به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در خراسان شمالی، وقتی از محضر حضرت سجاد (ع) سؤال کردند در ماجرای نهضت عاشورا کجا از همه بیشتر به شما سخت گذشت؟ امام فرمودند: «الشام، الشام، الشام!». (سوگنامه آل محمد، ص ۴۰۸؛ ناسخ التواریخ، ص ۳۰۴). این سختی تا بدان جا بود که حضرت در بیانی منظوم چنین فرمودند: «فَیا لَیتَ امّی لَمْ تَلِدْنِی وَ لَم آکن یزیدُ یرانِی فِی البِلادِ اَسِیرُ» (وسیله الدارین، ص ۳۸۱)؛ ای کاش مادرم مرا نزاییده بود و من زنده نبودم و یزید مرا اسیر ببیند.

با این وجود هنگامی که کسی از محضر آن امام سؤال کرد در این ماجرا چه کسی پیروز شد؟ فرمودند: «إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ مَنْ غَلَبَ، وَ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاهِ، فَأَذِّنْ ثُمَّ أَقِمْ» (بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۷۷)؛ موقع نماز، اذان و اقامه بگو! ببین نام چه کسی را می‌بری؟ ما رفتیم این نام را زنده کردیم و برگشتیم.

هم‌چنین حضرت عقیله بنی‌هاشم، زینب (س) که می‌فرماید: «مَا رَأَیتُ إِلَّا جمِیلا»؛ این بیان هم بیانی تحلیلی است. زینب کبری (س) «عَالِمَةٌ غَیرُ مُعَلَّمَةٍ فَهِمَةٌ غَیرُ مُفَهَّمَة» است و از این آیه با خبر است: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یرْزَقُون فَرِحینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ» (آل‌عمران.۱۷۰ -۱۶۹) یعنی حضرت حسین بن علی (ع)، عصر عاشورا خوشحالِ خوشحال بود، چون به مقصد رسید. مبادا خیال کنید این‌ها مرده‌اند: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ»، یک؛ «عِنْدَ رَبِّهِمْ»، دو؛ «یرْزَقُونَ»، سه؛ «فَرِحینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»، چهار؛ خیلی خوشحال‌اند. خدا می‌فرماید این‌ها خوشحال‌اند، به مقصد رسیده‌اند؛ هم وظیفه خودشان را ادا کردند هم میلیاردها بشر را إلی یوم القیامة به مقصد راهنمایی کردند و هم آن‌جا در بهشت‌اند، این‌که برای آن‌ها رنجی نیست.

«قد عجبت من صبرک ملائکة السماوات»

یکی از مؤلفه‌های اصلی که باعث می‌شد آل الله در اوج این مصائب سنگین، چنین بیانات تحلیلی داشته باشند، تخلّق این بزرگواران به عنصر «صبر» بود. امام صادق (ع): اَلصَّبْرُ مِنَ اَلْإِیمَانِ بِمَنْزِلَةِ اَلرَّأْسِ مِنَ اَلْجسَدِ فَإِذَا ذَهَبَ اَلرَّأْسُ ذَهَبَ اَلْجسَدُ کذَلِک إِذَا ذَهَبَ اَلصَّبْرُ ذَهَبَ اَلْإِیمَانُ. (الکافی، ج ۲، ص ۸۷) أَنَّ اَلْیقِینَ فَوْقَ اَلْإِیمَانِ بِدَرَجةٍ وَاحِدَةٍ وَ اَلصَّبْرَ فَوْقَ اَلْیقِینِ (بحار الأنوار، ج ۶۸، ص ۹۰). سیدالشهدا (ع) عنصر صبر را تا جایی پیش بُرد که امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) در زیارت ناحیه مقدسه درباره صبر ایشان می‌فرمایند: «قَدْ عَجبَتْ مِنْ صَبْرِک مَلآئِکةُ السَّماواتِ».

صبر، مقاومت است نه تسلیم

مفهوم صبر از مفاهیمی است که مورد برداشت‌های غلط قرار گرفته و می‌گیرد. متأسفانه بلای تحریف - که بلای عمومی یا اغلبی واژه‌های اسلامی است- واژه «صبر» را نیز بی‌نصیب نگذارده و می‌توان گفت تا حد مسخ و تغییر مفاد و مفهوم، آن را دگرگون ساخته است. جامعه‌ای که فهم غلطی از مفهوم صبر داشته باشد، مبتلابه بی تحرّک خواهد شد و روزبه‌روز برای ستمگران و مفسدان مجال بیشتری فراهم می‌نماید که بیشتر ظلم کنند و فسادانگیزی نمایند.

هرچند در فرهنگ لغات فارسی، صبر را به شکیبایی، آرام گرفتن، تحمل و بردباری ترجمه کرده‌اند ولی به نظر می‌رسد معنای رایج و عرفی شکیبایی، مفهومی نارسایی برای این واژه قرآنی است و معنای «استقامت» برای آن سازگارتر است که معادل‌های دیگر آن پایداری، ایستادگی، عقب‌گرد نکردن، استحکام، پافشاری است. به عبارتی صبر یعنی در برابر همه موانعِ رسیدنِ به تکامل و تعالی، مقاومت ورزیدن و با اراده و عزمی استوار از آن‌ها گذشتن و ره سپردن. درست مانند کوهنوردانی که در برابر موانعِ رسیدن به قله مقاومت می‌کنند و با اراده و حوصله آن‌ها را از سر می‌گذارند تا به قله برسند.

ترجمه و تفسیر «صبر» به معانی مانند شکیبایی، تحمل، آرام بودن، بردباری و... این مفهوم را به ذهن جامعه القا می‌کند که مشکلات، سختی‌ها و مصیبت‌ها را باید «تحمل» کرد. معمولاً صبر را به معنای تحمل ناگواری‌ها معنا می‌کنند.

این تعبیر که به همین صورت نیز تا حدود زیادی آمیخته با ابهام و قابل توجیه‌ها و بیان‌های مخالف و متضاد است. هنگامی که در یک جامعه ستم‌کش و بی‌اراده و اسیر عوامل فساد و انحطاط مطرح شود بزرگ‌ترین وسیله برای ستمگران و مفسدان و بزرگ‌ترین عامل و مشوق عقب‌ماندگی و انحطاط و فساد خواهد شد... هنگامی که آیات و روایات مربوط به صبر مورد مطالعهٔ جامع قرار گیرد تأسف و تعجب از این تحریف بنیانی به‌مراتب شدیدتر و گزنده‌تر می‌گردد. اگر صبر را طبق دلالت صریح و بی‌شائبهٔ آیات قرآن و روایات صادر از ائمه (علیهم‌السلام) تفسیر کنیم نتیجه درست به‌عکس و کاملاً در جهت مخالف استنتاج رایج و متداول عامیانه است.

در مقابل، معنا و مفهوم استقامت، علاوه بر آن‌که برگرفته از آیات و روایات است، با معنای اصلی لغات عرب نیز سازگارتر است؛ زیرا کتب لغت معتبر و قدیم، صبر را به «حبس» و «منع» معنا کرده‌اند: «الصَّبْر و هو الحَبْس. (معجم مقاییس اللغة، ج ۳، ص ۳۲۹) الصَّبْرُ: حَبس النفس عن الجزع. (الصحاح، ج ۲، ص ۷۰۶)، صَبَرْتُ: حَبَسْتُ النَّفْسَ عَنِ الجزَع. (المصباح المنیر، ج ۲، ص ۳۳۱)». مرحوم علامه طباطبایی نیز در توضیح صبر ذیل آیه «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا استَعینوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصّابِرین» (بقره/ ۱۵۳)، از تعبیر «مقاومت و استقامت» استفاده نموده است. (المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۱۵۲)

با این نگاه، صبر یک مفهوم «محرّک» است نه یک مفهوم «منفعل» و نتیجه آن نه‌تنها تحمل کردن سختی‌ها و مشکلات نیست، بلکه غالب شدن بر مشکلات و گذشتن از آن‌ها است و انسان را وادار به تلاش و عمل کردن و مبارزه می‌کند.

انتهای پیام/

مهدی رحیمی