحلیل و تفسیر کرد ولی نمی توان به عنوان یک نگاه آخرالزمانی ای که هدف تمام انبیاء بوده و به نوعی آخرین فعل الهی در زمین و نسبت به بشر وجود دارد را در این قالب تحلیل کرد.
استاد حوزه علمیه عنوان داشت: آیه شریفه «فَإِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ» به نوعی یک مدل دینداری را بیان می کند. می فرماید وقتی اینها سوار بر کشتی می شوند و کشتی آنها دچار بحران می شود آنها در این بحران خدا را صدا می زنند یعنی یک نوع معنویت گرایی و خداخواهی در بحران داریم که شاید نشود اسمش را فرصت طلبانه گذاشت بلکه از سرِ ترس یک مدل دینداری وجود دارد که البته این را می‌توان درون مایه قرار داد ولی نمیتوان هدف قرار داد. وقتی انسان سوار کشتی شده و آن کشتی دچار بحران شده یک نوع معنویت خواهی و خداخواهی در بحران است.
وی ادامه داد: واقعیت قضیه این است و تجربه تاریخی نشان داده که خدای در بحران بعد از رفع بحران از بین خواهد رفت و همین آیه هم به این مطلب اشاره می کند و می فرماید وقتی پای اینها به خشکی رسید و زمین سفتی بود به نوعی به شرک قبلی باز می گردند. ما این جریان را در فضای مدل های دینداری نظام اجتماعی هم به نوعی تاریخ دینداری بشر این را نشان می دهد. اینکه در یک دوره از تاریخ چرا کسانی که از استضعاف برخوردارند به نوعی گرایششان به دینداری خیلی بیشتر است تا آنهایی که احساس بی نیازی می کنند چه بی نیازی فکری و چه بی نیازی اقتصادی و...؟
مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) بیان داشت: گاهی اوقات می بینیم وقتی بعضی از دینداران فضای مالی ضعیفی دارند غرق در دین هستند و وقتی که از فضای مریضی یا فقر عبور می کنند دچار بی دینی می شوند؛ علت این قضیه این است که این نوع دینداری در بحران است که البته عمومیت ندارد و گاهی اوقات هست که افرادی چه در فقر و ضعف باشند و چه در غنا باشند رابطه شان را با عالم معنا برقرار می کنند. این ناظر به یک قشر و صنفی از دینداری است که منشأ گرایش این انسان به دین منشأ بحران بوده نه منشأ و مبدأ عقلانیت.
وی افزود: پس اینکه ما بخواهیم در جامعه ایجاد رعب و ترس کنیم چه آگاهانه چه ترسی در اجتماعات انسانی اتفاق افتاده و گرایش به معنا در آنها اتفاق افتاده و بخواهیم این گرایش به معنا را به نفع معنویت برداشت کنیم در حدی که تنبیه باشد درست و قابل قبول است که می شود آگاهی دادن به افراد ولی اگر بخواهیم این را به دینداری ای که منجر به ظهور آخرالزمانی خواهد شد تفسیر کنیم برداشتی که از مجموعه معارف دینی به وجود می آید نمی شود بین اینها تطبیق قائل شد. این در حقیقت به دو مدل مواجهه با مدل آخرالزمانی برمی گردد.
حجت الاسلام و المسلمین همتی تصریح کرد: برداشت من این است که در نگاه شیعه دین آخرالزمانی یک دین مختارانه است که اساس و بنیان این را عقلانیت تشکیل می دهد و به نوعی در دعاهای ما هم تجلی پیدا کرده است که عرضه میداریم «حتی تسکنه أرضک طوعا» یعنی اسکان و سکونت امام آخرالزمان که اوج تحقق تمدن نوین اسلامی است این قضیه در همین تحقق پیدا کرده است. یعنی به نوعی این تحقق یک تحقق مختارانه است.
وی اضافه کرد: گاهی اوقات در این سخنرانیهایی که در تحلیل آخرالزمانی وجود داشته بلاهایی که سر قوم یهود آمده را تفسیر کردند و گفتند بلاهای قبل از آمدن قوم موسی مقدمه ای برای ظهور حضرت موسی بوده است. یکی از قرائنی که اتفاقا این فرضیه را قوی میکند مشکل قوم یهود هم همین بود یعنی وقتی دینداری از سرِ اضطرار بود بعد از تحقق رفاه و بعد از اینکه در یک نقطه ای قرار گرفتند که به نوعی در اوج رفاه بودند آرام آرام شروع به طغیان کردند یعنی دینداری ای بود که از سرِ اضطرار بود نه از سرِ آن عقلانیتی که لازم است در این قضیه به وجود آید به همین خاطر در احادیث آخرالزمانی هم هست که آقا امام زمان(عج) دست بر سر امت می کشند و عقل ها کامل می شود.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: موید دیگر برای این بحث که با ماه رمضان و بحث شبهای قدر هم نسبت دارد هم عرض کنم اینکه چرا در شبهای قدر و در ماه رمضان تاکید بر مغفرت شده است؟ احادیث آن قدرمتعدد و متواتر نقل شده که اگر کسی یک آیه قرآن بخواند این قدر ثواب دارد، شب اول ماه رمضان این قدر بخشیده می شود، شب قدر این قدر بخشیده می شود همه اینها نشان دهنده این قضیه است که گفتگوی اولیه در شب های قدر به نوعی برای ترس از عذاب جهنم نیست یعنی به این صورت است که ای بنده من تمام گناهان تو را بخشیده ام و به طور خودمانی که بخواهیم بگوییم این است که حالا بعد از بخشش این گناهان با من چه کار داری یعنی خودِ خداوند متعال در شبهای قدر با قول به بخشش بندگان اضطرار و ترس را رفع می کند و یک نوع دینداری از سرِ اختیار را از انسان می طلبد.
حجت الاسلام والمسلمین همتی در پایان با بیان اینکه یکی از ابعاد تحلیلی این قضیه این است که مواجهه با خداوند مواجهه از سرِ اضطرار و ترس نباشد، گفت: چون اگر مواجهه ای از سرِ ترس و اضطرار اتفاق بیفتد با رفع اضطرار و اضطراب هم دیگر فایده ای ندارد و چنانکه آیه قرآن اشاره فرمود شرک در اینجا تجلی پیدا خواهد کرد لذا از الهیات شیعه که یک الهیات عقل بنیان است و از متکلمین این جریان انتظار یک مواجهه عقلانی با پدیده های شروع در عالم انتظار میرود. ۳۱۳/۴۲
